پرەزيدەنت اسسامبلەيا سەسسياسىندا نە ايتتى?

قۇرمەتتى اسسامبلەيا مۇشەلەرى!

بۇگىنگى باسقوسۋدىڭ تاريحي ءمان-ماڭىزى ايرىقشا. بيىل قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ قۇرىلعانىنا 30 جىل تولىپ وتىر. بارشاڭىزعا قۇتتى بولسىن! بۇل – بۇكىل قازاقستان ءۇشىن ايتۋلى وقيعا. وسى ۋاقىت ىشىندە اسسامبلەيا قوعامداعى تۇراقتىلىق پەن كەلىسىمدى نىعايتۋعا ولشەۋسىز ۇلەس قوستى. ەلىمىزدەگى بىرلىك پەن تەڭدىكتىڭ, تۇراقتىلىق پەن تىنىشتىقتىڭ سيمۆولىنا اينالدى. ەتنوسارالىق قاتىناس سالاسىنداعى تەڭدەسسىز قوعامدىق ينستيتۋت رەتىندە تانىلدى. سونىڭ ارقاسىندا قازاقستاندا بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىمنىڭ قايتالانباس ۇلگىسى قالىپتاستى.

اسسامبلەيا تاريحى ەلىمىزدىڭ ەگەمەندىك جىلناماسىمەن تىعىز استاسىپ جاتىر. ۇيىم 1995 جىلى قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن قۇرىلعانىن بىلەسىزدەر. بۇل باستاما قازاق مەملەكەتتىلىگى قالىپتاسىپ جاتقان قيىن كەزەڭدە تەرەڭ ساياسي مانگە يە بولدى. كونسۋلتاتيۆتىك-كەڭەستىك ورگان رەتىندە جاساقتالعان اسسامبلەياعا 2007 جىلى كونستيتۋتسيالىق مارتەبە بەرىلدى. ۇيىم جالپىۇلتتىق بىرلىكتىڭ نەگىزگى مودەلىنە اينالدى.

ەلىمىزدە سوڭعى جىلدارى اتقارىلعان اۋقىمدى وزگەرىستەردىڭ ارقاسىندا اسسامبلەيا قىزمەتى جاسامپازدىقتىڭ جاڭا سيپاتىنا كوتەرىلدى. سەناتتىڭ بەس دەپۋتاتىن اسسامبلەيا كەڭەسىنىڭ ۇسىنىسىمەن پرەزيدەنت تاعايىندايدى. بۇل قادام زاڭنامالىق دەڭگەيدە بارلىق ەتنوستىڭ مۇددەسىن قورعاۋ مۇمكىندىگىن ەداۋىر ارتتىردى. وعان قوسا, قازاقستان پارلامەنتاريزمى تاريحىندا العاش رەت «ءبىر ەل – ءبىر مۇددە» اتتى پالاتاارالىق دەپۋتاتتار توبى قۇرىلدى. بۇل توپ قوعامدىق كەلىسىمدى نىعايتۋ ماسەلەلەرىمەن اينالىسادى. قازىر مەملەكەتتىك ورگاندار تۇگەل اسسامبلەيا جۇمىسىنا اتسالىسادى. مينيسترلىكتەردەن, وبلىس اكىمدىكتەرى مەن بارلىق دەڭگەيدەگى ءماسليحاتتاردان باستاپ اۋىل اكىمدىكتەرىنە دەيىن ودان شەت قالمايدى.

اسسامبلەيا قوعامدىق ۇيىمدارمەن جانە ينستيتۋتتارمەن تىعىز بايلانىستا جۇمىس ىستەپ, ەلىمىزدىڭ ىشكى ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋعا بەلسەنە اتسالىسىپ كەلەدى. وسىلايشا, مەملەكەت پەن قوعام اراسىندا سىندارلى ءارى جەمىستى سۇحبات, ياعني, ديالوگ ورناتۋعا ىقپال ەتۋدە. قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ 12 مۇشەسى ۇلتتىق قۇرىلتاي قۇرامىندا تابىستى ەڭبەك ەتىپ, ەلدىك باستامالارعا ءوز ۇلەسىن قوسىپ جاتىر.

اسسامبلەيا سەسسياسى جىل سايىن وتەدى. وندا قابىلدانعان شەشىمدەردى مەملەكەتتىك ورگاندار مىندەتتى تۇردە ەسكەرۋگە ءتيىس. سەسسيالار ارالىعىنداعى جۇمىستى اسسامبلەيا كەڭەسى اتقارادى. ونىڭ قۇرامىنا ەتنومادەني بىرلەستىكتەردىڭ وكىلدەرى, قوعام قايراتكەرلەرى, پارلامەنت دەپۋتاتتارى, مينيسترلەر مەن اكىمدەر كىرەدى.

قحا حاتشىلىعى پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ دەربەس قۇرىلىمدىق ءبولىمى سانالادى. بارلىق وڭىردە دوستىق ءۇيى بار. وندا مىڭنان استام ەتنومادەني بىرلەستىكتەر ورنالاسقان. سونداي-اق وبلىس اكىمدىكتەرىندە «قوعامدىق كەلىسىم» مەملەكەتتىك مەكەمەلەرى قۇرىلدى. اسسامبلەيا قۇرىلىمىندا ءتورت مىڭنان استام قوعامدىق ۇيىم جۇمىس ىستەيدى. بۇل ۇيىمداردىڭ ماقساتى – ءبىر, بۇل – ازاماتتارىمىزدى ەلدىك ماڭىزى بار جۇمىسقا تارتۋ, ياعني ورتاق ىسكە جۇمىلدىرۋ. مىسالى, اقساقالدار كەڭەسى مەن انالار كەڭەسى وتباسى ينستيتۋتىن نىعايتۋعا, جالپىۇلتتىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەۋگە اتسالىسىپ, اۋقىمدى جۇمىس جۇرگىزۋدە.

بۇگىن ارىپتەسىمىز احمەد مۋرادوۆ جانە باسقا دا اسسامبلەيا مۇشەلەرى قحا ارداگەرلەرىنىڭ «ادال ازامات» بىرىڭعاي تاربيە باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋعا بەلسەندى تۇردە قاتىساتىنىن ايتتى. مۇنداي جۇمىستار ۇلتىمىزدىڭ جاڭا بولمىسىن قالىپتاستىرۋدا اسسامبلەيانىڭ الەۋەتىن كەڭىنەن قولدانۋعا مۇمكىندىك بەرەتىنىنە سەنىمدىمىن.

«اسسامبلەيا جاستارى» ۇيىمى مەن ونىڭ قۇرامىنداعى ستۋدەنتتىك اسسامبلەيا, جاس عالىمدار كلۋبى, «جاڭا تولقىن» جوباسى سياقتى قۇرىلىمدار مىڭداعان جاستارىمىز ءۇشىن ناعىز بىرلىك پەن ىنتىماق, وتانشىلدىق پەن ازاماتتىق جاۋاپكەرشىلىك مەكتەبىنە اينالدى. وسى قوزعالىستاردىڭ ارقايسىسى ەلىمىزدە جاڭا قوعامدىق ەتيكانى ورنىقتىرىپ, «ادال ازامات» قاعيداتىن ناسيحاتتاۋعا ەلەۋلى ۇلەس قوسىپ جاتىر.

ەتنوسارالىق تۇسىنىسپەۋشىلىكتەردىڭ الدىن الۋدا ماڭىزدى ءرول اتقاراتىن قحا-نىڭ ەتنومەديتسيا ينستيتۋتىنا توقتالعىم كەلەدى.

سوڭعى ۋاقىتتا اسسامبلەيا قىزمەتىندەگى ساراپشىلىق قۇرامنىڭ ساپاسى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلدى. عىلىمي-ساراپشىلار كەڭەسى مەن 42 اسسامبلەيا كافەدراسى ۇلت قۇرىلىمى مەن ەتنوسارالىق قارىم-قاتىناستار ۇدەرىسىن زەرتتەيتىن 360-تان استام ساراپشىنى بىرىكتىرىپ وتىر.

قحا مۇشەلەرى كۇن سايىن كوزگە كورىنبەيتىن, بىردەن ناتيجە بەرمەيتىن, الايدا ۇزاق مەرزىمدى, ستراتەگيالىق تۇرعىدان ءتيىمدى, اۋقىمدى جۇمىس جۇرگىزەدى. وتكەن جىلدىڭ وزىندە اسسامبلەيا بارلىق وڭىردە 15 مىڭنان استام ءىس-شارا ۇيىمداستىردى. وعان 1 ميلليونعا جۋىق ادام قاتىستى.

