جاڭالىقتار
رۋسلان تىلەۋباەۆ: ورالماندار ۇكىمەت ۇسىنعان وڭىرلەرگە بارسا, مۇمكىندىك كوپ
شەتتەن كەلگەن قانداستارىمىز مەملەكەت بەكىتىپ بەرگەن قوستاناي, سولتۇستىك قازاقستان, پاۆلودار, اقمولا, شقو وڭىرلەرىنە قونىستانسا مەملەكەت تاراپىنان كوپتەگەن قولداۋعا قول جەتكىزە الادى. بۇل تۋرالى ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ باسقارما جەتەكشىسى رۋسلان تىلەۋباەۆپەن اڭگىمەلەسۋ بارىسىندا بىلدىك.
– ەلباسى تاپسىرماسىنان كەيىن شەتتەگى قانداستارىمىزعا رۋحاني كومەك رەتىندە قولعا الىنىپ جاتقان ءىس بار ما?
– وتكەن جىلى جازدا وزدەرىڭىز بىلەتىندەي ەلباسىنىڭ قاتىسۋىمەن ۇلكەن قۇرىلتاي ءوتتى. سول قۇرىلتاي جيىنىندا پرەزيدەنت بىرقاتار تاپسىرمالار بەردى. سوعان بايلانىستى قازىرگى ۋاقىتتا مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى ۇكىمەت قاۋلىسىنىڭ جوباسىن دايىنداپ جاتىر. ول تىكەلەي شەتەلدەگى قانداستارىمىزعا قولداۋ كورسەتۋ, رۋحاني كومەك كورسەتۋگە ارنالعان مادەني جوبا بولماقشى. سوندىقتان دۇنيەجۇزى قازاقتار قاۋىمداستىعى ارقىلى جۇرگىزىلەتىن بولادى. جوبادا شەت ەلدە تۇراتىن قازاق دياسپورالارىن وقۋلىقپەن, ءتۇرلى ادەبيەتتەرمەن, اقپاراتتىق باسىلىمدارمەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسى دە قاراستىرىلعان.
– مەملەكەت باسشىسى بەرگەن تاپسىرمالاردىڭ جۇزەگە اسۋ بارىسى قالاي?
– جاڭا جوعارىدا ايتقان ەلباسىنىڭ قۇرىلتايدا بەرگەن تاپسىرماسىنىڭ كەيبىرەۋلەرى قازىردىڭ وزىندە ورىندالا باستادى. اتاپ ايتار بولساق, مەملەكەتتىك وقۋ گرانتى بيىلعى, ياعني 2017-2018 وقۋ جىلىندا ەكى ەسە ۇلعايدى. بۇرىن بارلىق گرانتتىڭ 2 پايىزىن يەلەنگەن بولسا, قازىرگى ۋاقىتتا 4 پايىزعا جەتتى. مىسالى جىل سايىن 30 مىڭنان استام گرانت بولىنسە, سونىڭ 4 پايىزى شەتتەن كەلگەن قانداستارىمىزعا تيەسىلى دەگەن ءسوز.
– قازىر شەتتەن كەلگەن قانداستارىمىزعا كۆوتا بەرىلە مە?
– كۆوتا ماسەلەسى بويىنشا. مىسالى ەلىمىز بويىنشا كۆوتا بەرىلەتىن وبلىستار بار. اسىرەسە سولتۇستىك وڭىرلەر. مىسالى قازاقستان رەسپۋبليكاسى بويىنشا حالىقتىڭ ىشكى كوشى-قونىنىڭ نەگىزگى ماقسات – ەل تەرريتورياسىندا حالىق تىعىزدىعىن بىركەلكى ۇستاۋ. سەبەبى وزدەرىڭىز بىلەتىندەي وڭتۇستىك وڭىردە حالىق تىم تىعىز ورنالاسقان. ەلىمىز حالقىنىڭ 50 پايىزعا جۋىعى وڭتۇستىك, الماتى, جامبىل وبلىستارىندا ورنالاسقان. ال كەرىسىنشە سولتۇستىك وڭىرلەردە 20 پايىزدايى عانا بار. وسى تەرريتوريالىق تەڭسىزدىكتى جويۋ ءۇشىن شەتتەن كەلگەن قانداستارىمىزدى دا سولتۇستىككە جىبەرۋ ماسەلەسى قولعا الىنىپ جاتىر. ول ءۇشىن ءتۇرلى ىنتالاندىرۋ جۇمىستارى دا قوسىمشا جۇرگىزىلىپ جاتىر.
