شەتەلدىك قانداسىمىز: قازاقتارعا جانىم اشيدى!

بايقايسىز با?! قىتاي دەسە قاراپايىم حالىقتىڭ ەسىنە: قۇجىناعان حالىق سانىنىڭ كوپتىگى, جەرىمىزدى جاۋلاپ الادى دەگەن كۇدىك, قىتايلىق تاۋارلار مەن سول ەلدىڭ ازاماتتارىنا تۇرمىسقا شىققان قازاق قىزدارى تۇسەدى ەكەن.

قورقىتۋ ەمەس – ەسكەرتۋ: ءدال وسى قاۋىپ تۇركيا ەلىنەن دە ءتونۋى مۇمكىن دەپ ويلامايسىز با?

مىسالدارىم سويلەسىن:

• كوگىلدىر ەكراندى قاي ارناعا بۇرساڭدا تۇرىك سەريالدارىنا تاپ بولۋىمىز;
• ەلىمىزدەگى تۇرىك ءدامحانالار سانىنىڭ ارتۋى;
• تۇرىك ءتىلىن وقىتۋ كۋرستارىنىڭ كوبەيۋى;
• تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ سالىنۋى;
• تۇرىك ەلىنىڭ ازاماتتارىنا دا قازاق قىزدارىنىڭ تۇرمىسقا شىعۋى;
• تۇرىك ازاماتتارىنىڭ ەلىمىزدە جاپپاي بيزنەس اشۋى جانە ت.ب.

وتانىن ساعىنعاندا ورالا المايتىن ەمەس, ورالعىسى كەلمەيتىن شەتەلدىك قانداسىمىز الىشەر الىبەك, قازاقتارعا جانى اشيتىنىن جاسىرمادى.

«مەن مەكتەپتى وتە جاقسى وقىپ, قازۇۋ-گە وقۋعا ءتۇستىم. جاقسى وقىعانىما قاراماستان ۋنيۆەرسيتەتتە مەننەن ارالىق باقىلاۋ مەن سەسسيادا اقشا سۇرادى. ءبىرىنشى كۋرستى اياقتاعاننان كەيىن كوررۋپتسيا كەڭ ەتەك جايعان ەلدىڭ بولاشاعى ب ۇلىڭعىر بولاتىنىن ءبىلىپ, كوپ ۇزاماي تۇركيا, پراگا, دۋباي سىندى بىرنەشە ەلدەرگە قونىس اۋداردىم. جوو-نىڭ جاتاقحانالارىندا 5000 ستۋدەنت تۇرسا, ونىڭ 500-ءى دە قازاقتار بولاتىن. ءبىر-بىرىمىزگە كەڭەس بەرىپ, اركەز قولداپ جۇرەمىز. قازىر چيكاگودامىن. مۇندا – جوعارى جالاقىلى جۇمىس, ساپالى ءبىلىم, ناقتىراق ايتقاندا بارلىق جاعداي مەنى قاناعاتتاندىرادى. جىلىنا ءبىر رەت قازاقستانعا بارىپ تۇرامىن. شەتەلگە كوشكەنىممەن شەتەلدىك بولىپ كەتپەيتىنىم انىق. بيلىك باسىنا ناعىز شىنشىل, ءادىل ازاماتتار كەلمەيىنشە, قازاقستانعا ورالۋدىڭ مەن ءۇشىن ءمانى جوق!», – دەپ ءسوزىن تامامداعان بولاتىن شەتەلدىك قانداسىمىز.

2020 جىلى قازاقستاننان شەت ەلگە قونىس اۋدارعان ەميگرانتتار سانى 29898 ادام. ء(ىىم-ءنىڭ كوشى-قون قىزمەتىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى قاي مەملەكەتكە قانشا ادام كوشكەنى جونىندە مالىمەت جاريالانبايتىنىن حابارلادى – رەد.). ولاردىڭ باسىم بولىگى كەيىپكەرىمىز الىشەر سىندى 25-37 جاسارالىعىنداعى ازاماتتار. ال, سول جاستاردىڭ شەت ەل اسىپ, وتانىنان جىراقتاۋى, ءسىزدى قانشالىقتى تولعاندىرادى? تۇرىكتەردىڭ ەلىمىزدە كوپتەپ كەزدەسۋى شە, كۇمان كەلتىرمەي مە?

ەكونوميست ماقسات حالىقتىڭ ايتۋىنشا, شەت ەلگە قانداستارىمىزدىڭ كوپتەپ قونىس اۋدارۋى ەكونوميكالىق قاۋىپكە ۇلاسادى ەكەن. سەبەبى, اقشاسى بار ءاربىر قازاقستاندىق نەمەسە تانىمال تۇلعالار شەتەلدەن ءۇي ساتىپ الا بەرسە, بۇل ەلدەگى كاپيتال اعىمىنىڭ تومەندەيتىندىگىن ەسكەرتەدى.