بىلتىر كوكتەمگى سۋ تاسقىنى كەزىندە ازاماتتارىمىز زارداپ شەككەن جاندارعا كومەك قولىن سوزىپ, ىرىستى ىنتىماق پەن بىرلىكتىڭ تاماشا ۇلگىسىن كورسەتتى. اسسامبلەيانىڭ «جۇرەكتەن جۇرەككە» جوباسى اياسىندا 12 مىڭنان استام ەرىكتى ورتاق ىسكە جۇمىلا كىرىستى. ولار گۋمانيتارلىق كومەك پەن جىلۋ جينادى. قيراعان ۇيلەردى قالپىنا كەلتىرۋگە اتسالىستى. جالپى, ەل بىرلىگىن نىعايتۋ ءىسىنىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزى ەرەكشە. سونىڭ ايقىن دالەلى رەتىندە اسسامبلەيانىڭ «ەل بىرلىگى» وردەنى اتتى جاڭا مەملەكەتتىك ناگرادا تاعايىندالدى. «بىرلىك» ۇعىمى قازىرگى دۇنيە جۇزىندەگى تۇراقسىز جاعدايدا اسا ماڭىزدى. الەمدە, اسىرەسە, ءبىزدىڭ اينالامىزداعى كەيبىر ەلدەردە نە بولىپ جاتقانىنا ءبارىمىز كۋا بولىپ وتىرمىز. سوندىقتان شىن مانىندە, «بىرلىك بار جەردە عانا تىرلىك بار». بۇل – اقيقات.

اسسامبلەيا قوعامدا كاسىبيلىك جانە ەڭبەكقورلىق قۇندىلىقتارىن دارىپتەۋگە بەلسەنە اتسالىسىپ كەلەدى. الەكساندر پاپپ اسسامبلەيانىڭ جۇمىسشى ماماندىقتارى جىلىن وتكىزۋگە بەلسەنە كىرىسكەنىن اتاپ ءوتتى.

وتكەن جىلى ەڭبەك كۇنىندە سەنات پەن ءماسليحات دەپۋتاتتارى اسسامبلەيا مۇشەلەرىمەن بىرگە ەلىمىزدىڭ ءىرى كاسىپورىندارىنا بارىپ, ءوندىرىس ارداگەرلەرىنە قۇرمەت كورسەتتى. بۇل باستامانى ەڭبەك كۇنىن اتاپ ءوتۋدىڭ جاڭا ءداستۇرى رەتىندە بيىل دا جالعاستىرۋعا بولادى. وسىلايشا, اسسامبلەيا بۇگىندە قوعامدىق كەلىسىمنىڭ بىرەگەي ينفراقۇرىلىمىن قالىپتاستىرعان قۋاتتى تارماقتارى بار ينستيتۋتقا اينالدى. جەر جۇزىندە مۇنداي بىرەگەي ۇيىم قۇرا بىلگەن مەملەكەت كەمدە-كەم. اسسامبلەيانىڭ ارقاسىندا ەلىمىزدەگى بارلىق ەتنوستار قازاقستانداعى وڭ وزگەرىستەردىڭ بەل ورتاسىندا ءجۇر.

قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرلەرى گەورگي پروكوپ, ۆلاديمير روزمەتوۆ, يۋري پيا, يۆان ساۋەر, بوريس كنيازەۆ, الينا سولوۆيوۆا, ۆاديم باسين, الەكساندر حمەليوۆ, گەننادي زەنچەنكو جانە باسقا دا تۇلعالاردى ازاماتتىق جاۋاپكەرشىلىك پەن وتانعا ادال قىزمەت ەتۋدىڭ جارقىن ۇلگىسى دەپ ايتۋعا بولادى. ولار – بۇگىنگى زاماننىڭ ادال ازاماتتارى, قازاقستاننىڭ دامۋىنا مول ۇلەس قوسقان تۇلعالار. اسسامبلەيانى جاناشىر ءارى بەلسەندى ازاماتتاردىڭ جولىن اشاتىن شىنايى ساياسات مەكتەبى جانە ءتيىمدى الەۋمەتتىك باسپالداق دەۋگە بولادى.

ەتنومادەني بىرلەستىكتەردە, اسسامبلەيانىڭ ءتۇرلى قۇرىلىمدارىندا وتە بىلىكتى ماماندار ەڭبەك ەتۋدە. مەن جالپىۇلتتىق بىرلىك پەن تاتۋلىقتى نىعايتۋ جولىندا ادال قىزمەت ەتىپ جۇرگەن اسسامبلەيانىڭ بارلىق بەلسەندى ازاماتتارىنا شىنايى العىسىمدى ايتامىن.

تۋعان جەرگە پايدامدى تيگىزسەم دەگەن العاۋسىز نيەتتى ءومىرىنىڭ مانىنە اينالدىرعان ولار ناعىز وتانشىلدىق پەن ادال ازاماتتىڭ ۇلگىسىن كورسەتتى.

اسسامبلەيا توراعاسىنىڭ قوعامدىق ورىنباسارلارى رەتىندە جىل بويى لايىقتى ەڭبەك ەتكەن لۋگمار حاركيەۆيچ بۋلاروۆ پەن يۋري گەرمانوۆيچ شينگە ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن. اسسامبلەيا توراعاسىنىڭ ورىنباسارلارى بولىپ جاڭادان تاعايىندالعان دميتري ۆالەرەۆيچ وستانكوۆيچ پەن راسۋل سۋرماليەۆيچ احمەتوۆ – قوعام قۇرمەتتەيتىن ابىرويلى ازاماتتار. ولاردىڭ ءبىلىمى مەن بىلىگى اسسامبلەياعا ۇلكەن پايداسىن تيگىزەدى دەپ سەنەمىن.

ءار جىلدارى ەلىمىزدە ءتۇرلى ديالوگ الاڭدارى مەن قوعامدىق ورگاندار قۇرىلدى. الايدا بۇگىنگى مەرەيتويلىق جيىندا اسسامبلەيانىڭ قوعامدى ورتاق ماقساتقا جۇمىلدىرۋ مەن ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى بەكىتۋ ىسىندە بالاماسى جوق باستى پلاتفورماعا اينالعانىن جانە الداعى ۋاقىتتا دا سولاي بولىپ قالا بەرەتىنىن اتاپ وتكىم كەلەدى. اسسامبلەيا – مەملەكەتتىگىمىزگە ارقاۋ بولعان اسا ماڭىزدى قۇرىلىم. بۇل – اسسامبلەياعا ارتىلاتىن جۇكتىڭ سالماعى دا جەڭىل ەمەس دەگەن ءسوز. ۇلتتىق مۇددەلەرىمىزدى قورعاپ, ەگەمەندىگىمىزدى نىعايتۋ – قاستەرلى پارىز. مۇنى اسسامبلەيا مۇشەلەرى تەرەڭ سەزىنەدى دەپ ويلايمىن. اسسامبلەيا بارشا ازاماتتاردى ورتاق قۇندىلىقتار مەن ماقساتتارعا جۇمىلدىراتىن جالپىحالىقتىق ورگان رەتىندە جۇمىس ىستەۋى كەرەك. باستى مىندەت – قازاقستان حالقىنىڭ تاتۋلىعى مەن اۋىزبىرشىلىگىن, مەملەكەتىمىزدىڭ تۇتاستىعى مەن كيەلى تاۋەلسىزدىگىمىزدى نىعايتۋ. الداعى ۋاقىتتا دا سولاي بولىپ قالا بەرمەك. ءبىز بولاشاقتا دا وسى باعىتتا ناقتى شارالار قابىلدايمىز. مەن 2022 جىلى اسسامبلەيانى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىن بەكىتتىم. ونىڭ مەرزىمى دە اياقتالىپ كەلەدى. سوندىقتان جاڭا قۇجاتتى دايىنداۋ جۇمىسىنا قازىردەن باستاپ كىرىسۋ كەرەك, ياعني, 2026-2030 جىلدارعا ارنالعان باسىمدىقتاردى ايقىنداۋ قاجەت. تۇجىرىمدامانىڭ جوباسىندا قوعامدى ۇيىستىرىپ, ۇيلەسىمدى دامۋعا جول اشاتىن جاڭا ءادىس-تاسىلدەر كورىنىس تابۋى كەرەك. سونداي-اق قازاقستاندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان بارلىق ەتنوستاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋعا ارنالعان نەگىزگى قاعيداتتار كورسەتىلۋگە ءتيىس.