مىسالى, بيىلعى جىلى 1500 ادامعا كۆوتا بەلگىلەنگەن. ول سول مەملەكەت بەلگىلەپ بەرگەن وڭىرلەرگە كوشىپ بارعان وتباسىنىڭ ءار ادامىنا 80 مىڭ تەڭگە كولەمىندە ءبىر رەتكى كومەك بەرىلەدى دەگەن ءسوز. ونىڭ سىرتىندا كوشىپ كەلگەن وتباسى ءۇي جالداپ تۇراتىن بولسا, ءبىر جىلدىق شىعىنىن ۇكىمەت ءوزى تولەيدى. ونىڭ مولشەرى وتباسىنداعى ادامداردىڭ سانىنا, وتباسىنىڭ قايدا ورنالاسقانىنا بايلانىستى, قالالىق جەردە مە, اۋىلدا ما دەگەندەي. اۋىل مەن قالادا پاتەر جالداۋدىڭ باعاسى ەكى ءتۇرلى ەكەنىن وزدەرىڭىز دە بىلەسىزدەر. وسىعان بايلانىستى 15-تەن 30 اەك دەيىنگى مولشەردە ءۇي جالداۋعا كەتەتىن شىعىندى, ياعني اي سايىن 36-72 مىڭ تەڭگە كولەمىندەگى قارجىنى ۇكىمەت ءوزى تولەپ بەرەدى. بۇل ايىنا كەتەتىن شىعىن. مىسالى ءبىر ايعا 50 مىڭ تەڭگەگە ءۇي جالداپ تۇرعان وتباسى جىلىنا 600 مىڭ تەڭگەسىن ۇنەمدەيدى دەگەن ءسوز. ال ەگەر, سول وڭىرگە كوشىپ بارعان وتباسى ءبىر جىلدى كۇتپەي, ءۇي ساتىپ الامىن دەيتىن بولسا, جاڭاعى 600 مىڭ تەڭگەنى ۇكىمەت بىردەن تولەپ بەرەدى. بۇل سوما جەتپەيتىن بولسا, كوشىپ كەلۋشى ءوزى اقشا قوسادى, ال بۇل سوما ارتىعىمەن جەتىپ, ارتىلىپ قالاتىنداي بولسا, ارتىق قالعان اقشانى سول وتباسى ءوز يگىلىگىنە جاراتا الادى.
– شەتتەن كەلگەن قانداستارىمىز بەن ىشكى كوشى-قون بويىنشا قونىس اۋداراتىن قازاقستاندىقتار اراسىندا قانداي دا ءبىر زاڭنامالىق نەمەسە الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ بويىنشا ايىرماشىلىق بار ما?
– قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كوشى-قون تۋرالى زاڭناماسىندا شەتتەن كەلگەن قانداستار مەن ىشكى كوشى-قون بويىنشا وڭتۇستىكتەن سولتۇستىككە كوشكەن قونىس اۋدارۋشىلار اراسىندا ايىرماشىلىق جوق. ءبىز ءوز ازاماتتارىمىزعا قانداي جاعداي جاساپ, قانداي مۇمكىندىك بەرىپ وتىرساق, شەتتەن كوشىپ كەلگەن اعايىنعا دا تۋرا سونداي جاعداي جاساۋدى قولعا الىپ وتىرمىز. ءبىز ەشكىمدى دە شەتەلدەن كەلدىڭ بە, شىمكەنتتەن كەلدىڭ بە, جامبىلدان كەلدىڭ بە دەپ بولمەيمىز. كىم كوشىپ كەلدى, قايدا قونىستاندى, قازاق پا, بولدى. قولداۋ شارالارى بارلىعىنا ورتاق.
– سولتۇستىك وڭىرلەرگە قونىس اۋدارۋشىلارعا قانداي كومەكتەر كورسەتىلەدى?
