Pavlodar oblysynyń ákimidigi jetimderdiń úıine nege jarmasyp júr?

Pavlodar oblysynda áleýmettik osal toptarǵa arnalǵan turǵyn úıdi bólýdegi zańsyzdyqtar anyqtalyp, qoǵam nazaryn aýdartty, dep jazdy qandastar.kz sn.kz-ke silteme jasap.

Biz kóp jaǵdaıda «jetim kórseń, jebeı júr» deımiz. Biraq turyp jatqan jerin «tartyp al» demeımiz. Jetim balanyń úıine kózi túsetindeı Pavlodar oblysynyń ákimidigine qandaı jaǵdaı boldy? Joqshylyqtyń zardaby emes pe?!

Sonymen Pavlodar oblysy Ertis aýdanynda jańadan taǵaıyndalǵan ákimniń orynbasary qyzmettik baspana ornyna jetim balaǵa tıesili páterge ýaqytsha ornalasyp, oqıǵanyń arty úlken janjal týdyrdy. Bul oqıǵa memlekettik turǵyn úıdi bólisýde ketken óreskel zańbuzýshylyq retinde qarastyrylyp otyr. Másele oblystyq prokýratýranyń aralasýynan keıin áshkere bolyp, atalǵan jaǵdaı jergilikti bıliktiń áleýmettik osal toptarǵa arnalǵan baspana bólý isindegi jaýapsyzdyǵyn kórsetken. Osy maqalada oqıǵanyń mán-jaıy, prokýratýra málimdemeleri, buǵan deıin anyqtalǵan uqsas zańbuzýshylyqtar jáne bos páterlerdi bólýdegi júıeli máseleler taldanyp, Pavlodar oblysynyń beıǵam basshysy Asaıyn Baıhanovtyń jaýapkershiligi jaıly tolyǵyraq aıtamyz.

Oqıǵanyń mán-jaıy

Ertis aýdany ákiminiń orynbasary Roza Qabıbolqyzy Aqanova 2025 jyldyń aqpan aıynda qyzmetine kirisip, jańa laýazymyna baılanysty baspanaǵa muqtaj boldy. Aýdan basshylyǵy oǵan qyzmettik úı tappaǵan soń, sheneýnikter zańǵa qaıshy túrde áleýmettik osal topqa arnalǵan páterdi ýaqytsha berýdi uıǵarǵan. Nátıjesinde Ertis aýyly Mútkenov kóshesindegi jetim balaǵa tıesili 10-páterde ákim orynbasary Aqanova turyp jatqanyn oblystyq prokýratýra tekserý barysynda anyqtaıdy.

Prokýror Ádep jónindegi keńes otyrysynda: «Halyqtyń áleýmettik osal tobyna jatpaıtyn tulǵalarǵa zańsyz turǵyn úı berý faktileri anyqtaldy. Máselen, Ertis aýyly, Mútkenov kóshesi 32-úıdiń 10-páterinde áleýmettik osal topqa arnalǵan baspanada aýdan ákiminiń orynbasary Roza Aqanova turady», – dep málimdedi. Bul jaıt zań boıynsha baspana alýǵa erekshe muqtaj jandardyń quqyǵyn óreskel buzý ekeni aıdan anyq aqıqat!

Atalǵan páter bastapqyda jetim balaǵa jaldaý shartymen berilgen eken. Alaıda sheneýnikterdiń aıtýynsha, sol jetim azamat uzaq ýaqyttan beri bul úıde turmaǵan, páter bos turǵan jáne kommýnaldyq tólemderi bosqa ótelip kelgen​ kórinedi-mys… Ertis aýdandyq ekonomıka bóliminiń naqty sektor jetekshisi Qaırolla Eleýkenov bul sheshimdi ózi qabyldap, baspana kiltin ákim orynbasary Aqanovaǵa tabystaǵanyn moıyndady.

«Ol páterde jetim balalar jaldaý shartymen turady. Biraq sol turǵynnyń bul úıde turmaǵanyna bir jyldan asyp ketkenin baıqadyq. Sóıtip, barlyq kommýnaldyq tólemder bosqa tólenip jatqanyn kórdik te ári aýdanda basqa turǵyn úı bolmaýy sebepti, kiltti ýaqytsha Roza Aqanovaǵa berýdi jón kórdim», – dedi bólim basshysy óziniń áreketin osylaı túsindirip. Demek budan neni uǵýǵa bolady? Jergilikti bılik páterdiń bos turǵanyn syltaýratqanymen, mundaı qadam turǵyn úı zańnamasyna qaıshy bolǵany anyq.