ۇكىمەت ەتنوسارالىق سالاداعى رەسپۋبليكالىق جانە وڭىرلىك جۇمىس جوسپارىنىڭ بارلىعىن جان-جاقتى ساراپتاپ, ونىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا قاتىستى ۇسىنىس ەنگىزۋى قاجەت. جالپى, ۇلت بىرلىگىن نىعايتۋدا بارلىق مەملەكەتتىك جانە قوعامدىق مەحانيزمدەردى جەتىلدىرۋدى جالعاستىرۋ كەرەك.

ەندى بىرقاتار ماڭىزدى مىندەتتەرگە قىسقاشا توقتالايىن.

بىرىنشىدەن, اسسامبلەيا ايماقتارداعى جۇمىستى جانداندىرۋى كەرەك. بىلتىر ەلىمىزدىڭ رۋحاني جانە تاريحي-مادەني ورداسى – تۇركىستاندا جاڭا دوستىق ءۇيى اشىلدى. ەندى وسىنداي دوستىق ءۇيىن حالىق تىعىز قونىستانعان الماتى وبلىسىندا سالۋ قاجەت. بۇل عيمارات ايماقتىڭ قوعامدىق ءومىرى ءۇشىن وتە ماڭىزدى ورتالىق بولماق. ءتۇرلى ەتنوس وكىلدەرى تۇراتىن قورداي, ۇيعىر, سايرام, پانفيلوۆ جانە باسقا دا اۋدانداردا اسسامبلەيا اشۋ كەرەك. سونىمەن قاتار دوستىق ۇيلەرى تاعى بىرنەشە قالا مەن اۋدان ورتالىعىندا اشىلادى دەپ جوسپارلانىپ وتىر. مەن بۇل باستامانى قولدايمىن. ءبىز قوعامدىق كەلىسىم ينفراقۇرىلىمىن بىرتىندەپ كەڭەيتە بەرۋىمىز كەرەك. بارلىق ايماقتاعى دوستىق ۇيلەرىن ءوز ازاماتتارىمىز دا, قاجەت بولىپ جاتسا, شەتەلدىك قوناقتار دا باراتىن تۋريستىك باعىتتار كارتاسىنا ەنگىزگەن ءجون. قۇزىرلى ورگان باسشىلارى مەن اكىمدەر اسسامبلەيانىڭ ەتنومەدياتسيا سالاسىنداعى جۇمىسىنا جان-جاقتى قولداۋ كورسەتۋگە ءتيىس. «ەلدەسۋ جانە تاتۋلاسۋ» جوباسىنىڭ اۋقىمىن كەڭەيتىپ, ونى الداعى ەكى جىلدا بۇكىل ەلگە تاراتۋ قاجەت. ۇكىمەت پەن اكىمدەر اسسامبلەيانىڭ باسقا دا جوبالارىن قوعامدىق-ساياسي جۇمىس جوسپارلارىنا قوسىپ, ناقتى شارالار قابىلداۋى كەرەك.

ەكىنشىدەن, اقپاراتتىق كەڭىستىكتە بىرلىك مەن كەلىسىم يدەيالارىن كەڭىنەن دارىپتەۋ ماڭىزدى. بۇل – اسسامبلەيانىڭ بارلىق قۇرىلىمىنا, اسىرەسە, جۋرناليستەر كلۋبىنا قاتىستى كەزەك كۇتتىرمەيتىن مىندەت. سالالىق مينيسترلىك, ءوڭىر اكىمدەرى قحا جۋرناليستەر كلۋبىنىڭ قۇرامىنا جەتەكشى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ وكىلدەرىن قوسىپ, كلۋب جۇمىسىنىڭ بىرىڭعاي الگوريتمىن جاساۋى كەرەك. قازاقستانداعى ەتنوستاردىڭ تىلىندە شىعاتىن, ەڭ الدىمەن, وڭىرلەردەگى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا جۇيەلى تۇردە قولداۋ كورسەتكەن ءجون.

ۇشىنشىدەن, «بىرلىگىمىز – ارالۋاندىقتا» قاعيداتىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن مادەنيەت پەن ونەردىڭ الەۋەتىن تولىق پايدالانعان دۇرىس. الەكساندر پۋشكين, تاراس شەۆچەنكو, فەدور دوستوەۆسكي, ميحايل شولوحوۆ جانە باسقا دا تۇلعالاردىڭ مۋزەيلەرى – قازاقستان مادەنيەتىنىڭ باعا جەتپەس قازىناسىن تولىقتىرىپ تۇر. بۇل مۋزەيلەردى كوپشىلىككە تانىتۋ ءۇشىن ەكسپوزيتسيالارىن استانا مەن الماتىدا جانە باسقا دا قالالاردا ۇيىمداستىرۋ ماڭىزدى. كەيبىر ەتنومادەني بىرلەستىكتەر بىرەگەي ونەر جانە ەتنوگرافيالىق جەكە كوللەكتسيالاردى جينادى. بۇل دا ەلىمىزدىڭ مادەني مۇراسىنا اينالۋعا ءتيىس.

قازاقستاندا 9 ورىس دراما تەاترى تابىستى جۇمىس ىستەپ جاتىر. سونداي-اق ەرەكشە ءتورت ەتنوس تەاترى, ياعني, ۇيعىر, كورەي, وزبەك جانە نەمىس تەاترلارى كورەرمەننىڭ كوزايىمى بولىپ ءجۇر. اسسامبلەيانىڭ 30 جىلدىعى اياسىندا الماتىدا ءبارىنىڭ باسىن قوسىپ, قازاقستان ەتنوستارى تەاتر ونەرىنىڭ فەستيۆالىن وتكىزسەك بولادى. حالىق كوپ كەلەدى دەپ ويلايمىن.

ناتاليا دۋبس حانىم تەاتر مەن مادەنيەت سالاسىنا تەحنيكالىق مامانداردى دايارلاۋ ماسەلەسىن ورىندى كوتەرىپ وتىر. بۇل باستامانى زەرتتەپ, ونى جۇزەگە اسىرۋعا كومەكتەسۋ قاجەت.

سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدىڭ ساياسي-يدەولوگيالىق كەلبەتى تۇبەگەيلى وزگەردى. ەكونوميكادا جۇيەلى رەفورمالار قولعا الىندى. ەڭ باستىسى, قوعامنىڭ سانا-سەزىمى وزگەرە باستادى. سوڭعى جىلدارى ساياسي وقيعالارعا باعا بەرۋ تۇرعىسىنان حالقىمىزدىڭ كوزقاراسى دا جاڭا سيپاتقا يە بولدى. العا قاراي ادىمداپ قادام باستى دەۋگە بولادى. ءبىز زاماناۋي جانە الدىڭعى قاتارلى قوعامعا اينالدىق. مۇنىڭ ءبارى بىزدەگى قوعامدىق كەلىسىم ۇلگىسىنە دە تىڭ تالاپتار قويادى. كەشە عانا ءتيىمدى سانالعان ءادىس-تاسىلدەر بۇگىن جارامسىز بولۋى مۇمكىن.

بىزگە ەسكىلىكتىڭ ىزىنە قايتا تۇسپەۋ ءۇشىن بارلىق جەتىستىكتەرىمىز بەن ساتسىزدىكتەرىمىزدى تارازى باسىنا قويىپ, زەردەلەۋ قاجەت. ەڭ اۋەلى, اسسامبلەيا قىزمەتىنىڭ ءمانى مەن مازمۇنىن قايتا قاراعان ءجون. مەنىڭ تۇسىنىگىمدە اسسامبلەيا مەملەكەتتىڭ ەتنوسارالىق سالاداعى بارلىق جۇمىسىنا باعىت بەرەتىن ستراتەگيالىق شتابقا اينالۋى كەرەك.

