Prezıdent Assambleıa sessııasynda ne aıtty?

Qurmetti Assambleıa músheleri!

Búgingi basqosýdyń tarıhı mán-mańyzy aıryqsha. Bıyl Qazaqstan halqy Assambleıasynyń qurylǵanyna 30 jyl tolyp otyr. Barshańyzǵa qutty bolsyn! Bul – búkil Qazaqstan úshin aıtýly oqıǵa. Osy ýaqyt ishinde Assambleıa qoǵamdaǵy turaqtylyq pen kelisimdi nyǵaıtýǵa ólsheýsiz úles qosty. Elimizdegi birlik pen teńdiktiń, turaqtylyq pen tynyshtyqtyń sımvolyna aınaldy. Etnosaralyq qatynas salasyndaǵy teńdessiz qoǵamdyq ınstıtýt retinde tanyldy. Sonyń arqasynda Qazaqstanda beıbitshilik pen kelisimniń qaıtalanbas úlgisi qalyptasty.

Assambleıa tarıhy elimizdiń egemendik jylnamasymen tyǵyz astasyp jatyr. Uıym 1995 jyly Qazaqstannyń tuńǵysh Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń bastamasymen qurylǵanyn bilesizder. Bul bastama qazaq memlekettiligi qalyptasyp jatqan qıyn kezeńde tereń saıası mánge ıe boldy. Konsýltatıvtik-keńestik organ retinde jasaqtalǵan Assambleıaǵa 2007 jyly konstıtýııalyq mártebe berildi. Uıym jalpyulttyq birliktiń negizgi modeline aınaldy.

Elimizde sońǵy jyldary atqarylǵan aýqymdy ózgeristerdiń arqasynda Assambleıa qyzmeti jasampazdyqtyń jańa sıpatyna kóterildi. Senattyń bes depýtatyn Assambleıa keńesiniń usynysymen Prezıdent taǵaıyndaıdy. Bul qadam zańnamalyq deńgeıde barlyq etnostyń múddesin qorǵaý múmkindigin edáýir arttyrdy. Oǵan qosa, Qazaqstan parlamentarızmi tarıhynda alǵash ret «Bir el – bir múdde» atty palataaralyq depýtattar toby quryldy. Bul top qoǵamdyq kelisimdi nyǵaıtý máselelerimen aınalysady. Qazir memlekettik organdar túgel Assambleıa jumysyna atsalysady. Mınıstrlikterden, oblys ákimdikteri men barlyq deńgeıdegi máslıhattardan bastap aýyl ákimdikterine deıin odan shet qalmaıdy.

Assambleıa qoǵamdyq uıymdarmen jáne ınstıtýttarmen tyǵyz baılanysta jumys istep, elimizdiń ishki saıasatyn júzege asyrýǵa belsene atsalysyp keledi. Osylaısha, memleket pen qoǵam arasynda syndarly ári jemisti suhbat, ıaǵnı, dıalog ornatýǵa yqpal etýde. Qazaqstan halqy Assambleıasynyń 12 múshesi Ulttyq quryltaı quramynda tabysty eńbek etip, eldik bastamalarǵa óz úlesin qosyp jatyr.

Assambleıa sessııasy jyl saıyn ótedi. Onda qabyldanǵan sheshimderdi memlekettik organdar mindetti túrde eskerýge tıis. Sessııalar aralyǵyndaǵy jumysty Assambleıa keńesi atqarady. Onyń quramyna etnomádenı birlestikterdiń ókilderi, qoǵam qaıratkerleri, Parlament depýtattary, mınıstrler men ákimder kiredi.

QHA Hatshylyǵy Prezıdent Ákimshiliginiń derbes qurylymdyq bólimi sanalady. Barlyq óńirde Dostyq úıi bar. Onda myńnan astam etnomádenı birlestikter ornalasqan. Sondaı-aq oblys ákimdikterinde «Qoǵamdyq kelisim» memlekettik mekemeleri quryldy. Assambleıa qurylymynda tórt myńnan astam qoǵamdyq uıym jumys isteıdi. Bul uıymdardyń maqsaty – bir, bul – azamattarymyzdy eldik mańyzy bar jumysqa tartý, ıaǵnı ortaq iske jumyldyrý. Mysaly, Aqsaqaldar keńesi men Analar keńesi otbasy ınstıtýtyn nyǵaıtýǵa, jalpyulttyq qundylyqtardy dáripteýge atsalysyp, aýqymdy jumys júrgizýde.

Búgin áriptesimiz Ahmed Mýradov jáne basqa da Assambleıa músheleri QHA ardagerleriniń «Adal azamat» biryńǵaı tárbıe baǵdarlamasyn júzege asyrýǵa belsendi túrde qatysatynyn aıtty. Mundaı jumystar ultymyzdyń jańa bolmysyn qalyptastyrýda Assambleıanyń áleýetin keńinen qoldanýǵa múmkindik beretinine senimdimin.

«Assambleıa jastary» uıymy men onyń quramyndaǵy Stýdenttik Assambleıa, Jas ǵalymdar klýby, «Jańa tolqyn» jobasy sııaqty qurylymdar myńdaǵan jastarymyz úshin naǵyz birlik pen yntymaq, otanshyldyq pen azamattyq jaýapkershilik mektebine aınaldy. Osy qozǵalystardyń árqaısysy elimizde jańa qoǵamdyq etıkany ornyqtyryp, «Adal azamat» qaǵıdatyn nasıhattaýǵa eleýli úles qosyp jatyr.

Etnosaralyq túsinispeýshilikterdiń aldyn alýda mańyzdy ról atqaratyn QHA-nyń etnomedıııa ınstıtýtyna toqtalǵym keledi.

Sońǵy ýaqytta Assambleıa qyzmetindegi sarapshylyq quramnyń sapasy jańa deńgeıge kóterildi. Ǵylymı-sarapshylar keńesi men 42 Assambleıa kafedrasy ult qurylymy men etnosaralyq qarym-qatynastar úderisin zertteıtin 360-tan astam sarapshyny biriktirip otyr.