– ىشكى كوشى-قون بولسىن, سىرتتان كەلەتىن اعايىن بولسىن, بارلىعىنا ورتاق 2018 جىلدان باستاپ تاعى ەكى جوبا قوستىق. ونىڭ ءبىرى – جۇمىس بەرۋشىلەرگە سۋبسيديا. مىسالى, كوپ ادام كوشىپ بارعان جەرىنەن جۇمىس تاپپاي قينالاتىنى بەلگىلى, سونى جەڭىلدەتۋ ماقساتىندا, ەگەر جۇمىس بەرۋشى كوشىپ كەلۋشىلەر قاتارىنان كەمىندە 5 ادامدى ولاردىڭ وتباسىن كوشىرۋ, جاڭا تۇرعىلىقتى جەرىنە جايعاسىرۋ, بالالارىن بالاباقشاعا, مەكتەپكە ورنالاستىرۋ بويىنشا شىعىنداردىڭ بارلىعىن شەشە وتىرىپ, تۇراقتى جۇمىسقا قابىلداسا, مەملەكەت وعان 450 اەك بويىنشا سۋبسيديا بەرەدى. بۇل – 1 ملن-نان استام سوما, قايتارىمسىز كومەك.
بيىلعى جىلى قولعا الىنعان ەكىنشى جوبا ول – بيزنەس-يدەيالاردى جۇزەگە اسىرۋعا بەرىلەتىن مەملەكەتتىك گرانتتار. مىسالى قازىرگى ۋاقىتتا شەتتەن كەلەتىن اعايىنداردىڭ ورتاسىندا دا ورتا بىلىممەن عانا كەلەتىندەر, ءتىپتى باستاۋىش سىنىپتى عانا ءبىتىرىپ, ءومىربويى مال سوڭىندا وتكەن ادامدار دا كەلەدى. 60 پايىزعا جۋىعىنىڭ جوعارى ءبىلىمى جوق نەمەسە بەلگىلى ءبىر مامان يەسى ەمەس. سوندىقتان دا ول كىسىلەر جەر بولسا, قازاقستاندا مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسقىسى كەلەدى. سودان ءوز ناپاقاسىن تاۋىپ, مال بورداقىلاۋ ارقىلى ءوز ءىسىن دوڭگەلەتكىسى كەلەدى. ال ونداي ازاماتتار ءوز ىسىمەن اينالىسىپ, ءوز شارۋاشىلىعىن دامىتىپ, ەڭبەك ەتەمىن, كاسىپ اشامىن دەگەن بيزنەس-يدەياسى بولاتىن بولسا, مەملەكەت 100 اەك كولەمىندە قايتارىمسىز گرانتتار بەرەدى.
مىسالى, مۇنى بىلاي دەپ تۇسىنۋگە بولادى. شەت ەلدەن بولسىن, ءتىپتى قازاقستاننىڭ ءوز ىشىنەن بولسىن كوشىپ كەلگەن ادامنىڭ ءوزى قولىنان ءىس كەلەتىن, مىسەكەرلىگى بار, تىگىن تىگۋ, ءتۇرلى اعاش بۇيىمدارىن جاساۋ, تەمىردەن ءتۇيىن تۇيگەن شەبەر دەپ ەسەپتەسەك, مەملەكەت سول ادامنىڭ كاسىبىن الىپ ءجۇرۋى ءۇشىن, تىگىنشىگە تىگىن ماشيناسىن, اعاش شەبەرىنە ستانوگىن دەگەن سەكىلدى قۇرال-سايماندارىن ساتىپ الۋعا وسى قاراجاتتى پايدالانا الادى.
– باسقا قانداي تيىمدىلىكتەر بار?
– جالپى قونىس اۋدارۋشىلار «ناتيجەلى جۇمىسپەن قامتۋ» باعدارلاماسىنىڭ باسقا باعىتتارىنا قاتىسا الادى. باعدارلاما نەگىزگى ءۇش باعىت بويىنشا ىسكە اسىرىلادى. ءبىرىنشى باعىتى – باعدارلاماعا قاتىسۋشىلاردى تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك بىلىممەن جانە قىسقا مەرزىمدى كاسىپتىك وقۋمەن قامتاماسىز ەتۋ; ەكىنشى – جاپپاي كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ; ءۇشىنشى – حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋعا جاردەمدەسۋ. بۇل باعدارلاما تىكەلەي ەلباسىنىڭ باستاماسىمەن قولعا الىنىپ, ەكى جىلدان بەرى ىسكە اسىرىلىپ كەلەدى.