اتالعان ناقتى مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋ ۇلتارالىق قارىم-قاتىناس سياقتى ماڭىزدى ءارى نازىك سالادا, جالپى يدەولوگيا باعىتىندا اتقارىلىپ جاتقان اۋقىمدى ىستەردى جاڭا مازمۇنمەن تولىقتىراتىنىنا سەنىمدىمىن. ۇلتارالىق كەلىسىم مەن تۇراقتىلىقتى نىعايتۋ – مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ باستى باعىتتارىنىڭ ءبىرى جانە سولاي بولىپ قالا بەرەدى. قازاقستاندا كەلىسىم, توزىمدىلىك, دوستىق ۇعىمدارى قۇر ۇران ەمەس, ازاماتتاردىڭ كۇندەلىكتى ءومىر سالتىنا اينالعان قۇندىلىق. اۋقىمدى قاقتىعىستار, ساۋدا سوعىستارى, ادام ءومىرىنىڭ قۇنسىزدانۋى كەزەڭىندە بەيبىتشىلىكتىڭ قادىرى ەرەكشە ارتا ءتۇستى. ويتكەنى, بۇل – دامۋدىڭ باستى كەپىلى. بارلىعىمىز قال-قادەرىمىزشە بەيبىتشىلىكتى ساقتاۋعا اتسالىسامىز. مەن بۇعان دەيىن بارلىق اكىمدەرگە تۇراقتى تۇردە ەتنوسارالىق, ۇلتارالىق كەلىسىم ماسەلەسىنە ارنالعان جينالىس وتكىزىپ تۇرۋدى تاپسىردىم. ورتالىق جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار وسى ماڭىزدى سالانى ءجىتى نازاردا ۇستاۋى كەرەك. ەتنوسارالىق جانە كونفەسسياارالىق قاتىناس ماسەلەسىن ەشقاشان ساياسات نەمەسە ءتۇرلى ارانداتۋ قۇرالىنا اينالدىرۋعا بولمايدى. بۇل – مەملەكەتتىڭ دە, بۇكىل قوعامنىڭ دا بۇلجىماس قاعيداسى.

قازاقستاندا ادامدى ۇلتىنا, تىلىنە, دىنىنە قاراي كەمسىتۋ ەشقاشان بولعان ەمەس, بولمايدى دا. بارشا ازاماتتارعا بىردەي مۇمكىندىك بەرىلگەن. بۇل – ناعىز ادىلدىك, ادىلەتتى مەملەكەتتىڭ اجىراماس بولىگى. تاعى دا ايتارىم: ەلدىڭ بىرلىگى مەن تاتۋلىعى ەڭ نەگىزگى قۇندىلىقتارىمىزدىڭ قاتارىندا تۇر. بۇل – مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ باستى تۇعىرى. بولاشاقتا دا سولاي بولماق. وسى ستراتەگيانىڭ ارقاسىندا ءتۇرلى ەتنوس وكىلدەرى ءبىر شاڭىراقتىڭ استىندا ءبىر ءۇيدىڭ بالاسىنداي تاتۋ-ءتاتتى ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. بۇل – ماعىناسى تەرەڭ ناقتى جەتىستىك. وتانشىلدىق, ازاماتشىلدىق, ءوزارا سەنىم مەن جاۋاپكەرشىلىك – قازاقستان حالقىنىڭ جالپىۇلتتىق بىرەگەي بولمىسىن ايقىندايتىن قۇندىلىقتار. قازاق جەرىندە تۇرىپ جاتقان بارلىق ەتنوس وكىلدەرى وزدەرىنىڭ ءتىلىن, مادەنيەتىن جانە سالت-داستۇرلەرىن جان-جاقتى دامىتا الادى. وعان قاجەتتى بارلىق جاعداي جاسالعان. ءبىز بىرەۋگە ەلىكتەپ, جان-جاعىمىزعا جالتاقتاعان ەمەسپىز. ەڭ باستىسى, ۇلتارالىق قاتىناستار سالاسىندا وزىق ءادىس-تاسىلدەردى قولدانىپ, تەك العا قاراي جۇردىك, بولاشاقتا دا سولاي بولۋ كەرەك.

سونىڭ ارقاسىندا ءبىزدىڭ ەلىمىزدە قالىپتاسقان قوعامدىق كەلىسىم ۇلگىسى شىن مانىندە ءبىزدىڭ حالىقارالىق «برەندىمىزگە», بەتكەۇستار جەتىستىگىمىزگە اينالدى.

ەتنوسارالىق قاتىناستار مەن ۇلتتىق بىرلىكتىڭ بۇكىل قۇرىلىمى «ءبىز – ءارتۇرلىمىز, بىراق ءبارىمىز تەڭبىز» دەگەن مىزعىماس قاعيداعا نەگىزدەلگەن. مەملەكەت ازاماتتاردىڭ ۇلتىنا, ءدىني نانىمىنا نەمەسە الەۋمەتتىك مارتەبەسىنە قاراماي, بارىنە بىردەي ءادىل ءارى تەڭ جاعداي جاسايدى. بۇل – مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ باستى ۇستانىمى. ءبىز پوپۋليستىك اسىعىس شەشىمدەردەن بويىمىزدى اۋلاق ۇستايمىز. ارقاشان ناقتى جاعدايعا قاراپ, بايىپتى ساياساتتى باسشىلىققا الامىز. بۇل, ەڭ الدىمەن, مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن ەتنوسارالىق قاتىناس ءتىلى رەتىندە بەكىتۋ ماسەلەسىنە تىكەلەي قاتىستى. بۇل جونىندە جۋرناليست اللا گاۆرينا دۇرىس پىكىر ايتتى. مەنىڭشە, ول باسقا دا ارىپتەستەرىنىڭ اتىنان وتە جاقسى ۇسىنىس ءبىلدىردى.

بۇگىندە تۇلەكتەردىڭ 80 پايىزعا جۋىعى ۇلتتىق بىرىڭعاي تەستىلەۋدى مەملەكەتتىك تىلدە تاپسىرادى. بيىل العاش رەت مەكتەپكە باراتىن بالالاردىڭ 70 پايىزدان استامى قازاق تىلىندە وقيتىن بولادى.

ارينە, ەلىمىزدە ازاماتتار ءبىر-ءبىرىن نەمەسە مىنبەردە سويلەپ تۇرعان ادامدى «مىنا تىلدە سويلە» دەپ ماجبۇرلەمەۋگە ءتيىس. ءتىل ماسەلەسىن تۋ ەتىپ قوعامدا الاۋىزدىق تۋعىزعىسى كەلەتىن, ەل ىشىندەگى جاعدايدى شيەلەنىستىرۋگە ۇمتىلاتىن ءاربىر ارەكەتكە توسقاۋىل قويىلىپ, زاڭ جۇزىندە جازالانادى. بۇل رەتتە ءۇي ىشىندەگى عانا ەمەس, شەتەلدە وتىرىپ الدەبىر ۇيىمداردىڭ اقشاسى مەن تاپسىرماسىنا دەسترۋكتيۆتى ارەكەتپەن اينالىساتىن ارانداتۋشىلار تۋرالى دا ايتىپ وتىرمىز.

بىلتىر مەن ۇلتتىق قۇرىلتاي وتىرىسىندا بىرلىك, وتانشىلدىق, تاۋەلسىزدىك جانە كەلىسىم مەملەكەتىمىزدىڭ نەگىزگى قۇندىلىقتارى دەپ اتاپ كورسەتتىم. ءبارى دە وسى قۇندىلىقتاردان باستالادى. سوندىقتان وسى جەردە تاعى دا قايتالاپ ايتقىم كەلەدى: حالقىمىزدىڭ تاتۋلىعىن بۇزىپ, ەل ىشىنە ىرىتكى سالعىسى كەلەتىندەر زاڭعا سايكەس قاتاڭ تۇردە جاۋاپقا تارتىلادى, ءتيىستى جازاسىن الادى. ال ىنتىماق پەن بىرلىكتى نىعايتۋعا ۇلەس قوسقان ازاماتتار ءاردايىم زور قۇرمەتكە يە بولادى.