«انشىلەر وسىعان دەيىن ءارتۇرلى لومباردتاردى, قارجىلىق پيراميدالاردى جارنامالاعان بولاتىن. بىراق, قازىر ۇسىنىستاردى تەكسەرىپ, ەلگە دە ءتيىمدى تۇسىن جارنامالاسا دەر ەدىم. ولار قازىر شەت ەلدەن ءۇي الىپ, ۇيلەرىن دە جارنامالايتىن بولعان. ءوزىمىزدىڭ وتاندىق ۇيلەر بولسا قاراجات ءوز ىشىمىزدە قالاتىن ەدى, ءوزىمىزدىڭ ازاماتتار جۇمىسپەن قامتىلار ەدى. ال ەندى ءۇيدى سىرتقى مەملەكەتتەن العاندىقتان شەت ەلدىڭ ەكونوميكاسى ءۇشىن بۇل تىپتەن ءتيىمدى بولماق».

حالىققا ءدال وسى شەتەلدىك ۇيلەرگە جارناما جاساعان انشىلەردىڭ بۇل ارەكەتى كۇماندى كورىنگەن ەدى. ولار ساحنادان گورى ساياساتقا جاقىن انشىلەردىڭ ەلدەن قاۋىپ كۇتەتىنىن ءبىلىپ, ءبىر جاعداي بولا قالسا شەتەلگە تايىپ تۇرماق دەپ بولجاۋدا. وسى تۇستا الانيا قالاسىنان پاتەر العان قازاقستاندىق انشىلەر قىدىرالى مەن قاراقاتقا حابارلاسىپ, بايلانىس ورناتقان ەدىك, وكىنىشكە وراي جاۋاپ بەرۋدەن باس تارتتى.

سونىمەن قاتار التىناي جوراباەۆا دا سۇراقتاردى تىڭداعان سوڭ تەلەفون تۇتقاسىن قويا سالدى.

اتالعان انشىلەر وسىعان دەيىن ءوز Instagram پاراقشالارىنا ءۇي الۋ سەبەپتەرىن تۇسىندىرگەن بولاتىن. ال ءبىزدى تولعاندىرعان سۇراق: نەلىكتەن باسقا ەلدەن ەمەس, تۇركيادان ءۇي الدى? مۇنىڭ ساياساتقا قاتىسى بار ما?!

وتاندىق ساياساتتانۋشى ايدوس سارىمنىڭ سوزىنشە, مۇنى قوعامدىق ۇلكەن فاكتور دەپ قاراۋعا بولمايدى ەكەن.

«قانداستارىمىزدىڭ كوشىپ كەتۋلەرىنە ناقتى ءبىر سەبەپ جوق. ءبىر ادامنىڭ تاعدىرىنا قاراپ, بىرەۋى كوررۋپتسيا ءۇشىن شەت ەلگە كەتتى ەكەن دەپ, بارلىعىنا دا بىردەي كوزقاراستا قاراۋعا بولمايدى. قازىرگى جاستاردىڭ ويلاۋ قابىلەتى زاماناۋي كوزقاراستا بولعاندىقتان, ولار شەتەلدە ءبىلىم الىپ, رۋحاني دامۋدى قالايدى. ساپالى ءبىلىم الىپ, ەڭ مىقتى الەمدىك كومپانيالاردا جۇمىس ىستەيتىن ازاماتتارىمىز ءۇشىن قۋانامىن. الەمدىك عىلىمعا ەنگىزىپ جاتقان ءبىزدىڭ پايدامىز وتە از. ءبىز ەلدە بولساق ءبارىن قاتىرۋىمىز كەرەك دەگەن داڭدايسىنۋدى قويۋىمىز كەرەك. بىزگە كەرەگى – ەلدىڭ ەكونوميكاسىن كوتەرۋ ءۇشىن ەڭ كەرەكتى دەگەن مامان يەلەرىن دايارلاپ شىعۋ», – دەدى ساياساتتانۋشى.

مۋزىكالىق پروديۋسەر الۋا قوناروۆا دا وسى پىكىردى قۇپتاپ وتىر. پروديۋسەر حانىمنىڭ پىكىرىنشە ءار ەلدىڭ وزىنە ءتان كەمشىلىكتەرى مەن تيىمدىلىگى بولادى.

«مەن تۇركيادا ۋاقىتشا قونىستانعانمىن. ناقتى سەبەبىن ايتپاي-اق قويايىن.