Prokýratýranyń áreketi men sheshimi

Jetimniń úıine sheneýnikti ornalastyrý oqıǵasy áshkere bolǵan soń, másele Pavlodar oblystyq Ádep jónindegi keńesinde qaraldy. Tekserý qorytyndysy boıynsha, memlekettik turǵyn úı qoryn maqsatsyz paıdalanǵany úshin Ertis aýdany ákimdigindegi jaýapty laýazymdy tulǵalarǵa tártiptik shara qoldanyldy​. Atap aıtqanda, zańsyz sheshim qabyldaǵan naqty sektor bóliminiń basshysy Q.Eleýkenovke qatysty shara kórilip, ákim orynbasary R.Aqanovaǵa páterdi dereý bosatý talaby qoıyldy​. Ádep keńesi músheleriniń usynymymen Roza Aqanovaǵa «qyzmetine tolyq sáıkes emestigi týraly» resmı eskertý túrinde tártiptik jaza berildi​. Iaǵnı, sheneýnikke qatań sógis jarııalanyp, baspana zańdy ıesine qaıtarylýǵa tıis boldy.

Prokýratýra bul jaǵdaıdy jeke bir oqıǵa emes, júıeli máselelerdiń kórinisi dep baǵalaıdy. О́ıtken jaýapty vedomstvo málimetinshe, Ertis aýdanynda áleýmettik baspanaǵa baılanysty buǵan uqsas basqa da zańbuzýshylyqtar bolǵan. Mysaly, anyqtalǵan derekterge súıensek, Ertis aýylynyń №1 orta mektebiniń bir muǵalimi osy tektes úıde bes jyl boıy zańsyz turyp kelgen eken​. Demek áleýmettik úıdiń maqsatsyz paıdalanylýy tek bir sheneýnikpen shektelmeı, aýdanda burynnan bar tájirıbege aınalǵan syńaıly. Qazir Ertis aýdanynda áleýmettik jaǵynan muqtaj jandarǵa arnap salynǵan bos turǵan 14 páter bar bolyp shyqty, alaıda jergilikti bılik túsiniksiz sebeptermen olardy shyn muqtaj azamattarǵa úlestirmeı kelgen​. Oblystyq prokýratýra qalyptasqan jaǵdaıdy rettep, bos turǵyn úılerdi ádil bólý týraly talap qoıyp otyr​. Bul oblys deńgeıindegi atqarýshy bılikke úlken syn jáne qadaǵalaýshy organ áleýmettik ádilettilik ornaǵansha máseleni baqylaýda ustaıtynyn ańǵartty.

Buǵan deıin anyqtalǵan uqsas zańbuzýshylyqtar

Áleýmettik turǵyn úıdi bólýdegi zańsyzdyq Pavlodar oblysynda alǵash ret tirkelip otyrǵan joq. Bıylǵy sáýir aıynyń basynda oblys prokýratýrasy taǵy bir aýdanda – Jelezın aýdanynda – memlekettik turǵyn úı qoryn bólý barysyndaǵy masqara jaıttardy áshkerelegen edi. Tekserý kezinde bul aýdanda da rásimsiz, zańsyz túrde bos páterlerdiń belgisiz adamdarǵa berilip kelgeni anyqtaldy​. Prokýratýranyń habarlamasynda Jelezın aýdanynda «kel de tura ber» degen beıresmı tártip qalyptasqany aıtylady: turǵyn úı komıssııasynyń sheshiminsiz keı páterlerge adamdar óz betimen qonystanyp alǵan​. Mysaly, Bashmachın orta mektebiniń bir muǵalimi 2022 jyldan beri jetim balaǵa arnalǵan páterde esh ruqsatsyz turyp kelgeni anyqtaldy​ Sondaı-aq kóptegen jalǵa alýshylar jaldaý aqysyn tólemeı, qaryz qordalansa da, jergilikti atqarýshy organdar oǵan kóz juma qarap kelgen. Prokýrorlyq tekseris anyqtaǵan basqa da soraqy faktiler tómendegideı:

— Aýdanda 70 jalǵa alýshy jaldaý aqysyn múldem tólemeı, jalpy somasy 6,5 mıllıon teńge qaryz jınaqtalǵan, biraq jergilikti ákimdik ony óndirý baǵytynda esh shara qoldanbaǵan.

— Memlekettik turǵyn úı keı jaǵdaılarda shyn muqtaj emes úshinshi tulǵalarǵa berilgeni belgili boldy; tipti turǵyn úı alý kezeginde uzaq ýaqyt tursa da marqum bolyp ketken azamattardyń aty kezekten alynbaı kelgen.

— Ákimdik balansynda 65 bos páter bola tura, sol aýdanda 209 adam resmı turǵyn úı kezeginde turdy – ıaǵnı júzdegen otbasy baspana kútip júrgende, ondaǵan daıyn páterler bos turǵan​.