كۇرىش پەن كۇرمەكتى, كونسترۋكتيۆتى سىن مەن دالەلسىز ءمىن تاعۋدى, كوڭىلگە تيمەيتىن پاروديا مەن جيىركەنىشتى قورلاۋدى ايىرا ءبىلۋ ماڭىزدى. زاڭ الدىندا ءبارى تەڭ. سول سەبەپتى ءبىز ەلىمىزدەگى ەتنوسارالىق كەلىسىم مەن بەيبىتشىلىككە نۇقسان كەلتىرەتىن كەز كەلگەن ارانداتۋدىڭ جولىن كەسىپ كەلەمىز, بۇدان ءارى دە قاتاڭ توسقاۋىل قويامىز. وزدەرىن ءسوز ەركىندىگىنىڭ جاقتاۋشىسى رەتىندە كورسەتكىسى كەلەتىن كەيبىر قۇقىق قورعاۋ ۇيىمدارىنىڭ وكىلدەرى, بلوگەرلەر مەن جۋرناليستەر ەلىمىزدەگى ءار ىستەن ساياسي, جاعىمسىز استار ىزدەپ, شىن مانىندە, ارانداتۋمەن اينالىسىپ جۇرگەنىن ايتپاسقا بولمايدى. بۇل قازاقستاننان كوشىپ كەتىپ, شەتەلدە ءجۇرىپ حالقىمىزعا شابۋىل جاسايتىن, ءتىپتى, مەملەكەتتىك ورگانداردى بوپسالايتىن بۇرىنعى ازاماتتارىمىزدىڭ ارەكەتى. ولار شەت مەملەكەتتەر بەرگەن اقشانى اقتاۋعا جۇمىس ىستەپ ءجۇر. بۇگىندە مۇنى ءبارى بىلەدى. دەموكراتيانى بىرەۋدىڭ قارجىسىمەن ورناتۋعا بولمايدى. ەلىمىزدىڭ ءال-اۋقاتى, سونىڭ ىشىندە دەموكراتيا مەن ءسوز بوستاندىعى ءۇشىن شەتەلدە ەشكىمنىڭ باسى اۋىرىپ, بالتىرى سىزدامايدى. ونى ناقتى تۇسىنگەن ءجون.

جاقىندا شەتەلدىك ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ ارەكەتتەرى اشكەرەلەندى. سوندا ولاردىڭ ارام نيەتى, اشكوزدىگى مەن قازاقستانعا جانى اشىمايتىنى انىق كورىندى. سونداي-اق كەيبىر تانىمال گرانت الۋشى وتانداستارىمىزدىڭ كولەڭكەلى ارەكەتتەرى دە بەلگىلى بولدى. قازاقستاندا پروبلەما جوق دەمەيمىز. ارينە, باسقا ەلدەردەگىدەي بىزدە دە تۇيتكىلدەر بار. بىراق ءبىز ونى الدەكىمدەردىڭ ۇيرەتۋىمەن نەمەسە ادىستەمەسىمەن ەمەس, ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق مۇددەمىز بەن زاڭناما اياسىندا شەشەمىز. وسىنداي قيسىندى ارەكەتتەرىمىزدى حالقىمىزدىڭ باسىم كوپشىلىگى مەن نيەتى ادال حالىقارالىق سەرىكتەستەرىمىز دۇرىس تۇسىنەتىنىنە سەنىمدىمىن. يدەولوگيالىق وشپەندىلىك – ءبىزدىڭ دۇنيەتانىمىمىزعا مۇلدە جات. ءداستۇرىمىز بەن قۇندىلىقتارىمىز, بولمىسىمىز بەن ءومىر سالتىمىز ۇلتىمىزدى ءبىرتۇتاس تاريحي-مادەني جانە ساياسي قاۋىم رەتىندە بىرىكتىرىپ, تۇتاستىعىن بەكەمدەيدى.

كوك پاسپورتىمىز ۇلتتىق بىرەگەيلىگىمىزدىڭ ايقىن نىشانىنا اينالدى. جىل وتكەن سايىن تولقۇجاتىمىزدىڭ ابىروي-بەدەلى كوتەرىلىپ كەلەدى. بۇل حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ بىزگە دەگەن قىزىعۋشىلىعى ارتىپ, ەلىمىزدىڭ ىقپالى كۇشەيە تۇسكەنىن كورسەتەدى. ءار قۇرلىقتاعى ءتۇرلى مەملەكەتتىڭ ازاماتتارى تۇراقتى تۇرۋ نەمەسە دەمالۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ ەلدى ءجيى تاڭدايتىن بولدى. بۇل – كەزدەيسوقتىق ەمەس. قازاقستان بەدەلدى حالىقارالىق رەيتينگتەردەگى قاۋىپسىزدىك يندەكسى بويىنشا اينالامىزداعى كوپتەگەن مەملەكەتتەردىڭ ءبارىنىڭ دەرلىك الدىندا تۇر. ال زاڭ ۇستەمدىگى يندەكسىندەگى «ءتارتىپ پەن قاۋىپسىزدىك» كورسەتكىشى بويىنشا, 142 ەلدىڭ ىشىنەن 43 ورىنعا تابان تىرەدى.

مۇنىڭ ءبارى قازاقستاندى جايلى ءارى ءومىر سۇرۋگە قاۋىپسىز اۋماققا اينالدىرۋعا باعىتتالعان كۇش-جىگەرىمىزدىڭ ناتيجەسى. قاستەرلى وتانىمىزدى كوركەيتۋ – بارشاعا ورتاق پارىز. مەنىڭ باستاماممەن بىلتىردان بەرى «تازا قازاقستان» اكتسياسى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. جالپىۇلتتىق جوباعا 6 ميلليوننان استام ادام قاتىستى. 1,6 ميلليون توننادان اسا قوقىس جينالدى. 3,3 ميلليون كوشەت وتىرعىزىلدى. «تازا قازاقستان», بۇل – ءبىزدىڭ بۇگىنگى جانە ەرتەڭگى كۇنىمىزدىڭ كەپىلى. سوندىقتان جۇمىس ۇزدىكسىز جالعاسا بەرەدى. ءبىز ءار ازاماتتىڭ, اسىرەسە, جاستاردىڭ بويىنا تازالىق, ۇقىپتىلىق, جاۋاپتىلىق سياقتى قاسيەتتەردى ءسىڭىرۋىمىز كەرەك. تازا يا تازالىق, بۇل – كيەلى سوزدەر. ارى تازا ادام ەشقاشان ەلىن ساتپايدى. ءبىز «قازاقستان – ورتاق ءۇيىمىز» دەپ ۇنەمى ايتامىز. سوندىقتان ەلىمىز تازا, تارتىمدى, مادەنيەتتى بولۋى كەرەك. اسسامبلەيا بۇل يدەيانى جان-جاقتى دارىپتەپ كەلەدى. بۇل – وتە ءتيىمدى ءارى پايدالى جۇمىس. تازالىق ءار ۇيدەن باستالۋى كەرەك. سوندا عانا «تازا قازاقستان» بولامىز. كىشكەنتاي كەزىنەن تازالىققا ۇيرەنگەن بالا كەيىن جاۋاپكەرشىلىگى جوعارى, سانالى ازامات بولىپ وسەدى. ەلگە جاناشىر بولادى. سوندىقتان بۇگىن مەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ مۇشەلەرىن, بارلىق ەتنومادەني بىرلەستىكتەردى «تازا قازاقستان» جالپىۇلتتىق اكتسياسىنا بەلسەنە قاتىسۋعا شاقىرامىن. بۇل – جاي ناۋقان ەمەس, بۇل – وسكەلەڭ ۇرپاققا وزىق ءبىلىم مەن ءتالىم-تاربيە بەرۋ دەگەن ءسوز.

ەلىمىزدەگى بارشا ازاماتقا قاتىسى بار يدەولوگيالىق ماڭىزدى ىسكە ءار قالانىڭ, اۋىلدىڭ, كوشەنىڭ جانە اۋلانىڭ تۇرعىندارىن جۇمىلدىرۋ كەرەك. «تازا قازاقستان», بۇل – شىنايى وتانشىلدىقتىڭ كورىنىسى. ءبارىمىز ادىلەتتى, قاۋىپسىز جانە تازا قازاقستاندا ءومىر سۇرگىمىز كەلەدى.

قازاقستان – تاعدىردىڭ جازۋىمەن شەتتە تۋىپ, شەتتە وسكەن بارشا قازاقتىڭ تاريحي وتانى. شەتەلدەگى قازاقتاردىڭ باسىم كوپشىلىگى انا ءتىلى مەن اتا ءداستۇرىن بەرىك ۇستانىپ كەلەدى. ەل بىرلىگى – ەڭ الدىمەن, كۇللى قازاقتىڭ بىرلىگى. ەكىنشىدەن, ەل بىرلىگى – قاسيەتتى قازاق جەرىن مەكەن ەتكەن بارشا ەتنوستىڭ بىرلىگى. ءبىز بۇل تۋرالى ۇنەمى ايتامىز.

كەزىندە قازاقستانعا ميلليونداعان ادام جەر اۋدارىلدى. حالقىمىز ولاردىڭ ەشقايسىسىن جات كورمەي, باۋىرىنا باستى. سول بۋىننان تاراعان ميلليونداعان ادام – قازىر قازاقستاننىڭ تولىققاندى ادال ازاماتتارى. ولار مەملەكەتىمىزدى دامىتۋعا زور ۇلەس قوسىپ, ەل يگىلىگىنە قىزمەت ەتىپ ءجۇر.

