ساراپشىلار: ەشقانداي كىناسى جوق 237 ساربازدى جەر جاستاندىرعان بيلىك اسكەردەگى باسسىزدىقتى توقتاتادى دەپ ايتا المايمىن

فوتو: اشىق دەرەككوز

قازاقستاندا سوڭعى ءتورت جىلدىڭ ىشىندە اسكەردە 310 سارباز قازا تاپقان. بەيبىت كۇننىڭ ىشىندە ەلىمىزدە ءار 113 ساعاتتىڭ ىشىندە (شامامەن 4 كۇن) 1 ساربازدان قازا تاپقان. Alash.kz ۇلتتىق پورتالى جىل باسىنان بەرى اسكەردە قازا تاپقان, اۋىر جاراقات العان, باق بەتىنە جاريالانعان ساربازداردىڭ ءتىزىمىن جيناقتادى. ال جاريالانباعانى قانشا…

ماقالا بارىسىندا ەلىمىزگە تانىمال اسكەري-ساراپشى ەرمەك سەيىتباتتالوۆ جانە ساياساتتانۋشى دوس كوشىم ارنايى سۇحبات بەردى.

جىل باستالا سالا 4 قاڭتار كۇنى ءامىر بايتۇرعانوۆ ەسىمدى سارباز قازا تاپتى. ءامىر بايتۇرعانوۆ اسكەرگە 2023 جىلدىڭ كۇزىندە شاقىرىلعان.

مارقۇمنىڭ وتباسى 21 جەلتوقساندا قارالى حاباردى ەستىگەن.

“تۇنگى ساعات 03:00-دە اسكەري بولىمنەن قوڭىراۋ شالىندى. ولار ءسىزدىڭ ۇلىڭىز ەسىن جيا الماي, ەس-ءتۇسسىز جاتىر دەپ حابارلادى. ولار مەنىڭ بولىمگە دەرەۋ كەلۋىمدى سۇرادى. سول كۇنى تاڭعى ساعات 06:20-دا ۇلىم ەسىن بىلمەي قايتىس بولدى», – دەيدى مارقۇمنىڭ اكەسى مۇرات بايتۇرعانوۆ.

13 مامىر كۇنى تاعى دا سارباز قازا تابادى. بۇل جولى دا ۇرۋ-سوعۋ, تاياقتىڭ استىنا الۋ وقيعالارى بەلگىلى بولدى.

2023 جىلدىڭ قاڭتار ايىندا جەتىسۋ وبلىسى, كەربۇلاق اۋدانى, سارىوزەك اۋىلىنا وتان الدىنداعى بورىشىن وتەۋگە كەتكەن دوسىمجان ءسالىمجان بەركىن ۇلى اياق استىنان اۋىرىپ, گوسپيتالعا كەتكەن. ءۇش كۇننەن كەيىن قازا تاپتى. التى ايدان كەيىن تابىتپەن ورالعان بالاسىن جوقتاعان انا بارلىق الەۋمەتتىك جەلىگە جوقتاپ جازدى. توقاەۆتان ادىلدىك سۇراپ, كىنالىلەر تولىق جازالانۋىن ءوتىندى. بىراق ءىس كەيىن تىنىش قالدى.

“ساربازدار ءوز باسشىلارىن اكەسىندەي كورىپ, ولاردى «اكە, باتيا» دەپ اتايدى ەكەن. وزىنە رياسىز سەنگەن ۇلىن اسكەري اكەسى ولىمگە قيدى. اماناتقا قيانات جاسالدى. وزبىرلىق ءوز ماقساتىنا جەتتى. ارتتا بوتاداي بوزداپ اكە-شەشە قالدى. ۇلدىڭ ورنىن ەندى كىم تولتىرادى? دوسىمجاننىڭ ولىمىنە تۇگەل جىلىوي حالقى قايعىرىپ كوڭىل ايتادى. «تاس تۇسكەن جەرىنە اۋىر» دەگەن, «قۋانىشتى بولىسسە كوبەيەدى, قايعىنى بولىسسە ازايادى» دەگەندەي, كوپ بولىپ قول ۇشىن بەرەيىك, اعايىن!»,-دەدى قازا تاپقان ساربازدىڭ تۋىسى.