— Myńkól aýylynda 4 páter paıdalanýsyz bos bolǵan, alaıda dál sol aýylda kópbalaly otbasylar, jetim balalar jáne áleýmettik osal top ókilderinen quralǵan 5 adam baspana kezeginde jyldar boıy kútken.

Bul derekter Pavlodar oblysynda turǵyn úıdi ádil úlestirý isiniń qanshalyqty aqsap turǵanyn kórsetti. Áleýmettik osal toptarǵa arnalǵan úıdiń bos turǵyzylýy nemese ony ózge adamdar ıelenip alýy – jergilikti bıliktiń jaýapsyzdyǵynyń aıǵaǵy. Jelezın aýdanyndaǵy tekserýden keıin bul másele sol óńirdiń Ádep keńesinde qaralyp, nátıjesinde aýdannyń naqty sektor ekonomıkasy bóliminiń basshysyna «qyzmetine tolyq sáıkes emestigi týraly» tártiptik eskertý jarııalandy. Degenmen bul tártiptik sharalar máseleni túbegeıli sheshti deýge kelmeıdi, sebebi arada on kún ótpeı jatyp uqsas zańbuzýshylyq Ertis aýdanynda qaıtalanyp otyr.

Bos páterlerdi bólýdegi júıeli jaýapsyzdyq

Joǵaryda baıandalǵan jaıttar – oblystaǵy memlekettik turǵyn úıdi bólýdiń júıeli problemalary bar ekenin kórsetetin belgiler. Birneshe aýdanda qatarynan anyqtalǵan zańbuzýshylyqtar bul salada turaqty baqylaýdyń, ashyqtyq pen jaýapkershiliktiń joqtyǵyn baıqatady. Áleýmettik baspanalardyń bos turýy nemese ony alýy tıis azamattardyń emes, ózge laýazymdy ne baılanysy bar adamdardyń paıdalanyp ketýi – úlken olqylyq. Munyń zardabyn eń aldymen zań boıynsha baspanany birinshi alý kerek jetim balalar, kópbalaly otbasylar, múgedek jandar sııaqty qorǵaýsyz toptar kórip otyr. Mysaly, Ertis aýdanyndaǵy bos 14 páter der kezinde muqtaj turǵyndarǵa úlestirilse, qanshama januıa baspanaly bolar edi. Sol sııaqty Jelezın aýdanyndaǵy bos 65 páter kezekte turǵan 209 adamnyń jaǵdaıyn jeńildetýge múmkindik berer edi. Bul endi sózsiz! Alaıda sheneýnikterdiń salǵyrttyǵy saldarynan bul úıler ıgerýsiz qalyp, keıbirin ózderi «ýaqytsha» ıelenýdi ádetke aınaldyrǵan.

Mundaı jaýapsyzdyqtyń birneshe sebebi bolýy múmkin. Birinshiden, jergilikti deńgeıdegi turǵyn úı komıssııalarynyń jumysy formaldy bolyp, kezektegi azamattardyń jaǵdaıy tıisti deńgeıde qadaǵalanbaıdy. Ekinshiden, kommýnaldyq turǵyn úı qoryn basqarýda ashyqtyq joq, qoǵam tarapynan nemese joǵary turǵan organdar tarapynan baqylaý álsiz. Úshinshiden, anyqtalǵan zańbuzýshylyqtar boıynsha jazalar tym jeńil – jaýapty tulǵalar tek eskertý alýmen shektelip jatyr​. Máselen, Ertis jáne Jelezın aýdandarynda áshkere bolǵan faktiler boıynsha laýazymdy adamdar qyzmetinen bosatylǵan joq, tek tártiptik sógis aldy. Bul jazanyń jumsaqtyǵy ózge sheneýnikterge sabaq bolmaı, turǵyn úıdi zańsyz paıdalaný tájirıbesi qaıtalanýyna jol ashýy múmkin. Sondyqtan bos páterlerdi bólýdegi mundaı júıeli máselelerdi sheshý úshin qatań baqylaý men jaýapkershilikti kúsheıtý qajet.

Oblys ákimiginiń jaýapkershiligi

Pavlodar oblysynda áleýmettik baspanaǵa qatysty qatarynan oryn alǵan eki birdeı janjal – óńir basshylyǵy úshin dabyl qaǵarlyq jaǵdaı. Oblys ákimi Asaıyn Baıhanov basqaratyn atqarýshy bılik óńirdegi ár aýdannyń áleýmettik saıasatyndaǵy zańdylyqty qamtamasyz etýge mindetti. Alaıda Ertis pen Jelezın aýdandarynda jetim balalarǵa tıesili páterlerdiń jónsiz bólinýi aımaqtyq baqylaýdyń álsizdigin kórsetedi. Áleýmettik osal toptardyń muqtajyn óteý – jergilikti ákimdikterdiń basty áleýmettik mindetteriniń biri, ony oryndamaý nemese tıisti deńgeıde nazarǵa almaý – oblys basshylyǵynyń jibergen úlken qateligi deýge bolady.