قازاق جۇرتى ەگەمەندىگىن العان سوڭ قانداستارىمىزدىڭ ەلگە قايتۋىنا جول اشىلدى. قازاقستاننان دا كوپتەگەن ادام ءوزىنىڭ تاريحي اتامەكەنىنە ورالدى. 4 ميلليونعا جۋىق وتانداسىمىز گەرمانياعا, پولشاعا, يزرايلگە جانە باسقا ەلدەرگە كوشتى. بىراق ولاردىڭ كوبى قازاق جۇرتىنىڭ جاقسىلىعى مەن قامقورلىعىن ۇمىتپايدى. قازاقستاننىڭ تۋىن تورىنە ءىلىپ, ەلگە دەگەن ساعىنىشىن كورسەتىپ وتىرادى. قازاقشا سويلەپ, قازاقشا ءان ايتىپ, قازاقتىڭ سالت-ءداستۇرىن ۇستانادى. جىل سايىن ناۋرىز مەيرامىن اتاپ وتەدى. بارشا قازاقستان ازاماتتارى, شەتەلدە تۇرىپ جاتقان بارلىق وتانداسىمىز – ءبارى دە ءبىر ۇلكەن وتباسى دەۋگە بولادى. وتباسى قۇندىلىقتارىن نىعايتۋ – تۇراقتى جانە ۇيلەسىمدى قوعامنىڭ نەگىزى, ەلىمىزدىڭ جارقىن بولاشاعىنىڭ كەپىلى. جان-جاقتى دامىعان تۇلعا دا, جاۋاپكەرشىلىگى زور ازامات تا, وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك تە وتباسىندا قالىپتاسادى. ءبىز ەلىمىزدىڭ ءار شاڭىراعى, ءار ازاماتى تويلايتىن مەرەكەگە قۇرمەتپەن قاراپ, كەڭىنەن دارىپتەۋىمىز كەرەك. مىنە, سونداي ناعىز حالىقتىق مەرەكەلەردىڭ ءبىرى, بۇل – ناۋرىز مەيرامى. بيىل جاڭا تۇجىرىمداماعا ساي ءبىز ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىن ەرەكشە اتاپ وتتىك. كوكتەمگى كوڭىل-كۇي مەن مىزعىماس بىرلىك مەرەكەسى ەلىمىزدىڭ ءار ايماعىندا تويلاندى. وسىلايشا, ءبىزدىڭ قوعامدا جاسامپاز جاڭا داستۇرلەر قالىپتاسىپ, ورنىعۋدا.

بىرەر كۇن بۇرىن دوستىق پەن بىرلىك رۋحىندا پاسحا مەرەكەسىن اتاپ وتتىك. شۋاقتى مەرەكە قارساڭىندا ميتروپوليت الەكساندر قازاقستانداعى قىزمەتىنە 15 جىل تولۋىنا وراي جوعارى مەملەكەتتىك ناگرادا – ءى دارەجەلى «دوستىق» وردەنىمەن ماراپاتتالدى. بيىل پراۆوسلاۆ جانە كاتوليك قاۋىمدارىنىڭ پاسحا مەيرامى قاتار كەلدى. مۇنىڭ سيمۆولدىق ءمانى زور. بۇل – سيرەك قايتالاناتىن قۇبىلىس. ورايلى ءساتتى پايدالانا وتىرىپ, ەلىمىزدەگى بارشا حريستيانداردى وسىناۋ مەرەكەمەن تاعى دا قۇتتىقتايمىن. شەتەلدىك قوناقتار قازاقستاندا ءتۇرلى سالت-ءداستۇردىڭ ءبىر-بىرىمەن ۇيلەسىم تاپقانىنا تاڭ قالادى. بۇل ولار ءۇشىن مۋلتيكۋلتۋراليزم جانە مۋلتيەتنيكالىق تۇجىرىمدامالار توقىراۋعا ۇشىراپ, ءتىپتى, جوققا شىعارىلىپ, باتىس الەمى جاھاندانۋدان باس تارتىپ, وقشاۋلانۋعا قادام باسىپ جاتقان كەزەڭدە قايران قالارلىق قۇبىلىس. ءبىزدىڭ ءىس جۇزىندەگى تاجىريبەمىزدەن مادەنيەتتى جاتسىنبايتىن بىرەگەي بولمىسىمىزدى اڭعارۋعا بولادى. ءدىلىمىز بەن تۇرمىس سالتىمىزدىڭ ءبىر بولىگىنە اينالعان ناعىز حالىقتىق مەيرامدارعا باسا نازار اۋدارۋىمىز قاجەت. «ناۋرىز», «ماسلەنيتسا», «سابانتوي» جانە باسقا دا حالىقتىق مەرەكەلەر اس ءىشىپ, اياق بوساتاتىن, كوڭىل كوتەرەتىن عانا ەمەس, ۇلتىمىزدىڭ رۋحى مەن تاريحىن كورسەتەتىن ءىس-شارالار. قازاقستانداعى كوپتەگەن ەتنوستىڭ ءداستۇرى, ءتىلى, ادەت-عۇرپى وسى جيىنداردا توعىسادى. بۇل – «بىرلىگىمىز – ارالۋاندىقتا» دەگەن قاعيداتتىڭ ناقتى كورىنىسى.

قازاق قاشاندا كورشىسىن قادىرلەي بىلگەن. قۋانىشتا دا, قيىندىقتا دا كورشىسىنە سۇيەنگەن, كورشىنىڭ قاسىنان تابىلعان. «كورشى اقىسى – ءتاڭىر حاقىسى» دەگەن ۇعىم دىنىمىزدە جانە داستۇرىمىزدە بار. بۇل – بىزگە اتادان قالعان وسيەت, انادان بەرىلگەن قاسيەت. حالقىمىزدىڭ تاتۋ كورشىلىك ءداستۇرى ءالى دە جالعاسىپ كەلەدى. قونىستاس ادامدار ۇلتىنا, دىنىنە, تىلىنە قاراماستان ارالاسىپ, قۇرالاسىپ جاتادى. قازاقستان كورشى مەملەكەتتەرمەن دوستىقتى نىعايتا تۇسۋگە ايرىقشا ءمان بەرەدى.

رەسەي – قازاقستاننىڭ بۇرىننان كەلە جاتقان نەگىزگى ستراتەگيالىق سەرىكتەسى ءارى سەنىمدى وداقتاسى. قىتاي ەلىمەن ىقپالداستىق تامىرى دا تەرەڭدە جاتىر. قىتاي حالقى قازاق حالقىنا ەشقاشان زيان كەلتىرگەن جوق, بولاشاقتا دا زيان كەلتىرمەيدى. الاتاۋدى تەڭ جايلاعان قىرعىزدار – ءبىر تۋعان باۋىرلارىمىز. ەجەلدەن ەنشىلەس وزبەك اعايىندى ءوز اعام دەپ قادىر تۇتامىز. ءتۇبىمىز ءبىر دەپ تۇرىكمەندەردى تۋىس ساناپ, شىن جۇرەكتەن قۇرمەتتەيمىز. قارت كاسپيدىڭ جاعاسىنداعى ازەربايجان ەلىنە دەگەن ىقىلاسىمىز دا ەرەكشە. ءبىر سوزبەن ايتساق, كورشى ەلدەرمەن قارىم-قاتىناسىمىز باۋىرلاستىق رۋحىندا دامىپ كەلەدى. ءبىزدىڭ ارامىزدا تۇيتكىلدى ماسەلە جوق. قازاقستان مەن رەسەي قۇرلىقتاعى ەڭ ۇزىن شەكارانى اۋەل باستان داۋ-دامايسىز شەگەندەپ الدى. جاقىندا قىرعىزستان, وزبەكستان جانە تاجىكستان ۇزاق جىل بويى شەشىمىن تاپپاعان شەكارا ماسەلەسى بويىنشا ورتاق مامىلەگە كەلىپ, تاريحي كەلىسىمگە قول قويدى دەپ ايتۋعا بولادى. ءبىز باۋىرلاس ەلدەر ءۇشىن قۋانامىز, ولاردى ءاردايىم قولدايمىز.