14 ماۋسىم كۇنى اياگوزدەگى 10810 گارنيزونىندا مەرزىمدى اسكەري قىزمەتىن وتەۋشى قازا تاپتى. قايعىلى وقيعا وقۋ-جاتتىعۋ كەزىندە قاۋىپسىزدىك شارالارىن ساقتاماۋ سالدارىنان بولعان. بۇل جايلى قر قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ وكىلدەرى حابارلادى.

ناقتىلاپ وتەيىك,قاپيادا ومىردەن وتكەن 21 جاستاعى وسەربەي اقان الماتى وبلىسى, قاراساي اۋدانىنىڭ تۋماسى. بىلتىر كۇزدە وتان الدىنداعى بورىشىن وتەۋ ءۇشىن اياگوز قالاسىنا اتتانعان.

مارقۇمنىڭ تۋعان-تۋىستارى جۋرناليستەرگە بالاسىنىڭ دەنەسى تەحنيكانىڭ استىندا قالعانىناسەنبەيتىنىن ايتقان: 

– بالامدى كورۋگە مەنىڭ ايعايىممەن, ۇرسۋىممەن ارەڭ كىردىك. جالعىز ءوزىمدى مايىتحاناعا كىرگىزدى. كوردىم. بتر-دىڭ استىنا ءتۇسىپ قالعان دەيدى. بىلمەيمىن. بالام سول قالپىندا جاتىر. ەگەر دە سونداي اۋىر تەحنيكانىڭ استىنا ءتۇسىپ قالسا, ەزىلىپ قالماي ما? – دەيدى مارقۇمنىڭ اناسى بانۋ اقانقىزى.

7 قىركۇيەك كۇنى ماڭعىستاۋ وبلىسىنداعى پوليگونداعى جيىن كەزىندە جارالانعان سارباز اۋرۋحاناعا جەتپەي كوز جۇمدى.

قايعىلى وقيعا 7 قىركۇيەكتە ويماشا پوليگونىندا «باتىس» وڭىرلىك قولباسشىلىعى بولىمشەلەرىنىڭ جيىندارى كەزىندە بولدى.

ساعات 17:10 شاماسىندا لاگەر كەزەكشىسى, گۆارديا لەيتەنانتى پم 9 مم تاپانشادان رۇقسات ەتىلمەگەن وق اتىپ, گۆارديانىڭ مەرزىمدى قىزمەت ساربازى, قاتارداعى جاۋىنگەر مارات ەربول ۇلى بارقۇلوۆتىڭ بەتىنە ءتيدى.

10 قىركۇيەك كۇنى كەلىسىم شارت بويىنشا اسكەري قىزمەتكەر قازا تاپتى.

“مىنا تاعى ءبىر ادىلەتسىزدىك. استانا قالاسىندا مىندەتتى اسكەري قىزمەتىن وتەپ شىققان سولدات الماتى قالاسىنا كەلىسىمشارت بويىنشا اۋىسىپ, قىزمەت ەتىپ جۇرگەن. ەسىمى – الماز. ءبىر كۇنى ونىڭ اناسىنا المازدىڭ قايتىس بولعانى تۋرالى سۋىق حابار جەتكىزىلدى. العاشىندا كىنالىلەردى جازالايمىز دەپ ۋادە بەرگەن بولاتىن. بىراق كەيىن ولار المازدىڭ ءوزىن-ءوزى ابايسىزدا اتىپ العانىن مالىمدەدى”,- دەپ جازدى تەلەگرام ارناسى.

باس جاراقاتىن الىپ 6 ايدان بەرى كومادا جاتقان ەربايان مۇحتاردىڭ جاعدايى ءالى دە ءماز ەمەس. ساربازدى جەتى بىردەي لەيتەنانتتىك سوققىعا جىققاندىعى تۋرالى الەۋمەتتىك جەلىلەردە ايتىلىپ ءجۇر. اقيقاتىن اللا بىلەدى.