Oblys ákimi retinde A.Baıhanov bul máselege tikeleı jaýapty. Sebebei ol ár aýdannyń ákimderi men basqarma basshylarynyń jumysyn úılestirip, zań buzylǵan jaǵdaıda der kezinde shara qoldanýǵa tıis edi. Jelezın aýdanyndaǵy tekserý nátıjeleri belgili bolǵan kezde oblys deńgeıinde barlyq aýdandarǵa áleýmettik turǵyn úı taratý tártibin qatań baqylaýǵa alý týraly tapsyrma berý qajet bolatyn. Eger ondaı aldyn alý sharalary tolyq júzege assa, Ertis aýdanyndaǵy janjaldyń aldyn alýǵa múmkin edi. О́kinishke oraı, eki aýdandaǵy oqıǵalar aımaq basshylyǵynyń aldyn alý jumystarynyń jetkiliksiz bolǵanyn ańǵartady.

Degenmen, qazirgi jaǵdaıda oblys ákimine tıisti qorytyndy shyǵaryp, júıeli kemshilikterdi joıý boıynsha naqty áreketter jasaý talap etiledi. Eń aldymen, Pavlodar oblysyndaǵy barlyq bos turǵan áleýmettik páterlerdiń tizimi tekserilip, olarda zańsyz turyp jatqan adamdar bar-joǵy anyqtalýy tıis. Eger anyqtalsa, dereý shyǵaryp, baspanalar tıesili kezek ıelerine berilýi kerek​. Sondaı-aq, ár aýdannyń turǵyn úı kezeginde turǵan azamattardyń derekterin ózektendirip, kezekte joq adamdardyń úı alyp qoıýyna jol bermeý qajet. Prokýratýranyń talap etýimen qazirgi ýaqytta Ertis aýdanynda jaǵdaı qalpyna keltirilip, ádil sheshim qabyldanýy tıis ekeni aıqyndaldy. Sol sebepti bul búkil oblys kóleminde atqarylatyn jumysqa negiz bolýy kerek.

Oblys ákimdigi tarapynan jaýapty tulǵalardyń jaýapkershiligin qaraý da mańyzdy qadam. Áleýmettik mindetin oryndamaǵan laýazym ıelerine tek eskertý jasap qoıa salý jetkiliksiz bolýy múmkin. Qajet bolsa, qyzmetinen bosatý, qatań sógis berý sekildi jaza túrlerin qoldaný arqyly ǵana qalǵan sheneýnikterge sabaq bolary sózsiz. Halyqtyń eń álsiz toptaryna arnalǵan memlekettik baǵdarlamalardyń oryndaýyn qadaǵalaý – oblys ákiminiń áleýmettik saıasatyndaǵy basym baǵyttarynyń biri bolýǵa tıis. Bul rette Pavlodar oblysynyń ákimdigi óz bedelin qalpyna keltirý úshin ashyqtyq tanytyp, oryn alǵan zańbuzýshylyqtar boıynsha qoǵamǵa esep berýi de oryndy.

Ertis aýdanyndaǵy ákim orynbasarynyń jetim balaǵa arnalǵan páterde zańsyz turýy – jergilikti bıliktiń áleýmettik ádilettilikke atústi qaraýynyń kórinisi. Bul janjal bir aımaqta ǵana emes, tutas Pavlodar oblysyndaǵy memlekettik turǵyn úıdi bólý júıesinde oryn alǵan kemshilikter shoǵyryn ashyp berdi. Prokýratýranyń aralasýymen áshkere bolǵan derekter áleýmetke arnalǵan bos páterlerdiń ýaqtyly úlestirilmeýi, sheneýnikterdiń ony óz betinshe paıdalaný faktileri bar ekenin kórsetti. Mundaı jaǵdaı qoǵamnyń bılikke degen senimine syzat túsiretini anyq. Sondyqtan oblys deńgeıindegi basshylyqtan bastap, aýdandyq ákimdikterge deıin turǵyn úıdi ádiletti bólý isine túbegeıli ózgerister engizýi qajet. Zańbuzýshylyqqa jol bergen jaýaptylarǵa tıisti jaza qoldanylyp, bos páterler shyn muqtaj jandarǵa berilýi – áleýmettik teńdikti qamtamasyz etýdiń mindemeti. Endi Pavlodar oblysynyń ákimdigi bul oqıǵadan sabaq alyp, aldaǵy ýaqytta halyqtyń áleýmettik osal toptaryna qatysty saıasatta ashyqtyq pen jaýapkershilik prınıpterin qatań ustanýǵa tıis edi. Biraq qashan?..