QHA músheleri kún saıyn kózge kórinbeıtin, birden nátıje bermeıtin, alaıda uzaq merzimdi, strategııalyq turǵydan tıimdi, aýqymdy jumys júrgizedi. О́tken jyldyń ózinde Assambleıa barlyq óńirde 15 myńnan astam is-shara uıymdastyrdy. Oǵan 1 mıllıonǵa jýyq adam qatysty.

Byltyr kóktemgi sý tasqyny kezinde azamattarymyz zardap shekken jandarǵa kómek qolyn sozyp, yrysty yntymaq pen birliktiń tamasha úlgisin kórsetti. Assambleıanyń «Júrekten júrekke» jobasy aıasynda 12 myńnan astam erikti ortaq iske jumyla kiristi. Olar gýmanıtarlyq kómek pen jylý jınady. Qıraǵan úılerdi qalpyna keltirýge atsalysty. Jalpy, el birligin nyǵaıtý isiniń strategııalyq mańyzy erekshe. Sonyń aıqyn dáleli retinde Assambleıanyń «El birligi» ordeni atty jańa memlekettik nagrada taǵaıyndaldy. «Birlik» uǵymy qazirgi dúnıe júzindegi turaqsyz jaǵdaıda asa mańyzdy. Álemde, ásirese, bizdiń aınalamyzdaǵy keıbir elderde ne bolyp jatqanyna bárimiz kýá bolyp otyrmyz. Sondyqtan shyn máninde, «Birlik bar jerde ǵana tirlik bar». Bul – aqıqat.

Assambleıa qoǵamda kásibılik jáne eńbekqorlyq qundylyqtaryn dáripteýge belsene atsalysyp keledi. Aleksandr Papp Assambleıanyń Jumysshy mamandyqtary jylyn ótkizýge belsene kiriskenin atap ótti.

О́tken jyly Eńbek kúninde Senat pen Máslıhat depýtattary Assambleıa múshelerimen birge elimizdiń iri kásiporyndaryna baryp, óndiris ardagerlerine qurmet kórsetti. Bul bastamany Eńbek kúnin atap ótýdiń jańa dástúri retinde bıyl da jalǵastyrýǵa bolady. Osylaısha, Assambleıa búginde qoǵamdyq kelisimniń biregeı ınfraqurylymyn qalyptastyrǵan qýatty tarmaqtary bar ınstıtýtqa aınaldy. Jer júzinde mundaı biregeı uıym qura bilgen memleket kemde-kem. Assambleıanyń arqasynda elimizdegi barlyq etnostar Qazaqstandaǵy oń ózgeristerdiń bel ortasynda júr.

Qazaqstannyń Eńbek Erleri Georgıı Prokop, Vladımır Rozmetov, Iýrıı Pıa, Ivan Saýer, Borıs Knıazev, Alına Solovıova, Vadım Basın, Aleksandr Hmelıov, Gennadıı Zenchenko jáne basqa da tulǵalardy azamattyq jaýapkershilik pen Otanǵa adal qyzmet etýdiń jarqyn úlgisi dep aıtýǵa bolady. Olar – búgingi zamannyń adal azamattary, Qazaqstannyń damýyna mol úles qosqan tulǵalar. Assambleıany janashyr ári belsendi azamattardyń jolyn ashatyn shynaıy saıasat mektebi jáne tıimdi áleýmettik baspaldaq deýge bolady.

Etnomádenı birlestikterde, Assambleıanyń túrli qurylymdarynda óte bilikti mamandar eńbek etýde. Men jalpyulttyq birlik pen tatýlyqty nyǵaıtý jolynda adal qyzmet etip júrgen Assambleıanyń barlyq belsendi azamattaryna shynaıy alǵysymdy aıtamyn.

Týǵan jerge paıdamdy tıgizsem degen alǵaýsyz nıetti ómiriniń mánine aınaldyrǵan olar naǵyz otanshyldyq pen adal azamattyń úlgisin kórsetti.

Assambleıa Tóraǵasynyń qoǵamdyq orynbasarlary retinde jyl boıy laıyqty eńbek etken Lýgmar Harkıevıch Býlarov pen Iýrıı Germanovıch Shınge rızashylyǵymdy bildiremin. Assambleıa Tóraǵasynyń orynbasarlary bolyp jańadan taǵaıyndalǵan Dmıtrıı Valerevıch Ostankovıch pen Rasýl Sýrmalıevıch Ahmetov – qoǵam qurmetteıtin abyroıly azamattar. Olardyń bilimi men biligi Assambleıaǵa úlken paıdasyn tıgizedi dep senemin.

Ár jyldary elimizde túrli dıalog alańdary men qoǵamdyq organdar quryldy. Alaıda búgingi mereıtoılyq jıynda Assambleıanyń qoǵamdy ortaq maqsatqa jumyldyrý men ulttyq biregeılikti bekitý isinde balamasy joq basty platformaǵa aınalǵanyn jáne aldaǵy ýaqytta da solaı bolyp qala beretinin atap ótkim keledi. Assambleıa – memlekettigimizge arqaý bolǵan asa mańyzdy qurylym. Bul – Assambleıaǵa artylatyn júktiń salmaǵy da jeńil emes degen sóz. Ulttyq múddelerimizdi qorǵap, egemendigimizdi nyǵaıtý – qasterli paryz. Muny Assambleıa músheleri tereń sezinedi dep oılaımyn. Assambleıa barsha azamattardy ortaq qundylyqtar men maqsattarǵa jumyldyratyn jalpyhalyqtyq organ retinde jumys isteýi kerek. Basty mindet – Qazaqstan halqynyń tatýlyǵy men aýyzbirshiligin, memleketimizdiń tutastyǵy men kıeli Táýelsizdigimizdi nyǵaıtý. Aldaǵy ýaqytta da solaı bolyp qala bermek. Biz bolashaqta da osy baǵytta naqty sharalar qabyldaımyz. Men 2022 jyly Assambleıany damytý tujyrymdamasyn bekittim. Onyń merzimi de aıaqtalyp keledi. Sondyqtan jańa qujatty daıyndaý jumysyna qazirden bastap kirisý kerek, ıaǵnı, 2026-2030 jyldarǵa arnalǵan basymdyqtardy aıqyndaý qajet. Tujyrymdamanyń jobasynda qoǵamdy uıystyryp, úılesimdi damýǵa jol ashatyn jańa ádis-tásilder kórinis tabýy kerek. Sondaı-aq Qazaqstanda ómir súrip jatqan barlyq etnostardyń quqyqtaryn qorǵaýǵa arnalǵan negizgi qaǵıdattar kórsetilýge tıis.

