Saıqymazaq tamadalardy áýlıe kórip toıyna shaqyratyn qazaq ońbaıdy – professor

О́tken aptada Tursynbek Qabatovtyń qamaýǵa alynǵany týraly aqparat tarady. Osy oraıda, professor Jambyl Artyqbaevtyń asaba týraly tolǵaýy tarady, dep habarlaıdy Skifnews.kz aqparat portaly.

Professordyń pikirin qaz-qalpynda usynýdy jón kórdik.

«Eki-úsh kún boldy  aqsaqal jasyndaǵy bir adam múzeıdi kóremin dedi. Kelińiz dedik.  Pensııaǵa jaqynda shyqsa kerek, minezi dýanalaý,  negizgi mamandyǵym fılosofııa deıdi, zamanynda Reseıde oqyǵan eken, keıin bıznespen aınalysqan, odan mardymdy eshteńe shyqpaǵanǵa uqsaıdy.  Ár jerden terip alǵan bilim kóp, biraq júıe joq.  Bir saǵat boıy Nıýtonnan bastap Gegel, Shopengaýer  t.b. qulaǵyn shýlatttyq.  Áıteýir Kantqa tıisken joq,  biraq ómir súrýi Kant ilimi boıynsha sııaqty. Absýrd, biraq qazirgi qazaq Kant ilimin durysqa shyǵaratyn eksperıment alańy.

Ár túrli áńgimeniń qulaǵyn shalǵan jańaǵy fılosof qonaǵym álemdegi úlken ǵulamalar týraly aıta kele «keshe Tursynbek Qabatov  aeroplanda stıýardessalarmen tóbelesip  abaqtyǵa qamalypty» degeni. Aıtýyna qaraǵanda belgili tamada iship alyp  áýeli boqtaǵan, keıin judyryqtaýǵa kóshken bolýy kerek.

Sodan qonaq óz jónine ketti, al men fılosofııanyń áserinen birden qutyla almaı  «Qazaqqa tamada námá kerek?», «Tamada degen ne ózi?» dep oılanyp qaldym. Múmkindik bolsa fılosoftan qashyq júrgen jaqsy, ásirese Kanttyń taza sanany joqqa shyǵaratyn ilimin ustaýshylardan.

Sonymen «tamada» degen ne? Bul qazaqı uǵym emes, bizge gúrji tilinen 1970 jyldardan bastap kirgen sóz, úılený toıyn basqarýshy t.b. Bul sóz orystyń araǵymen birge, «ýje», «davaı», «korotche» t.b. sózderine erip kelip tórge shyqty. Qazaq qazir 5-6 adamdy úıine qonaqqa shaqyrsa da tamada izdeıdi. Joǵaryda aty atalǵan Tursynbek QR-daǵy eń qymbat tamdalalardyń biri. Búgin óner mańyndaǵy inilerimniń birinen ádeıilep suradym, bir toı ótkizý baǵasy 10-15 myń dollar deıdi. Olardyń ózi kezekke turady deıdi. Tursynbektiń qandaı óneri bar? Jaqsy ánshi me? Joq,- deıdi. Múmkin kúıshi shyǵar? Joq, ol buryńǵy KVN-shık, eldi kúldiredi,- deıdi.

O, Qudaı taǵala, saıqymazaqty áýlıe kórip toıyna shaqyratyn, oǵan Ázil-yrjalaq teatryn ashyp berip júrgen  qazaq ońbaıdy.

Jańaǵy fılosoftyń áseri bolar,  qazaq nege tamadashyl degen oıǵa battym. Túsingenim másele Tursynbekte emes, másele Sovet zamanynda qul minezdi boıyna sińirgen qazaqtyń ózinde. Ultaraq, Tuıaq, Tilegenderge baqtashy kerek, onyń jan-táni bireýdiń ózin ústinen basqaryp, «áı, otyr», «áı, tur», «áı, sóıle»  dep buıryq berip  turǵanyn qalaıdy.  Osy qazaqtyń endi kelip bizge demokratııa, órkenıetti el kerek degenin shynaıy qabyldaýǵa bolady ma? Árıne, joq!  Sonymen oılanyp-tolǵanyp tamada qazaq qoǵamynyń quldyq sanasynyń ındıkatory degen qorytyndyǵa keldik.

Toıdy tamadasyz ótkizýge bolady ma? Árıne! Qazaq tarıhynyń biz jaqsy biletin HVIII-HIH ǵasyrlarynda tamada bolǵan joq. «Toıǵa barsań toıyp bar» dep nege aıtty qazaq? Sebebi toıǵa tamaq ishýge barmaıdy, toıdyń oıyn-saýyǵyn el bolyp bári birge atqarady, toıǵa kelgen bir adam qalys qalmaıdy. Qazaqta ár aýyldyń ónerpaz qyz-jigitteri, pysyq kelinshekteri bolady, solar qandaı toı bolsa da dástúrli úlgige salyp ózderi atqara beredi.

Tamada álemniń bizge týys, jaqyn halyqtarynda bar ma? Bar, burynǵy Sovet júıesindegi, nemese Qytaı sııaqty totalıtarlyq tártibi kúshti halyqtarda  bar, Sovetten tys halyqtarda joq. Men osydan 5-6 jyl buryn Túrkııada bir aýqatty túrikterdiń úılený toıynyń kýási boldym. Vıllanyń restoranynda 70-80 adamdaı jınalǵan bolar.  «Pervoe blıýdo qaıda?», «ish, tartyp jiber», «et keldi- oryn bosat!», «tosty tyńdańdar!» degen aıǵaı joq, dastarhany kádimgi fýrshet. Tamada joq. Jas jubaılardy quttyqtap jatqan, bılep júrgen, bir-birimen áńgime -dúken quryp turǵan qonaqtardyń ózi. Mine, quldyq kórmegen eldiń toıy osyndaı.

Tamadadan qutylǵan kúndi qazaqtyń quldyqtan qutylǵan kúni dep  belgileýge bolady», – dep Jambyl Artyqbaev áleýmettik jelidegi paraqshasynda jazdy.