رۇستەم قابجانوۆ: قورقىنىش سەمەي تراگەدياسىمەن بايلانىستى, بىراق اەس بەيبىت ماقساتقا, ەنەرگيا وندىرۋگە نەگىزدەلەتىنىن ەسكەرۋ كەرەك

فوتو: اشىق دەرەككوز

قازاقستاندا اتوم ەلەكتر ستانساسىن (اەس) سالۋ ماسەلەسى قىزۋ تالقىلاندى, يادرولىق ەنەرگيا تۋرالى الىپ-قاشپا اڭگىمە از ەمەس,- دەپ جازادى qandastar.kz

ECOJER قازاقستاندىق ەكولوگيالىق باستامالار قاۋىمداستىعىنىڭ باس ديرەكتورى رۇستەم قابجانوۆتىڭ ايتۋىنشا, اتالعان ماسەلەنى پراكتيكالىق تۇرعىدان, وبەكتيۆتى تۇردە قاراستىرۋ ماڭىزدى.

ەڭ الدىمەن, ايقىن فاكتىلەردى العا شىعارۋ كەرەك. مويىنداۋدى قاجەت ەتەتىن باستى دۇنيە, قازاقستاننىڭ الدىندا كۇردەلى ەنەرگەتيكالىق سىناق تۇر. ەكونوميكا ءوسىپ, حالىق سانى ارتىپ, ەلەكتر ەنەرگياسىنا دەگەن سۇرانىس تۇراقتى ءوسىپ جاتىر.

“قولدانىستاعى قۋات كوزدەرى كوپ ۇزاماي سۇرانىستى قاناعاتتاندىرا المايدى. بۇل ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ تاپشىلىعىنا جانە سونىڭ سالدارىنان دامۋدى تەجەۋى مۇمكىن. بۇل رەتتە قازاقستانداعى ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋدىڭ نەگىزگى بولىگىن كومىرمەن جۇمىس ىستەيتىن ەلەكتر ستانتسيالار قامتاماسىز ەتىپ وتىرعانىن ەسكەرگەن دۇرىس. بۇل ءادىس سالىستىرمالى تۇردە ارزان بولعانىمەن, قورشاعان ورتاعا زور زيان كەلتىرەدى. اتموسفەراعا تۇسەتىن پارنيكتىك گازداردىڭ, كۇكىرت پەن ازوت وكسيدتەرىنىڭ جانە قاتتى بولشەكتەردىڭ شىعارىندىلارى اۋانىڭ لاستانۋىنا, كليماتتىڭ وزگەرۋىنە جانە حالىق دەنساۋلىعىنىڭ ناشارلاۋىنا اكەلەدى”, – دەدى ول.

قازاقستان قازىردىڭ وزىندە الاڭداتارلىق كليماتتىق وزگەرىستەردى باستان كەشىرۋدە: قۇرعاقشىلىق جيىلەپ, جەر دەگراداتسيالانۋدا, اۋا رايى وزگەرىسكە ۇشىراپ كەلەدى. مۇنىڭ ءبارى قولدانىستاعى ەنەرگيا كوزدەرىنەن شىعاتىن پارنيكتىك گازعا بايلانىستى. ءارى قاراي بۇل جايت ۇدەسە, كەرى اسەر كوبەيەدى, ياعني ءبىز تەزىرەك ەكولوگيالىق تازا تەحنولوگياعا كوشۋىمىز كەرەك دەپ وتىر ماماندار. ارينە, كۇن جانە جەل ەلەكتر ستانتسيالارى سياقتى جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى (جەك) كومىر وندىرۋگە بالاما بولا الادى.

دەگەنمەن, جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىنىڭ ۇزدىكسىز جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن گەنەراتسيانىڭ اۋىتقۋىن وتەي الاتىن رەزەرۆتىك «تەڭدەستىرۋشى» قۋات قاجەت. بىراق وعان قول جەتكىزۋ ارزان شىعىن ەمەس, بۇل ءسوزسىز ەلەكتر ەنەرگياسى تاريفتەرىنىڭ ايتارلىقتاي وسۋىنە اكەلۋى دە عاجاپ ەمەس.

“مۇنداي جاعدايدا اەس سالۋ ءتيىمدى شەشىم دەپ ويلايمىن. داۋ-دامايعا قاراماستان, قازىرگى زامانعى اتوم ەلەكتر ستانتسيالارى ەڭ سوڭعى قورعانىس جانە باسقارۋ جۇيەلەرىمەن جابدىقتالعان, ءارى جوعارى تەحنولوگيالىق قوندىرعى بولىپ تابىلادى. «بەيبىت اتومنىڭ» يادرولىق ەنەرگيانى اسكەري ماقساتتا پايدالانۋدان تۇبەگەيلى ايىرماشىلىعى بار.

ەل تۇرعىندارىنىڭ قورقىنىشى سەمەي پوليگونىنىڭ تراگەدياسىمەن بايلانىستى, بىراق اەس تەك بەيبىت جانە اسا ماڭىزدى ماقساتقا – ەلەكتر ەنەرگياسىن وندىرۋگە ارنالعان. سونىمەن قاتار قازاقستان اقتاۋ قالاسىندا ەلەكتر قۋاتىن ءوندىرىپ قانا قويماي, سۋدى تۇششىتۋعا مۇمكىندىك بەرگەن يادرولىق رەاكتوردى پايدالانۋ تاجىريبەسىن قولعا الىپ كوردى”, – دەدى ر.قابجانوۆ.

قوعامدىق تالقىلاۋلار كەزىندە ءجيى قويىلاتىن سۇراقتاردىڭ ءبىرى – اەس-ءتىڭ بالقاش كولىنە اسەرى تۋرالى بولدى. ساراپشى رەاكتورلاردى سالقىنداتۋ ءۇشىن پايدالانىلعان سۋ كولگە كەتپەيدى, بۇل تەرميالىق نەمەسە راديواكتيۆتى لاستانۋ قاۋپىن تولىعىمەن جويادى دەپ سەندىرىپ وتىر. وعان قوسا بارلىق تەحنولوگيالىق شەشىمدەر تەحنيكالىق قۇجاتتامادا ناقتى كورسەتىلىپ, ءتيىستى جوبالىق قۇجاتتارمەن راستالادى جانە قازاقستاننىڭ قولدانىستاعى ەكولوگيالىق زاڭناماسىنا سايكەس قورشاعان ورتاعا اسەردى باعالاۋ راسىمىنەن ءوتۋى كۇن تارتىبىنە شىعادى.

“باستاپقى ينۆەستيتسيالاردىڭ جوعارى بولۋىنا قاراماستان, اتوم ەلەكتر ستانتسياسىنان ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋ قۇنى تۇراقتى بولىپ قالادى. ەڭ باستىسى, اتوم ەلەكتر ستانساسى ەلىمىزدىڭ ەنەرگەتيكالىق تاۋەلسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەدى”, – دەدى مامان.