Úkimet etnosaralyq saladaǵy respýblıkalyq jáne óńirlik jumys josparynyń barlyǵyn jan-jaqty saraptap, onyń tıimdiligin arttyrýǵa qatysty usynys engizýi qajet. Jalpy, ult birligin nyǵaıtýda barlyq memlekettik jáne qoǵamdyq mehanızmderdi jetildirýdi jalǵastyrý kerek.

Endi birqatar mańyzdy mindetterge qysqasha toqtalaıyn.

Birinshiden, Assambleıa aımaqtardaǵy jumysty jandandyrýy kerek. Byltyr elimizdiń rýhanı jáne tarıhı-mádenı ordasy – Túrkistanda jańa Dostyq úıi ashyldy. Endi osyndaı Dostyq úıin halyq tyǵyz qonystanǵan Almaty oblysynda salý qajet. Bul ǵımarat aımaqtyń qoǵamdyq ómiri úshin óte mańyzdy ortalyq bolmaq. Túrli etnos ókilderi turatyn Qordaı, Uıǵyr, Saıram, Panfılov jáne basqa da aýdandarda Assambleıa ashý kerek. Sonymen qatar Dostyq úıleri taǵy birneshe qala men aýdan ortalyǵynda ashylady dep josparlanyp otyr. Men bul bastamany qoldaımyn. Biz qoǵamdyq kelisim ınfraqurylymyn birtindep keńeıte berýimiz kerek. Barlyq aımaqtaǵy Dostyq úılerin óz azamattarymyz da, qajet bolyp jatsa, sheteldik qonaqtar da baratyn týrıstik baǵyttar kartasyna engizgen jón. Quzyrly organ basshylary men ákimder Assambleıanyń etnomedıaııa salasyndaǵy jumysyna jan-jaqty qoldaý kórsetýge tıis. «Eldesý jáne tatýlasý» jobasynyń aýqymyn keńeıtip, ony aldaǵy eki jylda búkil elge taratý qajet. Úkimet pen ákimder Assambleıanyń basqa da jobalaryn qoǵamdyq-saıası jumys josparlaryna qosyp, naqty sharalar qabyldaýy kerek.

Ekinshiden, aqparattyq keńistikte birlik men kelisim ıdeıalaryn keńinen dáripteý mańyzdy. Bul – Assambleıanyń barlyq qurylymyna, ásirese, jýrnalıster klýbyna qatysty kezek kúttirmeıtin mindet. Salalyq mınıstrlik, óńir ákimderi QHA jýrnalıster klýbynyń quramyna jetekshi buqaralyq aqparat quraldarynyń ókilderin qosyp, klýb jumysynyń biryńǵaı algorıtmin jasaýy kerek. Qazaqstandaǵy etnostardyń tilinde shyǵatyn, eń aldymen, óńirlerdegi buqaralyq aqparat quraldaryna júıeli túrde qoldaý kórsetken jón.

Úshinshiden, «Birligimiz – áralýandyqta» qaǵıdatyn júzege asyrý úshin mádenıet pen ónerdiń áleýetin tolyq paıdalanǵan durys. Aleksandr Pýshkın, Taras Shevchenko, Fedor Dostoevskıı, Mıhaıl Sholohov jáne basqa da tulǵalardyń mýzeıleri – Qazaqstan mádenıetiniń baǵa jetpes qazynasyn tolyqtyryp tur. Bul mýzeılerdi kópshilikke tanytý úshin ekspozıııalaryn Astana men Almatyda jáne basqa da qalalarda uıymdastyrý mańyzdy. Keıbir etnomádenı birlestikter biregeı óner jáne etnografııalyq jeke kollekııalardy jınady. Bul da elimizdiń mádenı murasyna aınalýǵa tıis.

Qazaqstanda 9 orys drama teatry tabysty jumys istep jatyr. Sondaı-aq erekshe tórt etnos teatry, ıaǵnı, uıǵyr, koreı, ózbek jáne nemis teatrlary kórermenniń kózaıymy bolyp júr. Assambleıanyń 30 jyldyǵy aıasynda Almatyda báriniń basyn qosyp, Qazaqstan etnostary teatr óneriniń festıvalin ótkizsek bolady. Halyq kóp keledi dep oılaımyn.

Natalıa Dýbs hanym teatr men mádenıet salasyna tehnıkalyq mamandardy daıarlaý máselesin oryndy kóterip otyr. Bul bastamany zerttep, ony júzege asyrýǵa kómektesý qajet.

Sońǵy jyldary elimizdiń saıası-ıdeologııalyq kelbeti túbegeıli ózgerdi. Ekonomıkada júıeli reformalar qolǵa alyndy. Eń bastysy, qoǵamnyń sana-sezimi ózgere bastady. Sońǵy jyldary saıası oqıǵalarǵa baǵa berý turǵysynan halqymyzdyń kózqarasy da jańa sıpatqa ıe boldy. Alǵa qaraı adymdap qadam basty deýge bolady. Biz zamanaýı jáne aldyńǵy qatarly qoǵamǵa aınaldyq. Munyń bári bizdegi qoǵamdyq kelisim úlgisine de tyń talaptar qoıady. Keshe ǵana tıimdi sanalǵan ádis-tásilder búgin jaramsyz bolýy múmkin.

Bizge eskiliktiń izine qaıta túspeý úshin barlyq jetistikterimiz ben sátsizdikterimizdi tarazy basyna qoıyp, zerdeleý qajet. Eń áýeli, Assambleıa qyzmetiniń máni men mazmunyn qaıta qaraǵan jón. Meniń túsinigimde Assambleıa memlekettiń etnosaralyq saladaǵy barlyq jumysyna baǵyt beretin strategııalyq shtabqa aınalýy kerek.