ەلىمىزدىڭ ازاماتتارىنىڭ الەۋمەتتىك ءومىرى ايانىشتى جاعدايدا. پاندەميا بۇل فاكتىنى ەرەكشە اشكەرەلەدى. تالاي وتباسى جۇمىسسىز قالىپ, اقىر سوڭى بانكتەردە سىياقى مولشەرلەمەسىن دە, قايتارۋ شارتتارىن دا تومەندەتكەن جوق. پاتەر يەلەرى دە باعانى كوتەردى.

مەنىڭ ويىمشا قاجەت دەپ تاپقان ەلدە ءومىر سۇرۋگە قۇقىم بار. ەكى ەلدىڭ اراسىندا ءومىر سۇرۋگە تىيىم سالىنبايدى. ەسەپ بەرەتىن ەشكىمىم جوق!», – دەپ ءسوزىن اياقتاعان بولاتىن پروديۋسەر حانىم.

ەميگرانتتاردىڭ شەتەلگە قونىس اۋدارۋ سەبەپتەرىن سارالاي وتىرىپ,  ويىما نيۋتوننىڭ ەكىنشى زاڭى ورالدى. ياعني, ەكى دەنە ءبىر-بىرىنە شاما جاعىنان تەڭ, باعىتى جاعىنان قاراما-قارسى كۇشتەرمەن اسەر ەتەدى. سايىپ كەلگەندە, ەميگرانتتار مەن ەلىمىزدە كاسىپ اشۋشى شەتەلدىكتەر سانىنىڭ پارا-پار بولۋى دا وسى زاڭعا ۇقسايدى. سونىمەن شەتەلدىك كاسىپكەرلەردىڭ كوبەيۋ سەبەپتەرى قانداي?

ەلىمىزدە شەتەلدىك كاسىپكەرلەر سانىنىڭ ارتۋىنا – ينۆەستيتسيالىق احۋالدى جاقسارتۋ جانە شەتەلدەن كاپيتال تارتۋ ماقساتىندا ينۆەستورلارعا سالىقتىق جەڭىلدىكتەردىڭ كوپتەپ قاراستىرىلۋى سەبەپكەر بولىپ وتىر. ولار ارنايى وندىرىستىك سالاعا ينۆەستيتسيا قۇيامىن دەسە اسا ءىرى كولەمدەگى سالىقتان دا بوساتىلا الادى. شەتەلدىك ينۆەستيتسيالار تاۋ – كەن, مەتاللۋرگيا سالاسىن كوپتەپ يگەرىپ, وسىدان كوپتەپ تابىس كورۋدى ويلايدى.

«شەتەلدىكتەردىڭ قازاقستانعا كەلىپ كاسىپ اشۋىنىڭ تاعى ءبىر ءتيىمدى سەبەبى: ولار ەلىمىزدەگى شەندىلەرمەن بايلانىس ورناتىپ, جالاقىلارىن جوعارىلاتا الادى. سەبەبى, ولار ەلىمىزدە كوررۋپتسيانىڭ كەڭدەپ ەتەك جايعانىنان حاباردار.

ءوزىمىزدىڭ وتاندىق كاسىپكەرلەر ەلگە ينۆەستيتسيا قۇيىپ, كاسىپ اشايىن دەسە ولارعا شەتەلدىك كاسىپكەرلەر سياقتى جاعداي جاسالىنباعان. سول ءۇشىن دە ولار كوپ جاعدايدا شەتەلگە بارىپ كاسىپ اشىپ, شەتەلگە نۆەستيتسيا قۇيۋدى ءجون كورەدى.

ءارى ەكىنشى سەبەبى, ولار وتاندىق ەكونوميكاعا سەنىمكىرەمەيدى. بىزدە ينۆەستيتسيانى تەڭگەمەن قۇيۋ كەرەك بولادى, ال تەڭگە قازاقستاندا كوپ قۇنسىزدانادى. ولارعا بۇل ءتيىمسىز. سوندىقتان, شەتەلدىك ۆاليۋتاعا اۋدارىپ, شەتەلدە ينۆەستيتسيا جاساۋ تيىمدىرەك», – دەپ ءسوزىن اياقتاعان بولاتىن ەكونوميست ماقسات مىرزا.

ەل باسىنا كۇن تۋعاندا (پاندەميادا) حالىققا كورسەتىلگەن كومەكتىڭ باسىم بولىگى جەكە كاسىپكەرلەر تاراپىنان كورسەتىلگەن بولاتىن. شەتەلدىك كاسىپكەرلەرگە جاسالىنعان جاعداي قازاقستاندىق كاسىپكەرلەرگە دە جاسالىنباي, ەل ەكونوميكاسىنىڭ ەرتەڭىنەن ءۇمىت كۇتۋ باتىستان تاڭنىڭ اتۋىمەن تەڭ بولماق! سوسىن كەلىپ ەلدىڭ جاعدايى ناشار, قانداستار شەتەلگە كەتتى دەپ ايىپتايمىز-اۋ…