قازىرگىدەي اۋمالى-توكپەلى زاماندا اۋىزبىرشىلىكتىڭ قادىرى ارتا تۇسكەنى ءسوزسىز. بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىق – تاعدىردىڭ بىزگە بەرە سالعان سىيى ەمەس. بۇل – ءبىر ەل, ءبىر حالىق بولىپ اتقارىپ جاتقان قاجىرلى ەڭبەكتىڭ جەمىسى. ءبىز سىندارلى ساتتە جۇرت بولىپ جۇمىلا بىلەمىز. بۇعان بىلتىر اقتاۋ ماڭىندا ۇشاق اپاتى بولعاندا تاعى ءبىر مارتە كوزىمىز جەتتى. ازاماتتارىمىز زارداپ شەككەن ادامداردان كومەگىن اياعان جوق. كەزەككە تۇرىپ, قان تاپسىردى. ازەربايجان ەلشىلىگىنە بارىپ, گۇل شوقتارىن قويدى. بۇكىل الەم حالقىمىزدىڭ ۇيىمشىلدىعى مەن جاناشىرلىعىنا ءتانتى بولدى. حالقىمىزدىڭ جۇرەگى – كەڭ, پەيىلى – اق, نيەتى – تازا. مەيىرىمدىلىك, قامقورلىق جانە تىلەۋلەستىك – ءبىزدىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىگىمىز. ءبىز وسى قۇندىلىقتارىمىزدى ساقتاپ, وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ بويىنا ءسىڭىرۋىمىز كەرەك.

قۇرمەتتى سەسسياعا قاتىسۋشىلار!

قادىرلى وتانداستار!

ەندى ەكى اپتادان كەيىن الەمدىك ماڭىزى بار تاريحي وقيعا – ۇلى جەڭىسكە 80 جىل تولادى. ءبىز بۇل مەرەيتويدى كەڭ كولەمدە اتاپ وتەمىز. قازاقستاننىڭ مايدانگەرلەرى مەن تىل ەڭبەككەرلەرى – بارشا حالقىمىز وتان ءۇشىن وتقا ءتۇستى.

ۇلى جەڭىستىڭ تاعىلىمى بارشا حالىققا, اسىرەسە, ساياساتكەرلەرگە كسەنوفوبياعا, ناسىلدىك جانە ۇلتتىق ۇستەمدىككە, حالىقارالىق قۇقىق قاعيداتتارىن قۇرمەتتەمەۋگە قۇرىلعان جاۋاپكەرشىلىكتەن جۇرداي ساياسات جۇرگىزۋدىڭ سالدارى قانداي قاسىرەتكە اكەلەتىنىن ءالى كۇنگە دەيىن كورسەتىپ وتىر.

بىرەر كۇن بۇرىن مەنىڭ تاپسىرماممەن رەسپۋبليكالىق ونوماستيكالىق كوميسسيا ەلدى مەكەندەردەگى 500-دەن استام كوشەگە بۇعان دەيىن ەلەۋسىز قالعان جەرگىلىكتى قاھارمانداردىڭ ەسىمىن بەرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى. ەڭ الدىمەن, جاڭا جانە اتاۋى قايتالاناتىن كوشەلەرگە باسىمدىق بەرىلەدى. بۇل شەشىم – ۇلى جەڭىستى, وعان قاتىسۋشىلاردى قانشالىقتى قادىر تۇتاتىنىمىزدى كورسەتەتىن ماڭىزدى قادام.

ۇلى جەڭىس تۋرالى ۇمىتپاۋ دەگەنىمىز, بۇل – ەڭ الدىمەن, ەرجۇرەك باتىرلارىمىزدى جادىمىزدا ساقتاۋ, ولاردىڭ جانقيارلىق ەڭبەگى مەن ەرلىگىن, پارىزعا ادال جانە انتقا بەرىك بولعانىن ۇمىتپاۋ دەگەن ءسوز. ءبىز سول سۇراپىل سوعىس كەزىندە تەڭدەسسىز باتىرلىق پەن باتىلدىق كورسەتكەن وتانداستارىمىزدى ءاردايىم وراسان زور قۇرمەتپەن ەستە ساقتايمىز. مەن جەڭىستىڭ 80 جىلدىعىنا دايىندىق تۋرالى وسىدان ءبىر جارىم جىل بۇرىن الدىن الا ايتتىم. سوعان سايكەس ءبىز « ۇلى جەڭىس: ەرلىككە تاعزىم, ۇرپاققا ۇلگى» جوسپارىن ارنايى قابىلداپ, جۇزەگە اسىرا باستادىق. وسى اۋقىمدى جۇمىستىڭ اياسىندا ەكى مىڭنان استام مادەني, عىلىمي-زەرتتەۋ, اعارتۋ جانە باسقا دا ءىس-شارالار وتكىزىلەدى. ەڭ باستىسى, ارينە, مەملەكەت پەن قوعامنىڭ ەرەكشە قورعاۋىندا بولاتىن قۇرمەتتى ارداگەرلەرىمىزگە ايرىقشا كوڭىل بولەمىز. ۇلى جەڭىستىڭ مەرەيلى داتاسىن اتاپ وتۋگە ارنالعان ءىس-شارالار لەگى اۋقىمدى اسكەري شەرۋگە ۇلاسادى. تۇپتەپ كەلگەندە, بۇل اسكەري شەرۋدىڭ ءمان-ماڭىزى زور بولماق. سەبەبى مۇنى ءبىر جاعىنان مايدانگەرلەر مەن تىڭگەرلەرگە تاعزىم دەسەك, ەكىنشى جاعىنان قازىرگى كۇردەلى گەوساياسي احۋالدا ۇلتتىق رۋحىمىزدىڭ مىقتىلىعىن كورسەتەتىن سيمۆول دەۋگە بولادى.

وكىنىشكە قاراي, دۇنيە ءجۇزى سەنىم داعدارىسىمەن بەتپە-بەت كەلگەن شاقتا ەكسترەميستىك يدەولوگيانىڭ ورالۋى, پوپۋليزم مەن تالاس-تارتىستىڭ ءورشۋى, حالىقارالىق قۇقىقتىڭ قۇنسىزدانۋى, نەگىزگى حالىقارالىق ينستيتۋتتاردىڭ السىرەۋى بايقالادى. سوندىقتان قازاقستان بۇۇ جارعىسىن قاتاڭ ۇستانۋدى, ۇيىمدى رەفورمالاۋدى دايەكتى تۇردە ۇسىنىپ كەلەدى. قازىرگى جاعدايدا بۇۇ بالاماسى جوق عالامدىق ۇيىم بولىپ قالا بەرەدى. سوندىقتان ءبىز بۇۇ-نى قولدايمىز. ەلىمىز ءتۇرلى مەملەكەتتەر مەن ايماقتاردىڭ اراسىنداعى دوستىق پەن ىنتىماقتاستىققا, وركەنيەتتى ديالوگتى دامىتۋعا دانەكەر بولۋ ءۇشىن كوپ كۇش جۇمساپ كەلەدى. 20 جىلدان اسا ۋاقىتتان بەرى بارلىق نەگىزگى كونفەسسيالاردىڭ وكىلدەرى ءار ءۇش جىل سايىن قازاقستاندا باس قوسادى. بيىل كۇزدە الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ كەزەكتى ءVIIى سەزىن وتكىزۋ جوسپارلانىپ وتىر.

بىلتىر استانادا سەزدىڭ ىزگىلىك ەلشىلەرى سايلاندى. ولار ادامگەرشىلىك يدەيالارىن ىلگەرىلەتىپ, الەمدە ديالوگ پەن ءوزارا تۇسىنىستىك ورناتۋعا ىقپال ەتەدى. حالىقارالىق قاتىناستارداعى سەنىمسىزدىكتى ەڭسەرۋ ءۇشىن رۋحاني ديپلوماتيادان بولەك, قحا قىزمەتىمەن ۇشتاسىپ جاتقان حالىقتىق ديپلوماتيانىڭ دا مول الەۋەتىن پايدالانۋ كەرەك. ءارتۇرلى ەل مەن مادەنيەت وكىلدەرىنىڭ اراسىنداعى دوستىق بايلانىس قاقتىعىستار مەن سوعىستاردىڭ الدىن الادى. بۇل – ەڭ ءتيىمدى ءتاسىل. قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى الەمدەگى ديالوگ پەن مادەني ارالۋاندىقتى نىعايتۋعا قىزمەت ەتەدى. بۇگىندە الەم جالپىعا ورتاق ورلەۋگە باعىتتالعان جاسامپاز كۇن ءتارتىبى مەن ۇلكەن جوبالاردىڭ تاپشىلىعىن قاتتى سەزىنىپ وتىر. قازاقستان بارلىق سەرىكتەسىمەن كوپجوسپارلى ءارى ناتيجەلى جۇمىسقا دەن قويادى.