Atalǵan naqty mindetterdi júzege asyrý ultaralyq qarym-qatynas sııaqty mańyzdy ári názik salada, jalpy ıdeologııa baǵytynda atqarylyp jatqan aýqymdy isterdi jańa mazmunmen tolyqtyratynyna senimdimin. Ultaralyq kelisim men turaqtylyqty nyǵaıtý – memlekettik saıasattyń basty baǵyttarynyń biri jáne solaı bolyp qala beredi. Qazaqstanda kelisim, tózimdilik, dostyq uǵymdary qur uran emes, azamattardyń kúndelikti ómir saltyna aınalǵan qundylyq. Aýqymdy qaqtyǵystar, saýda soǵystary, adam ómiriniń qunsyzdanýy kezeńinde beıbitshiliktiń qadiri erekshe arta tústi. О́ıtkeni, bul – damýdyń basty kepili. Barlyǵymyz qal-qaderimizshe beıbitshilikti saqtaýǵa atsalysamyz. Men buǵan deıin barlyq ákimderge turaqty túrde etnosaralyq, ultaralyq kelisim máselesine arnalǵan jınalys ótkizip turýdy tapsyrdym. Ortalyq jáne jergilikti atqarýshy organdar osy mańyzdy salany jiti nazarda ustaýy kerek. Etnosaralyq jáne konfessııaaralyq qatynas máselesin eshqashan saıasat nemese túrli arandatý quralyna aınaldyrýǵa bolmaıdy. Bul – memlekettiń de, búkil qoǵamnyń da buljymas qaǵıdasy.

Qazaqstanda adamdy ultyna, tiline, dinine qaraı kemsitý eshqashan bolǵan emes, bolmaıdy da. Barsha azamattarǵa birdeı múmkindik berilgen. Bul – naǵyz ádildik, ádiletti memlekettiń ajyramas bóligi. Taǵy da aıtarym: eldiń birligi men tatýlyǵy eń negizgi qundylyqtarymyzdyń qatarynda tur. Bul – memlekettik saıasattyń basty tuǵyry. Bolashaqta da solaı bolmaq. Osy strategııanyń arqasynda túrli etnos ókilderi bir shańyraqtyń astynda bir úıdiń balasyndaı tatý-tátti ómir súrip jatyr. Bul – maǵynasy tereń naqty jetistik. Otanshyldyq, azamatshyldyq, ózara senim men jaýapkershilik – Qazaqstan halqynyń jalpyulttyq biregeı bolmysyn aıqyndaıtyn qundylyqtar. Qazaq jerinde turyp jatqan barlyq etnos ókilderi ózderiniń tilin, mádenıetin jáne salt-dástúrlerin jan-jaqty damyta alady. Oǵan qajetti barlyq jaǵdaı jasalǵan. Biz bireýge eliktep, jan-jaǵymyzǵa jaltaqtaǵan emespiz. Eń bastysy, ultaralyq qatynastar salasynda ozyq ádis-tásilderdi qoldanyp, tek alǵa qaraı júrdik, bolashaqta da solaı bolý kerek.

Sonyń arqasynda bizdiń elimizde qalyptasqan qoǵamdyq kelisim úlgisi shyn máninde bizdiń halyqaralyq «brendimizge», betkeustar jetistigimizge aınaldy.

Etnosaralyq qatynastar men ulttyq birliktiń búkil qurylymy «Biz – ártúrlimiz, biraq bárimiz teńbiz» degen myzǵymas qaǵıdaǵa negizdelgen. Memleket azamattardyń ultyna, dinı nanymyna nemese áleýmettik mártebesine qaramaı, bárine birdeı ádil ári teń jaǵdaı jasaıdy. Bul – memlekettik saıasattyń basty ustanymy. Biz popýlıstik asyǵys sheshimderden boıymyzdy aýlaq ustaımyz. Árqashan naqty jaǵdaıǵa qarap, baıypty saıasatty basshylyqqa alamyz. Bul, eń aldymen, memlekettik tildiń mártebesin etnosaralyq qatynas tili retinde bekitý máselesine tikeleı qatysty. Bul jóninde jýrnalıst Alla Gavrına durys pikir aıtty. Menińshe, ol basqa da áriptesteriniń atynan óte jaqsy usynys bildirdi.

Búginde túlekterdiń 80 paıyzǵa jýyǵy Ulttyq biryńǵaı testileýdi memlekettik tilde tapsyrady. Bıyl alǵash ret mektepke baratyn balalardyń 70 paıyzdan astamy qazaq tilinde oqıtyn bolady.

Árıne, elimizde azamattar bir-birin nemese minberde sóılep turǵan adamdy «myna tilde sóıle» dep májbúrlemeýge tıis. Til máselesin tý etip qoǵamda alaýyzdyq týǵyzǵysy keletin, el ishindegi jaǵdaıdy shıelenistirýge umtylatyn árbir áreketke tosqaýyl qoıylyp, zań júzinde jazalanady. Bul rette úı ishindegi ǵana emes, shetelde otyryp áldebir uıymdardyń aqshasy men tapsyrmasyna destrýktıvti áreketpen aınalysatyn arandatýshylar týraly da aıtyp otyrmyz.

Byltyr men Ulttyq quryltaı otyrysynda birlik, otanshyldyq, táýelsizdik jáne kelisim memleketimizdiń negizgi qundylyqtary dep atap kórsettim. Bári de osy qundylyqtardan bastalady. Sondyqtan osy jerde taǵy da qaıtalap aıtqym keledi: halqymyzdyń tatýlyǵyn buzyp, el ishine iritki salǵysy keletinder zańǵa sáıkes qatań túrde jaýapqa tartylady, tıisti jazasyn alady. Al yntymaq pen birlikti nyǵaıtýǵa úles qosqan azamattar árdaıym zor qurmetke ıe bolady.