باعدارلامانىڭ ءبىرىنشى باعىتى بويىنشا قونىس اۋدارۋشىلار كوللەدجدەردە, كاسىپتىك تەحنيكالىق ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىندا تەگىن ءبىلىم الا الادى.
ال قىسقا مەرزىمدى كۋرس دەگەنىمىز – مىسالى ءسىز كوشىپ كەلگەن ازاماتسىز, بۇرىن مەكتەپ ءبىتىردىڭىز, ءتىپتى جوعارى وقۋ ورنىن ءبىتىردىڭىز, بىراق سول ماماندىعىڭىز بويىنشا قولايلى جۇمىس جوق. بىراق ءسىز جاس بالا ەمەسسىز, وتباسىن اسىراۋ كەرەك, تەزدەتىپ جۇمىسقا ورنالاسۋىڭىز كەرەك دەگەندەي. وسىندايدا ۇكىمەتتىڭ ارنايى شىعارعان 1 ايدان 6 ايعا دەيىن جالعاساتىن قىسقا مەرزىمدى كۋرسىنان وتۋىڭىزگە بولادى. وندا كۇندەلىكتى تۇرمىسقا كەرەكتى ماماندىقتار, شاعىن كاسىپكەرلىككە ءتيىمدى شاشتاراز, دانەكەرلەۋشى, اسپاز, سىلاقشى دەگەن سەكىلدى جۇمىسشى ماماندىقتارعا دايىندايدى.
وقۋ مەرزىمىندە ءبىلىم الۋشىلارعا ستيپەنديا, وقۋ ورنىنا بارۋ مەن قايتۋ شىعىندارىنا جانە تۇرۋعا ماتەريالدىق كومەك كورسەتىلەدى.
– شەتتەن كەلگەن قانداستارىمىز شاعىن نەسيە الا الا ما?
– تاعى دا قايتالاپ ايتامىن, قازاقستان رەسپۋبليكاسى بويىنشا الەۋمەتتىك سالادا شەتتەن كەلگەن قانداستارىمىز بەن ىشكى كوشى-قون ارقىلى قونىس اۋدارعان قازاقستان ازاماتتارىنىڭ مارتەبەسى بىردەي. قازاقستان ءوز ازاماتتارىنا كونستيتۋتسيا بويىنشا قانداي كەپىلدىكتەر بەرەدى, شەتتەن كەلىپ, ورالمان مارتەبەسىن العان قانداستارىمىزعا دا تۋرا سونداي كومەكتەر كورسەتىلەدى.
سونى ەسكەرە وتىرىپ, مەملەكەتتىڭ تاعى ءبىر جەڭىلدىگىن ايتا كەتۋگە بولادى. ول – كاسىپ باستايمىن دەگەن ادامدارعا بەرىلەتىن ميكرو-كرەديتتەر. بيىل بۇل نەسيە سوماسى 18 ملن تەڭگەگە دەيىن باردى. سولتۇستىك وڭىرگە كەلىپ, شارۋاشىلىقپەن اينالىسامىن دەگەن ازاماتتارعا وسى ميكرو-كرەديت ارقىلى دا ءوز جاعدايىن جاساپ, كاسىبىن اشۋىنا بولادى. جانە ءبىر ايتا كەتەرلىگى, وسى شاعىن-نەسيە بەرۋ ماسەلەسى بويىنشا پرەزيدەنتىمىزدىڭ سوڭعى تاپسىرماسىنا سايكەس مەملەكەت قورىنان 20 ملرد تەڭگە ءبولىندى.
ءبىز ءۇشىن قازاقستان حالقىنىڭ ءوزىن-ءوزى جۇمىسپەن قامتىپ, شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋى ەڭ باسىم باعىتتاردىڭ ءبىرى, سوندىقتان دا قازاقستان ۇكىمەتى ەلدىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسامىن دەگەن ازاماتتى قاشان دا قولداۋعا دايىن.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