«اسكەري قىزمەتشىلەردىڭ ءومىرى مەن دەنساۋلىعىن ساقتاۋ كومانديرلەر ءۇشىن باستى مىندەت بولىپ تابىلادى. ءبىز دە ەربايان مۇحتاردىڭ تۋىستارى مەن جاقىندارىمەن بىرگە ونىڭ دەنساۋلىعىنا الاڭدايمىز جانە قر قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ ەمدەۋ مەكەمەلەرىندە مەديتسينالىق كومەك كورسەتۋگە دايىنبىز» دەپ جازعان قر قم ءباسپاسوز قىزمەتى.

ۇلتتىق ۇلاننىڭ حابارلاۋىنشا, قاتارداعى ەربايان مۇحتاردىڭ باس جاراقاتىن الۋ فاكتىسى بويىنشا قر قك 440-بابى 4-تارماعىنىڭ 3-بولىگىنە ساي قىلمىستىق ءىس قوزعالعان. بۇل جەردە اسكەري قىزمەتشىلەر اراسىنداعى ءوزارا قارىم-قاتىناستاردىڭ جارعىلىق ەرەجەلەرى بۇزىلعان.

جامبىل وبلىسىندا سارباز ءابدىلپات نۇرجىگىت 9 ماۋسىم كۇنى جانساقتاۋ بولىمىنە تۇسكەن بولاتىن.

جامبىل وبلىستىق دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسى ءباسپاسوز قىزمەتى ساربازدىڭ جاعدايى اۋىر ەكەنىن مالىمدەگەن. ناۋقاس 9 ماۋسىم كۇنى گۆاردەيسك اسكەري گوسپيتالىنەن جەدەل جاردەم كولىگىمەن جەتكىزىلدى. قورداي ورتالىق اۋداندىق اۋرۋحاناسىنا «پوليسەگمەنتالدى پنەۆمونيا» دياگنوزىمەن جاتقىزىلدى. وڭ جاقتا پلەۆريت. 3-4 دارەجەلى جۇقپالى توكسيكالىق شوك. سەپسيس. ميدىڭ گيپوكسيالىق ءىسىنۋى, تسەرەبرالدى كوما 2-3. دۆس سيندرومى. ناۋقاس كلينيكالىق ءولىمدى باستان كەشكەن. قازىرگى ۋاقىتتا ناۋقاستىڭ جاعدايى وتە اۋىر, كوپتەگەن مۇشەلەر جەتكىلىكسىزدىگى بايقالادى. اتاپ ايتقاندا, تىنىس الۋ, جۇرەك, باۋىر, تسەرەبرالدى جانە ينفەكتسيالىق توكسيكالىق شوك بەلگىلەرى بار. گەموفيلتراتسيا جانە ءدارى-دارمەكپەن ەمدەلەدى», – دەپ جازعان ەدى سول تۇستا.

ۇزاق ۋاقىت بويى جانساقتاۋ بولىمىندە ءومىر مەن ءولىم اراسىندا جاتقان سارباز امان-ەسەن جازىلىپ شىقتى. اتا-اناسى ساربازدى قولداعان حالىققا العىستارىن جاۋدىردى.

وسى ورايدا اسكەري ساراپشى ەرمەك سەيىتباتتالوۆتان سۇحبات الدىق.

-بەيبىت كۇندە 270 سارباز قازا تاپقان. كۇنى كەشە كۇللى قازاق حالقى ماڭعىستاۋلىق ساربازدى جەر قوينىنا اتتاندىردى. نەگە اسكەردەگى ءولىم توقتاماي تۇر? بۇعان نە سەبەپ?

− اسكەردە, «ءاربىر كەلگەن جاس قازاق جىگىت مەنىڭ وتانداسىم, مەنىڭ باۋىرىم», – دەپ, اسكەري تولىمعا مەيىرىممەن قارايتىن كوماندير بولماسا, بىزدە ءالى وسىنداي وقيعالار جالعاسا بەرەدى.

قايدان ءبىز بۇنداي كومانديردى تابامىز?- دەسەڭىز, ونى اسكەري جوعارى وقۋ ورنىنان تاربيەلەپ شىعارۋىمىز كەرەك.