Kúrish pen kúrmekti, konstrýktıvti syn men dálelsiz min taǵýdy, kóńilge tımeıtin parodııa men jıirkenishti qorlaýdy aıyra bilý mańyzdy. Zań aldynda bári teń. Sol sebepti biz elimizdegi etnosaralyq kelisim men beıbitshilikke nuqsan keltiretin kez kelgen arandatýdyń jolyn kesip kelemiz, budan ári de qatań tosqaýyl qoıamyz. О́zderin sóz erkindiginiń jaqtaýshysy retinde kórsetkisi keletin keıbir quqyq qorǵaý uıymdarynyń ókilderi, blogerler men jýrnalıster elimizdegi ár isten saıası, jaǵymsyz astar izdep, shyn máninde, arandatýmen aınalysyp júrgenin aıtpasqa bolmaıdy. Bul Qazaqstannan kóship ketip, shetelde júrip halqymyzǵa shabýyl jasaıtyn, tipti, memlekettik organdardy bopsalaıtyn burynǵy azamattarymyzdyń áreketi. Olar shet memleketter bergen aqshany aqtaýǵa jumys istep júr. Búginde muny bári biledi. Demokratııany bireýdiń qarjysymen ornatýǵa bolmaıdy. Elimizdiń ál-aýqaty, sonyń ishinde demokratııa men sóz bostandyǵy úshin shetelde eshkimniń basy aýyryp, baltyry syzdamaıdy. Ony naqty túsingen jón.

Jaqynda sheteldik úkimettik emes uıymdardyń áreketteri áshkerelendi. Sonda olardyń aram nıeti, ashkózdigi men Qazaqstanǵa jany ashymaıtyny anyq kórindi. Sondaı-aq keıbir tanymal grant alýshy otandastarymyzdyń kóleńkeli áreketteri de belgili boldy. Qazaqstanda problema joq demeımiz. Árıne, basqa elderdegideı bizde de túıtkilder bar. Biraq biz ony áldekimderdiń úıretýimen nemese ádistemesimen emes, ózimizdiń ulttyq múddemiz ben zańnama aıasynda sheshemiz. Osyndaı qısyndy áreketterimizdi halqymyzdyń basym kópshiligi men nıeti adal halyqaralyq seriktesterimiz durys túsinetinine senimdimin. Ideologııalyq óshpendilik – bizdiń dúnıetanymymyzǵa múlde jat. Dástúrimiz ben qundylyqtarymyz, bolmysymyz ben ómir saltymyz ultymyzdy birtutas tarıhı-mádenı jáne saıası qaýym retinde biriktirip, tutastyǵyn bekemdeıdi.

Kók pasportymyz ulttyq biregeıligimizdiń aıqyn nyshanyna aınaldy. Jyl ótken saıyn tólqujatymyzdyń abyroı-bedeli kóterilip keledi. Bul halyqaralyq qaýymdastyqtyń bizge degen qyzyǵýshylyǵy artyp, elimizdiń yqpaly kúsheıe túskenin kórsetedi. Ár qurlyqtaǵy túrli memlekettiń azamattary turaqty turý nemese demalý úshin bizdiń eldi jıi tańdaıtyn boldy. Bul – kezdeısoqtyq emes. Qazaqstan bedeldi halyqaralyq reıtıngterdegi qaýipsizdik ındeksi boıynsha aınalamyzdaǵy kóptegen memleketterdiń báriniń derlik aldynda tur. Al zań ústemdigi ındeksindegi «Tártip pen qaýipsizdik» kórsetkishi boıynsha, 142 eldiń ishinen 43 orynǵa taban tiredi.

Munyń bári Qazaqstandy jaıly ári ómir súrýge qaýipsiz aýmaqqa aınaldyrýǵa baǵyttalǵan kúsh-jigerimizdiń nátıjesi. Qasterli Otanymyzdy kórkeıtý – barshaǵa ortaq paryz. Meniń bastamammen byltyrdan beri «Taza Qazaqstan» akııasy júzege asyrylyp jatyr. Jalpyulttyq jobaǵa 6 mıllıonnan astam adam qatysty. 1,6 mıllıon tonnadan asa qoqys jınaldy. 3,3 mıllıon kóshet otyrǵyzyldy. «Taza Qazaqstan», bul – bizdiń búgingi jáne erteńgi kúnimizdiń kepili. Sondyqtan jumys úzdiksiz jalǵasa beredi. Biz ár azamattyń, ásirese, jastardyń boıyna tazalyq, uqyptylyq, jaýaptylyq sııaqty qasıetterdi sińirýimiz kerek. Taza ıa tazalyq, bul – kıeli sózder. Ary taza adam eshqashan elin satpaıdy. Biz «Qazaqstan – ortaq úıimiz» dep únemi aıtamyz. Sondyqtan elimiz taza, tartymdy, mádenıetti bolýy kerek. Assambleıa bul ıdeıany jan-jaqty dáriptep keledi. Bul – óte tıimdi ári paıdaly jumys. Tazalyq ár úıden bastalýy kerek. Sonda ǵana «Taza Qazaqstan» bolamyz. Kishkentaı kezinen tazalyqqa úırengen bala keıin jaýapkershiligi joǵary, sanaly azamat bolyp ósedi. Elge janashyr bolady. Sondyqtan búgin men Qazaqstan halqy Assambleıasynyń múshelerin, barlyq etnomádenı birlestikterdi «Taza Qazaqstan» jalpyulttyq akııasyna belsene qatysýǵa shaqyramyn. Bul – jaı naýqan emes, bul – óskeleń urpaqqa ozyq bilim men tálim-tárbıe berý degen sóz.

Elimizdegi barsha azamatqa qatysy bar ıdeologııalyq mańyzdy iske ár qalanyń, aýyldyń, kósheniń jáne aýlanyń turǵyndaryn jumyldyrý kerek. «Taza Qazaqstan», bul – shynaıy otanshyldyqtyń kórinisi. Bárimiz Ádiletti, Qaýipsiz jáne Taza Qazaqstanda ómir súrgimiz keledi.

Qazaqstan – taǵdyrdyń jazýymen shette týyp, shette ósken barsha qazaqtyń tarıhı Otany. Sheteldegi qazaqtardyń basym kópshiligi ana tili men ata dástúrin berik ustanyp keledi. El birligi – eń aldymen, kúlli qazaqtyń birligi. Ekinshiden, el birligi – qasıetti qazaq jerin meken etken barsha etnostyń birligi. Biz bul týraly únemi aıtamyz.

Kezinde Qazaqstanǵa mıllıondaǵan adam jer aýdaryldy. Halqymyz olardyń eshqaısysyn jat kórmeı, baýyryna basty. Sol býynnan taraǵan mıllıondaǵan adam – qazir Qazaqstannyń tolyqqandy adal azamattary. Olar memleketimizdi damytýǵa zor úles qosyp, el ıgiligine qyzmet etip júr.

