ShAǴATAI ShYǴYS TÚRKILERINIŃ TILI BOLǴAN

Bizdiń tarıh Shaǵataı tilinde jazylǵan. On ǵasyrǵa jýyq ýaqyt boıy qazaq halqy arab-parsy grafıkasyna negizdelgen álipbı júıesin paıdalandy. Ol grafıka «shaǵataı jazýy», «shaǵataı tili» dep atalyp kelgen. Shaǵataı tilin Shyńǵys hannyń uly Shaǵataımen baılanystyrady.

Zamanynda shyǵys túrkileriniń ortaq tili bolǵan. Ǵalymdar qazir shaǵataı tilinde jazylǵan dúnıelerdi zerttep, aýdaryp jatyr. «Dın bıraýagyz shıkash ogoýzdan dıgash dın Shyngıshanǵa dıgash» Áýezi bólek, bul til — Shaǵataı tili. HH ǵasyrdyń basyna deıin Azııadaǵy shyǵys túrkileriniń jazba jáne sóıleý tili boldy. Bizdiń baba-tarıh osy tilde jazylǵan. Muhamedqalı Baımuqanov, túrki-shaǵataı emlelerin zertteýshi: — Bizdiń altyn ordanyń tili búkili osy shaǵataı tilinde jatyr qysqasy. Iaǵnı 1203 jyldary bastap deýge bolady Shyńǵyshannan keıingi urpaqtan bastalǵan búkil Altyn ordanyń tili, jazylǵan tarıh aıtalyq anaý Mahmut Qashqarı, Qadyrǵalı Jalaıyr, Saraı osylardyń barlyǵy shaǵataı tilinde jazylǵan.

HIV ǵ. aıaǵynda Orta Azııada Ámir Temir túrkilerdiń basyn biriktirgen soń da, ortaq bir til, ıaǵnı shaǵataı tili ústemdik qurdy. О́z zamanynda mádenı-ǵylymı oshaqtarda keńinen taralǵan shaǵataı tili, jan-jaqqa shashyrap ketken túrki tilderiniń basyn biriktirdi. Sóıtip, HH ǵ. basyna deıin qoldanysta boldy. Almat Absalıkov, Qoljazbalar jáne sırek kitaptar ulttyq ortalyǵynyń bas sarapshysy: — Shaǵataı tili net úshin kerek? Qazir mysaly kóbinese bizdiń tarıhı eńbekteri nemese jazba ádebıet shaǵataı tilinde jazylǵan kóbinese. Sony jaqsy bilý úshin shaǵataı tili mamandarǵa kerek. Jalpy qazir resmı túrde onyń qajeti joq.  Muhamedqalı Baımuqanov, túrki-shaǵataı emlelerin zertteýshi: — Keńes úkimetine munyń joqtyǵy jaqsy bolǵan.

О́ıtkeni bizdiń tarıhymyz sonda jatyr búkil jazylǵan. Sondyqtan ony olar qurtyp jibergendikten shaǵataı tili kúni búginge deıin kóterile almaı otyr. Iaǵnı bul qazir zertteýdiń tili. Keńes ókimeti aldymen moldalardy qýdalap, eski kitaptardy órtegeni belgili. Sol kóne kitaptarmen birge shaǵataı tili de ketti. 1929 jyldan bastap on jyl latyn alfavıtin, odan kúni búginge deıin kırıllıany qoldanyp kelemiz. Al shaǵataı tilinde jazylyp, almaǵaıyp zamandardan áýpirimdep aman qalǵan birli jarym dúnıeler qazaqtyń tól tarıhyn áıgileıdi. Kóne jazýlar tam-tumdap jaryqqa shyǵyp jatyr.