ال ول اسكەري جوعارى وقۋ ورنىندا كومانديردى تاربيەلەيتىن وقىتۋشى وفيتسەر بار ما?- دەسەڭىز, مەنىڭ جاۋابىم – ازىرشە جوق. باسىنان اياعىنا دەيىن جاڭا رەفورما جۇرگىزۋ كەرەك.

ايتىپ وتىرعان كومانديرىمىز جاس تولىمدى قالاي تاربيەلەۋ ءادىسىن ءبىلۋ كەرەك.جاڭا كەلگەن جاس تولىم, ءبىر-ءبىرىن ءالى جاقسى تانىمايدى. ولارعا, جان-جاعىنداعى دۇنيە تۇگەل – جاڭالىق. ولار نازارىن قويىپ قارايدى. وسى كەزەڭ «اداپتاتسيا» دەپ اتالادى. وسى كەزدە تاربيەشى كوماندير, كەلگەن جاس تولىمعا اسكەري ءتارتىپتىڭ قاتاڭ تالاپتارىن جەتكىزىپ, ونى ورىنداتۋدىڭ امالىن تابۋ كەرەك. تۇگەل جاس تولىمدى ءبىر تەڭدىك جاعدايعا كەلتىرۋى قاجەت. ايىرماشىلىعى جوق بولۋى كەرەك. بارلىعى ءبىر ينكۋباتوردان شىققانداي, ايىرماشىلىعى جوق قاتارداعى سارباز بولۋى قاجەت. سوندا مومىنى دا, بۇزاقىسى دا ازاماتتىق كەزدەگى ءوز مىنەزىن ۇمىتادى. تالاپ كۇننەن-كۇنگە قاتايىپ, ەتتەرى اسكەري ومىرگە ۇيرەنە باستايدى.

اسكەري قىزمەتتە وتە از بوس ۋاقىت بولادى. سول كەزدە ءبىر-بىرىمەن تانىسا باستايدى.  بۇل كەزەڭ «ديففەرەنتساتسيا» دەپ اتالادى. وسى كەزدە جاقسى ۇجىم, جامان ۇجىم قۇرىلا باستايدى.

كوماندير ءوز جانىنا جاقسى, بەلسەندى جىگىتتەردى جيناپ سولارعا يتەرسەڭ جۇرەتىن, يتەرمەسەڭ جۇرمەيتىندەردى قوسىپ جاقسى توپتى كوبەيتۋى كەرەك.

جاقسى توپ, ونىڭ اراسىندا بەلسەندىلەر كوبەيگەن سوڭ, ولار ءوزى, كومانديرسىز-اق بۇزاقىلاردى تاربيەلەپ الادى. جەكە جانە ۇجىم ارقىلى تاربيەلەۋ دەگەن وسى ءادىس, ەگەردە قىسقاشا ايتسا, «سينتەز» دەگەن تاعى ءبىر كەزەڭ بار. وسى كەزەڭدە جاڭاعى اتالعان اسكەري ۇيىم, كومانديرىمەن, جاس تولىمى مەن ءبىر جانۇيا سياقتى, ءبىر-بىرىنە مەيىرىمدى, جاناشىر, قايىرىمدى بولادى. سوندا اسكەردە جارالانۋ, مەرت بولۋ, ءولىم دەگەن وقيعا وتە سيرەك بولادى.

 − بۇل قاسىرەتكە مەملەكەت قالاي تىيىم سالا الادى? ارنايى زاڭ قاجەت پە?

− كەڭ جانە تەرەڭ رەفورما جۇرگىزىلۋى كەرەك. كادرلاردى اۋىستىرۋ كەرەك, جاڭادان. ەسكى جۇيە قايتادان بۇرىنعى وقيعانى جاڭارتادى. جانە ونى اشكەرەلەۋ قيىنعا تۇسەدى, نەگە دەسەڭىز, ول وتە جاسىرىن تۇردە, بۇركەمەلى تۇردە وتەدى.