Qazaq jurty egemendigin alǵan soń qandastarymyzdyń elge qaıtýyna jol ashyldy. Qazaqstannan da kóptegen adam óziniń tarıhı atamekenine oraldy. 4 mıllıonǵa jýyq otandasymyz Germanııaǵa, Polshaǵa, Izraılge jáne basqa elderge kóshti. Biraq olardyń kóbi qazaq jurtynyń jaqsylyǵy men qamqorlyǵyn umytpaıdy. Qazaqstannyń týyn tórine ilip, elge degen saǵynyshyn kórsetip otyrady. Qazaqsha sóılep, qazaqsha án aıtyp, qazaqtyń salt-dástúrin ustanady. Jyl saıyn Naýryz meıramyn atap ótedi. Barsha Qazaqstan azamattary, shetelde turyp jatqan barlyq otandasymyz – bári de bir úlken otbasy deýge bolady. Otbasy qundylyqtaryn nyǵaıtý – turaqty jáne úılesimdi qoǵamnyń negizi, elimizdiń jarqyn bolashaǵynyń kepili. Jan-jaqty damyǵan tulǵa da, jaýapkershiligi zor azamat ta, Otanǵa degen súıispenshilik te otbasynda qalyptasady. Biz elimizdiń ár shańyraǵy, ár azamaty toılaıtyn merekege qurmetpen qarap, keńinen dáripteýimiz kerek. Mine, sondaı naǵyz halyqtyq merekelerdiń biri, bul – Naýryz meıramy. Bıyl jańa tujyrymdamaǵa saı biz Ulystyń uly kúnin erekshe atap óttik. Kóktemgi kóńil-kúı men myzǵymas birlik merekesi elimizdiń ár aımaǵynda toılandy. Osylaısha, bizdiń qoǵamda jasampaz jańa dástúrler qalyptasyp, ornyǵýda.

Birer kún buryn dostyq pen birlik rýhynda Pasha merekesin atap óttik. Shýaqty mereke qarsańynda mıtropolıt Aleksandr Qazaqstandaǵy qyzmetine 15 jyl tolýyna oraı joǵary memlekettik nagrada – I dárejeli «Dostyq» ordenimen marapattaldy. Bıyl pravoslav jáne katolık qaýymdarynyń Pasha meıramy qatar keldi. Munyń sımvoldyq máni zor. Bul – sırek qaıtalanatyn qubylys. Oraıly sátti paıdalana otyryp, elimizdegi barsha hrıstıandardy osynaý merekemen taǵy da quttyqtaımyn. Sheteldik qonaqtar Qazaqstanda túrli salt-dástúrdiń bir-birimen úılesim tapqanyna tań qalady. Bul olar úshin mýltıkýltýralızm jáne mýltıetnıkalyq tujyrymdamalar toqyraýǵa ushyrap, tipti, joqqa shyǵarylyp, batys álemi jahandanýdan bas tartyp, oqshaýlanýǵa qadam basyp jatqan kezeńde qaıran qalarlyq qubylys. Bizdiń is júzindegi tájirıbemizden mádenıetti jatsynbaıtyn biregeı bolmysymyzdy ańǵarýǵa bolady. Dilimiz ben turmys saltymyzdyń bir bóligine aınalǵan naǵyz halyqtyq meıramdarǵa basa nazar aýdarýymyz qajet. «Naýryz», «Maslenıa», «Sabantoı» jáne basqa da halyqtyq merekeler as iship, aıaq bosatatyn, kóńil kóteretin ǵana emes, ultymyzdyń rýhy men tarıhyn kórsetetin is-sharalar. Qazaqstandaǵy kóptegen etnostyń dástúri, tili, ádet-ǵurpy osy jıyndarda toǵysady. Bul – «Birligimiz – áralýandyqta» degen qaǵıdattyń naqty kórinisi.

Qazaq qashanda kórshisin qadirleı bilgen. Qýanyshta da, qıyndyqta da kórshisine súıengen, kórshiniń qasynan tabylǵan. «Kórshi aqysy – táńir haqysy» degen uǵym dinimizde jáne dástúrimizde bar. Bul – bizge atadan qalǵan ósıet, anadan berilgen qasıet. Halqymyzdyń tatý kórshilik dástúri áli de jalǵasyp keledi. Qonystas adamdar ultyna, dinine, tiline qaramastan aralasyp, quralasyp jatady. Qazaqstan kórshi memlekettermen dostyqty nyǵaıta túsýge aıryqsha mán beredi.

Reseı – Qazaqstannyń burynnan kele jatqan negizgi strategııalyq seriktesi ári senimdi odaqtasy. Qytaı elimen yqpaldastyq tamyry da tereńde jatyr. Qytaı halqy qazaq halqyna eshqashan zııan keltirgen joq, bolashaqta da zııan keltirmeıdi. Alataýdy teń jaılaǵan qyrǵyzdar – bir týǵan baýyrlarymyz. Ejelden enshiles ózbek aǵaıyndy óz aǵam dep qadir tutamyz. Túbimiz bir dep túrikmenderdi týys sanap, shyn júrekten qurmetteımiz. Qart Kaspııdiń jaǵasyndaǵy ázerbaıjan eline degen yqylasymyz da erekshe. Bir sózben aıtsaq, kórshi eldermen qarym-qatynasymyz baýyrlastyq rýhynda damyp keledi. Bizdiń aramyzda túıtkildi másele joq. Qazaqstan men Reseı qurlyqtaǵy eń uzyn shekarany áýel bastan daý-damaısyz shegendep aldy. Jaqynda Qyrǵyzstan, О́zbekstan jáne Tájikstan uzaq jyl boıy sheshimin tappaǵan shekara máselesi boıynsha ortaq mámilege kelip, tarıhı kelisimge qol qoıdy dep aıtýǵa bolady. Biz baýyrlas elder úshin qýanamyz, olardy árdaıym qoldaımyz.