بەرەكەسىزدىككە بوي الدىرماۋ ءۇشىن الەمدىك قاۋىمداستىق مۇددەلەر توعىساتىن تۇستى ىزدەۋگە, كۇردەلى شەشىمدەر قابىلداۋعا جانە امالسىز مامىلەلەر جاساۋعا ءماجبۇر بولادى. ديالوگ جوق جەردە, قارسىلىق پەن تۇسىنىسپەۋشىلىك تۋىندايدى. قازىرگى سىن-قاتەرلەردى اۋقىمدى حالىقارالىق ىقپالداستىق ارقىلى عانا جەڭە الامىز دەپ سەنەمىن. ءوزارا بىتە قايناسقان الەمدە عالامدىق ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ بۇدان باسقا جولى جوق. سوندىقتان پراگماتيزم مەن ءوزارا قۇرمەتكە, تەڭدىككە, ادىلدىككە, ەشكىمدى الالاماۋعا نەگىزدەلگەن سىندارلى كەلىسسوزدەر مەن تۇراقتى بايلانىستار حالىقارالىق جاعدايدى وڭالتىپ, شيەلەنىستەردىڭ ءتۇيىنىن تارقاتادى.

قازىر بۇكىل الەمنىڭ بولاشاعى ب ۇلىڭعىر بولىپ تۇر. وسى الماعايىپ زاماندا ستراتەگيالىق باعدارىمىزعا ساي ارەكەت ەتۋ – الدىمىزدا تۇرعان اسا ماڭىزدى مىندەت. ءبىز قولعا العان اۋقىمدى جوبالاردى جۇزەگە اسىرا بەرەمىز. ەلىمىزگە ينۆەستيتسيا تارتىپ, ونەركاسىپ سالاسىنداعى الەۋەتىمىزدى ارتتىرامىز. ءبىز قازىرگى احۋالدى ەسكەرە وتىرىپ, ۇزاق مەرزىمگە ارنالعان ماقساتتارىمىزعا قول جەتكىزۋ ءۇشىن تياناقتى ءارى ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋىمىز كەرەك.

تاعى ءبىر ماسەلە. قازىرگى كۇردەلى جاعدايدى جەكە مۇددەسىنە پايدالانعىسى كەلەتىن ءتۇرلى پوپۋليستەر مەن ساياساتكەرسىماقتار بار. ەل مۇددەسىنە قاستىق ويلاعان ونداي ادامدارعا تۇتاس قوعام بولىپ قارسى تۇرۋىمىز كەرەك. الدا كۇردەلى كەزەڭ كەلە جاتىر. وڭاي بولمايدى. بىراق الاڭداۋعا ەش نەگىز جوق.

مەن كوپ جاعدايدا «بۇل قيىندىق تا ارتتا قالادى» دەپ اشىق ايتامىن. سول ءسوزىمدى وسى جەردە تاعى قايتالاعىم كەلەدى. ءبىز سىن-قاتەردىڭ ءبارىن ەڭسەرىپ كەلەمىز. بۇل جولى دا سولاي بولادى. ەڭ باستىسى, بارىنشا جيناقى بولىپ, ناقتى ناتيجەگە ۇمتىلۋىمىز كەرەك. كەز كەلگەن اۋقىمدى داعدارىستان كەيىن زور مۇمكىندىكتەرگە جول اشىلادى. سول مۇمكىندىكتەردى دەر كەزىندە ءارى دۇرىس پايدالانۋ قاجەت. ءوز كۇشىمىزگە عانا ارقا سۇيەپ, بارلىق رەسۋرستى ورتاق ماقساتقا جۇمىلدىرۋىمىز كەرەك. بوس سوزگە ۇرىنىپ, بايبالامعا سالىنباي, جاسامپاز بولعانىمىز ابزال. ءار ازاماتتىڭ بويىندا جاۋاپكەرشىلىك سەزىمى وتە جوعارى بولۋعا ءتيىس. قوعامدا ءوزارا تىلەۋلەستىك بولۋى كەرەك. ءار ىستە تەمىردەي ءتارتىپ بولۋى قاجەت. سوندا ەلىمىز دە وراسان زور تابىسقا جەتەدى. بارشاڭىزعا ءمالىم, زاڭ مەن ءتارتىپ – مەنىڭ ستراتەگيالىق باعدارىمنىڭ ارقاۋى.

مەن ءار سويلەگەن سوزىمدە وسى قاعيداتتارعا ارنايى توقتالامىن. تازا قازاقستان, زاڭ مەن ءتارتىپ, ادال ازامات يدەيالارىنىڭ وزەگى دە – وسى.

قۇرمەتتى اسسامبلەيا مۇشەلەرى!

كەيبىر مەملەكەتتەر ءۇشىن ەتنيكالىق ارالۋاندىلىق سىن-قاتەردىڭ, سەنىمسىزدىك پەن توزبەۋشىلىكتىڭ بەلگىسى بولۋى مۇمكىن. بىراق بۇل ءبىزدىڭ جالپىۇلتتىق قازىنامىز ءارى ستراتەگيالىق ارتىقشىلىعىمىز.

ىنتىماق-بىرلىك, ديالوگ, ءوزارا سەنىم مەن قۇرمەت, ازاماتتىق جاۋاپكەرشىلىك – مۇنىڭ ءبارى ەلىمىزدى قارقىندى دامىتۋدىڭ مىزعىماس قاعيداتتارى.

وسى قۇندىلىقتارعا ارقا سۇيەي وتىرىپ, ءبىز تاۋەلسىزدىكتىڭ زور جەتىستىكتەرىن ساقتاپ, ەسەلەپ, كەلەر ۇرپاققا اماناتتاي الامىز.

سوندا عانا ادىلەتتى قازاقستاندى قۇرامىز. ءبىز ءوز جەرىندە تىنىشتىق پەن كەلىسىمدە ءومىر سۇرۋگە بولاتىنىن دالەلدەگەن, ءوز تاعدىرىن ءوزى شەشە الاتىنىنا كوپتىڭ كوزىن جەتكىزگەن, بولاشاققا نىق قادام باسقان ءبىرتۇتاس ۇلتپىز.

وسىناۋ تار جول, تايعاق كەشۋدە ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن دەربەستىگىن نىعايتىپ, بارلىق قيىندىقتى ەڭسەرىپ, ماقساتىمىزدان اينىمايمىز.

قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ 30 جىلدىعى – ەگەمەندىك تاريحىنداعى ايتۋلى وقيعا.

بۇل مەرەيتوي ءار ازاماتتىڭ باق-بەرەكەسىن ارتتىرۋ جولىندا ۇلتىمىزدى ۇيىستىراتىن ماڭىزدى بەلەسكە اينالادى دەپ سەنەمىن.

ءبىز حالقىمىزدىڭ بەرەكە-بىرلىگىن نىعايتۋعا ۇلەس قوسقان ازاماتتارىمىزعا ءاردايىم قۇرمەت كورسەتەمىز. وتىز جىلدا جەتكەن جەتىستىكتەرىمىز وسىنداي ابزال جانداردىڭ ەسەلى ەڭبەگىنىڭ جەمىسى ەكەنى ءسوزسىز.

جۇرتىمىز ءۇشىن ەڭ ۇلكەن ماراپات – ەلدىڭ تىنىشتىعى. شىن مانىندە, قوعامدا تاتۋلىق بولماسا, باسقا جۇمىستىڭ ءبارى بەكەر بولماق. بەرەكە-بىرلىگىمىزدى ساقتاي الماساق, قاستەرلى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ باياندى بولۋى دا ەكىتالاي. ەلىمىزدەگى تۇراقتىلىقتى نىعايتۋ ءۇشىن اسسامبلەيا مۇشەلەرى تاباندى ەڭبەك ەتىپ كەلەدى. مەن بارشاڭىزعا شىن جۇرەكتەن العىس ايتامىن. الداعى ۋاقىتتا دا ەل يگىلىگىن ارتتىرۋعا مول ۇلەس قوسا بەرەسىزدەر دەپ سەنەمىن.

مەن بۇگىن بىرقاتار ازاماتتى جوعارى مەملەكەتتىك ناگرادالارمەن ماراپاتتاۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادىم. ەندى سالتاناتتى راسىمگە كوشەيىك.

اسسامبلەيانىڭ مەرەيتويى قۇتتى بولسىن! بىرلىگىمىز بەكەم بولسىن! ەلىمىز امان, جۇرتىمىز تىنىش بولسىن! قاستەرلى وتانىمىز – قازاقستان جاساي بەرسىن!