 − بۇگىن اسكەرگە شاقىرتۋ جاسىن 19-20 جاسقا قىسقارتۋ تۋرالى پەتيتسيا شىقتى. قانشالىقتى دۇرىس شەشىم? جاستى ۇلعايتۋمەن قانداي ماسەلەلەر شەشىلەدى?

− بۇل شارا قويىلعان ماقساتقا جەتەكتەمەيدى. جالپى اسكەري مىندەت ءار قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مىندەتى بولۋى كەرەك, ال مەرزىمدى اسكەرگە شاقىرۋلى قىزمەت بولماۋ قاجەت.

قازاقستان قارۋلى كۇشى ءۇش ساتىلىق قىزمەتتەن تۇرۋى كەرەك. ءبىرىنشىسى, “كاسىبي قارۋلى كۇشتەر”, ەكىنشى, “اسكەري رەزەرۆ قىزمەتى”, ءۇشىنشى,  “تەرريتوريالدى قورعانىس”, رەزەرۆ پەن تەرريتوريال قورعانىس قىزمەتكەرلەرىن اي سايىن ەكى كۇنگە جاتتىعۋعا شاقىرىپ, جىل اياعىندا ەكى جۇما دايىندىققا شاقىرىپ مەرزىمگە شاقىرىلاتىن جاۋىنگەرلەردەن دايىندىعىنىڭ جوعارى دارەجەگە جەتتىرۋ كەرەك”,- دەدى ول ءوز سۇحباتىندا.

ساياساتتارۋشى دوس كوشىم:

“قوعام قانداي بولسا, سول قوعامنىڭ سان ءتۇرلى سالالارى ءدال سونداي بولادى. قوعام دەرتكە ۇشىراسا, جەكە ءبىر سالانىڭ ساۋ بولۋى – مۇمكىن ەمەس. سول سياقتى, ءبىزدىڭ اسكەري سالامىز دا وسى وتىز جىل جىلدا ەشقانداي وزگەرىسكە تۇسكەن جوق. سول كەڭىستىك كەزەڭدەگى باسشىلار, سول كەڭەستىك كەزەڭدەگى ساقتالعان جاۋىنگەرلەردىڭ اراسىنداعى ىشكى قارىم- قاتىناس. الىمجەتتىك, وزدەرىنەن تومەندەگىلەردى قورلاۋ, باعىندىرۋ, ت.ت. وسى, كەڭەستىك كەزەڭدە قالىپتاسقان «تۇرمە زاڭىن» وزگەرتۋگە تالپىنعان باسشىنى كورگەن جوقپىن.

سەبەبى – قوعام دا, سول كەڭەستىك زامانداعى اكىمشىلىك, امىرشىلدىك جۇيەنى تولىق ساقتاپ كەلەدى.

قىسقاسى, وكىنىشكە قاراي, بۇل – زاڭدىلىق.

مۇمكىن, قوعام دەموكراتياعا قادام باسقاندا عانا اسكەردەگى جاعداي وزگەرىپ, ءولىم ازاياتىن بولار.

237 ەشقانداي كىناسىز ساربازدى جەر جاستاندىرعان بۇگىنگى بيلىك اسكەردەگى باسسىزدىقتى توقتاتادى دەپ ايتا المايمىن. جۇيە وزگەرمەيىنشە وسى قالامىزدا قالامىز.

اسكەردەگى باسسىزدىق پەن جاۋىنگەرلەردىڭ زورلىقپەن قازا بولۋىنىڭ جاسقا ەشقانداي قاتىسى جوق”,- دەدى ول ءوز جاۋابىندا.

قورىتا كەلە, وردا بۇزار وتىز جاستان اسقان قازاقستان قىرىقتا قامال الۋى ەكىتالاي… ءار سالا كۇننەن-كۇنگە بىتىراپ, وتىز جىلعى قارىن شىرۋدە. اسكەردەگى سارباز ءولىمى ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە ءالى دە جالعاسا بەرەدى. ويتكەنى, ەل باسقارۋداعى تۇتاس جۇيە – وزگەرىس تاپپادى. امال نەشىك…