Qazirgideı aýmaly-tókpeli zamanda aýyzbirshiliktiń qadiri arta túskeni sózsiz. Beıbitshilik pen turaqtylyq – taǵdyrdyń bizge bere salǵan syıy emes. Bul – bir el, bir halyq bolyp atqaryp jatqan qajyrly eńbektiń jemisi. Biz syndarly sátte jurt bolyp jumyla bilemiz. Buǵan byltyr Aqtaý mańynda ushaq apaty bolǵanda taǵy bir márte kózimiz jetti. Azamattarymyz zardap shekken adamdardan kómegin aıaǵan joq. Kezekke turyp, qan tapsyrdy. Ázerbaıjan Elshiligine baryp, gúl shoqtaryn qoıdy. Búkil álem halqymyzdyń uıymshyldyǵy men janashyrlyǵyna tánti boldy. Halqymyzdyń júregi – keń, peıili – aq, nıeti – taza. Meıirimdilik, qamqorlyq jáne tileýlestik – bizdiń ulttyq ereksheligimiz. Biz osy qundylyqtarymyzdy saqtap, óskeleń urpaqtyń boıyna sińirýimiz kerek.

Qurmetti sessııaǵa qatysýshylar!

Qadirli otandastar!

Endi eki aptadan keıin álemdik mańyzy bar tarıhı oqıǵa – Uly Jeńiske 80 jyl tolady. Biz bul mereıtoıdy keń kólemde atap ótemiz. Qazaqstannyń maıdangerleri men tyl eńbekkerleri – barsha halqymyz Otan úshin otqa tústi.

Uly Jeńistiń taǵylymy barsha halyqqa, ásirese, saıasatkerlerge ksenofobııaǵa, násildik jáne ulttyq ústemdikke, halyqaralyq quqyq qaǵıdattaryn qurmettemeýge qurylǵan jaýapkershilikten jurdaı saıasat júrgizýdiń saldary qandaı qasiretke ákeletinin áli kúnge deıin kórsetip otyr.

Birer kún buryn meniń tapsyrmammen Respýblıkalyq onomastıkalyq komıssııa eldi mekenderdegi 500-den astam kóshege buǵan deıin eleýsiz qalǵan jergilikti qaharmandardyń esimin berý týraly sheshim qabyldady. Eń aldymen, jańa jáne ataýy qaıtalanatyn kóshelerge basymdyq beriledi. Bul sheshim – Uly Jeńisti, oǵan qatysýshylardy qanshalyqty qadir tutatynymyzdy kórsetetin mańyzdy qadam.

Uly Jeńis týraly umytpaý degenimiz, bul – eń aldymen, erjúrek batyrlarymyzdy jadymyzda saqtaý, olardyń janqııarlyq eńbegi men erligin, paryzǵa adal jáne antqa berik bolǵanyn umytpaý degen sóz. Biz sol surapyl soǵys kezinde teńdessiz batyrlyq pen batyldyq kórsetken otandastarymyzdy árdaıym orasan zor qurmetpen este saqtaımyz. Men Jeńistiń 80 jyldyǵyna daıyndyq týraly osydan bir jarym jyl buryn aldyn ala aıttym. Soǵan sáıkes biz «Uly Jeńis: erlikke taǵzym, urpaqqa úlgi» josparyn arnaıy qabyldap, júzege asyra bastadyq. Osy aýqymdy jumystyń aıasynda eki myńnan astam mádenı, ǵylymı-zertteý, aǵartý jáne basqa da is-sharalar ótkiziledi. Eń bastysy, árıne, memleket pen qoǵamnyń erekshe qorǵaýynda bolatyn qurmetti ardagerlerimizge aıryqsha kóńil bólemiz. Uly Jeńistiń mereıli datasyn atap ótýge arnalǵan is-sharalar legi aýqymdy áskerı sherýge ulasady. Túptep kelgende, bul áskerı sherýdiń mán-mańyzy zor bolmaq. Sebebi muny bir jaǵynan maıdangerler men tyńgerlerge taǵzym desek, ekinshi jaǵynan qazirgi kúrdeli geosaıası ahýalda ulttyq rýhymyzdyń myqtylyǵyn kórsetetin sımvol deýge bolady.

О́kinishke qaraı, dúnıe júzi senim daǵdarysymen betpe-bet kelgen shaqta ekstremıstik ıdeologııanyń oralýy, popýlızm men talas-tartystyń órshýi, halyqaralyq quqyqtyń qunsyzdanýy, negizgi halyqaralyq ınstıtýttardyń álsireýi baıqalady. Sondyqtan Qazaqstan BUU Jarǵysyn qatań ustanýdy, Uıymdy reformalaýdy dáıekti túrde usynyp keledi. Qazirgi jaǵdaıda BUU balamasy joq ǵalamdyq uıym bolyp qala beredi. Sondyqtan biz BUU-ny qoldaımyz. Elimiz túrli memleketter men aımaqtardyń arasyndaǵy dostyq pen yntymaqtastyqqa, órkenıetti dıalogty damytýǵa dáneker bolý úshin kóp kúsh jumsap keledi. 20 jyldan asa ýaqyttan beri barlyq negizgi konfessııalardyń ókilderi ár úsh jyl saıyn Qazaqstanda bas qosady. Bıyl kúzde Álemdik jáne dástúrli dinder kóshbasshylarynyń kezekti VIII sezin ótkizý josparlanyp otyr.

Byltyr Astanada Sezdiń Izgilik elshileri saılandy. Olar adamgershilik ıdeıalaryn ilgeriletip, álemde dıalog pen ózara túsinistik ornatýǵa yqpal etedi. Halyqaralyq qatynastardaǵy senimsizdikti eńserý úshin rýhanı dıplomatııadan bólek, QHA qyzmetimen ushtasyp jatqan halyqtyq dıplomatııanyń da mol áleýetin paıdalaný kerek. Ártúrli el men mádenıet ókilderiniń arasyndaǵy dostyq baılanys qaqtyǵystar men soǵystardyń aldyn alady. Bul – eń tıimdi tásil. Qazaqstan halqy Assambleıasy álemdegi dıalog pen mádenı áralýandyqty nyǵaıtýǵa qyzmet etedi. Búginde álem jalpyǵa ortaq órleýge baǵyttalǵan jasampaz kún tártibi men úlken jobalardyń tapshylyǵyn qatty sezinip otyr. Qazaqstan barlyq seriktesimen kópjosparly ári nátıjeli jumysqa den qoıady.

Berekesizdikke boı aldyrmaý úshin álemdik qaýymdastyq múddeler toǵysatyn tusty izdeýge, kúrdeli sheshimder qabyldaýǵa jáne amalsyz mámileler jasaýǵa májbúr bolady. Dıalog joq jerde, qarsylyq pen túsinispeýshilik týyndaıdy. Qazirgi syn-qaterlerdi aýqymdy halyqaralyq yqpaldastyq arqyly ǵana jeńe alamyz dep senemin. О́zara bite qaınasqan álemde ǵalamdyq máselelerdi sheshýdiń budan basqa joly joq. Sondyqtan pragmatızm men ózara qurmetke, teńdikke, ádildikke, eshkimdi alalamaýǵa negizdelgen syndarly kelissózder men turaqty baılanystar halyqaralyq jaǵdaıdy ońaltyp, shıelenisterdiń túıinin tarqatady.

Qazir búkil álemniń bolashaǵy bulyńǵyr bolyp tur. Osy almaǵaıyp zamanda strategııalyq baǵdarymyzǵa saı áreket etý – aldymyzda turǵan asa mańyzdy mindet. Biz qolǵa alǵan aýqymdy jobalardy júzege asyra beremiz. Elimizge ınvestıııa tartyp, ónerkásip salasyndaǵy áleýetimizdi arttyramyz. Biz qazirgi ahýaldy eskere otyryp, uzaq merzimge arnalǵan maqsattarymyzǵa qol jetkizý úshin tııanaqty ári tıimdi jumys isteýimiz kerek.

Taǵy bir másele. Qazirgi kúrdeli jaǵdaıdy jeke múddesine paıdalanǵysy keletin túrli popýlıster men saıasatkersymaqtar bar. El múddesine qastyq oılaǵan ondaı adamdarǵa tutas qoǵam bolyp qarsy turýymyz kerek. Alda kúrdeli kezeń kele jatyr. Ońaı bolmaıdy. Biraq alańdaýǵa esh negiz joq.

Men kóp jaǵdaıda «Bul qıyndyq ta artta qalady» dep ashyq aıtamyn. Sol sózimdi osy jerde taǵy qaıtalaǵym keledi. Biz syn-qaterdiń bárin eńserip kelemiz. Bul joly da solaı bolady. Eń bastysy, barynsha jınaqy bolyp, naqty nátıjege umtylýymyz kerek. Kez kelgen aýqymdy daǵdarystan keıin zor múmkindikterge jol ashylady. Sol múmkindikterdi der kezinde ári durys paıdalaný qajet. О́z kúshimizge ǵana arqa súıep, barlyq resýrsty ortaq maqsatqa jumyldyrýymyz kerek. Bos sózge urynyp, baıbalamǵa salynbaı, jasampaz bolǵanymyz abzal. Ár azamattyń boıynda jaýapkershilik sezimi óte joǵary bolýǵa tıis. Qoǵamda ózara tileýlestik bolýy kerek. Ár iste temirdeı tártip bolýy qajet. Sonda elimiz de orasan zor tabysqa jetedi. Barshańyzǵa málim, Zań men tártip – meniń strategııalyq baǵdarymnyń arqaýy.

Men ár sóılegen sózimde osy qaǵıdattarǵa arnaıy toqtalamyn. Taza Qazaqstan, Zań men tártip, Adal azamat ıdeıalarynyń ózegi de – osy.

Qurmetti Assambleıa músheleri!

Keıbir memleketter úshin etnıkalyq áralýandylyq syn-qaterdiń, senimsizdik pen tózbeýshiliktiń belgisi bolýy múmkin. Biraq bul bizdiń jalpyulttyq qazynamyz ári strategııalyq artyqshylyǵymyz.

Yntymaq-birlik, dıalog, ózara senim men qurmet, azamattyq jaýapkershilik – munyń bári elimizdi qarqyndy damytýdyń myzǵymas qaǵıdattary.

Osy qundylyqtarǵa arqa súıeı otyryp, biz Táýelsizdiktiń zor jetistikterin saqtap, eselep, keler urpaqqa amanattaı alamyz.

Sonda ǵana Ádiletti Qazaqstandy quramyz. Biz óz jerinde tynyshtyq pen kelisimde ómir súrýge bolatynyn dáleldegen, óz taǵdyryn ózi sheshe alatynyna kóptiń kózin jetkizgen, bolashaqqa nyq qadam basqan birtutas ultpyz.

Osynaý tar jol, taıǵaq keshýde elimizdiń táýelsizdigi men derbestigin nyǵaıtyp, barlyq qıyndyqty eńserip, maqsatymyzdan aınymaımyz.

Qazaqstan halqy Assambleıasynyń 30 jyldyǵy – egemendik tarıhyndaǵy aıtýly oqıǵa.

Bul mereıtoı ár azamattyń baq-berekesin arttyrý jolynda ultymyzdy uıystyratyn mańyzdy beleske aınalady dep senemin.

Biz halqymyzdyń bereke-birligin nyǵaıtýǵa úles qosqan azamattarymyzǵa árdaıym qurmet kórsetemiz. Otyz jylda jetken jetistikterimiz osyndaı abzal jandardyń eseli eńbeginiń jemisi ekeni sózsiz.

Jurtymyz úshin eń úlken marapat – eldiń tynyshtyǵy. Shyn máninde, qoǵamda tatýlyq bolmasa, basqa jumystyń bári beker bolmaq. Bereke-birligimizdi saqtaı almasaq, qasterli Táýelsizdigimizdiń baıandy bolýy da ekitalaı. Elimizdegi turaqtylyqty nyǵaıtý úshin Assambleıa músheleri tabandy eńbek etip keledi. Men barshańyzǵa shyn júrekten alǵys aıtamyn. Aldaǵy ýaqytta da el ıgiligin arttyrýǵa mol úles qosa beresizder dep senemin.

Men búgin birqatar azamatty joǵary memlekettik nagradalarmen marapattaý týraly sheshim qabyldadym. Endi saltanatty rásimge kósheıik.

Assambleıanyń mereıtoıy qutty bolsyn! Birligimiz bekem bolsyn! Elimiz aman, jurtymyz tynysh bolsyn! Qasterli Otanymyz – Qazaqstan jasaı bersin!