Sheteldik qandasymyz: qazaqtarǵa janym ashıdy!

Baıqaısyz ba?! Qytaı dese qarapaıym halyqtyń esine: qujynaǵan halyq sanynyń kóptigi, jerimizdi jaýlap alady degen kúdik, qytaılyq taýarlar men sol eldiń azamattaryna turmysqa shyqqan qazaq qyzdary túsedi eken.

Qorqytý emes – eskertý: dál osy qaýip Túrkııa elinen de tónýi múmkin dep oılamaısyz ba?

Mysaldarym sóılesin:

• kógildir ekrandy qaı arnaǵa bursańda túrik serııaldaryna tap bolýymyz;
• elimizdegi túrik dámhanalar sanynyń artýy;
• túrik tilin oqytý kýrstarynyń kóbeıýi;
• túrik ýnıversıtetteriniń salynýy;
• túrik eliniń azamattaryna da qazaq qyzdarynyń turmysqa shyǵýy;
• túrik azamattarynyń elimizde jappaı bıznes ashýy jáne t.b.

Otanyn saǵynǵanda orala almaıtyn emes, oralǵysy kelmeıtin sheteldik qandasymyz Álisher Álibek, qazaqtarǵa jany ashıtynyn jasyrmady.

«Men mektepti óte jaqsy oqyp, QAZUÝ-ge oqýǵa tústim. Jaqsy oqyǵanyma qaramastan ýnıversıtette mennen aralyq baqylaý men sessııada aqsha surady. Birinshi kýrsty aıaqtaǵannan keıin korrýpııa keń etek jaıǵan eldiń bolashaǵy bulyńǵyr bolatynyn bilip, kóp uzamaı Túrkııa, Praga, Dýbaı syndy birneshe elderge qonys aýdardym. JOO-nyń jataqhanalarynda 5000 stýdent tursa, onyń 500-i de qazaqtar bolatyn. Bir-birimizge keńes berip, árkez qoldap júremiz. Qazir Chıkagodamyn. Munda – joǵary jalaqyly jumys, sapaly bilim, naqtyraq aıtqanda barlyq jaǵdaı meni qanaǵattandyrady. Jylyna bir ret Qazaqstanǵa baryp turamyn. Shetelge kóshkenimmen sheteldik bolyp ketpeıtinim anyq. Bılik basyna naǵyz shynshyl, ádil azamattar kelmeıinshe, Qazaqstanǵa oralýdyń men úshin máni joq!», – dep sózin támamdaǵan bolatyn sheteldik qandasymyz.

2020 jyly Qazaqstannan shet elge qonys aýdarǵan emıgranttar sany 29898 adam. (IIM-niń kóshi-qon qyzmetiniń baspasóz hatshysy qaı memleketke qansha adam kóshkeni jóninde málimet jarııalanbaıtynyn habarlady – red.). Olardyń basym bóligi keıipkerimiz Álisher syndy 25-37 jasaralyǵyndaǵy azamattar. Al, sol jastardyń shet el asyp, Otanynan jyraqtaýy, sizdi qanshalyqty tolǵandyrady? Túrikterdiń elimizde kóptep kezdesýi she, kúmán keltirmeı me?

Ekonomıst Maqsat Halyqtyń aıtýynsha, shet elge qandastarymyzdyń kóptep qonys aýdarýy ekonomıkalyq qaýipke ulasady eken. Sebebi, aqshasy bar árbir qazaqstandyq nemese tanymal tulǵalar shetelden úı satyp ala berse, bul eldegi kapıtal aǵymynyń tómendeıtindigin eskertedi.

«Ánshiler osyǵan deıin ártúrli lombardtardy, qarjylyq pıramıdalardy jarnamalaǵan bolatyn. Biraq, qazir usynystardy tekserip, elge de tıimdi tusyn jarnamalasa der edim. Olar qazir shet elden úı alyp, úılerin de jarnamalaıtyn bolǵan. О́zimizdiń otandyq úıler bolsa qarajat óz ishimizde qalatyn edi, ózimizdiń azamattar jumyspen qamtylar edi. Al endi úıdi syrtqy memleketten alǵandyqtan shet eldiń ekonomıkasy úshin bul tipten tıimdi bolmaq».

Halyqqa dál osy sheteldik úılerge jarnama jasaǵan ánshilerdiń bul áreketi kúmándi kóringen edi. Olar sahnadan góri saıasatqa jaqyn ánshilerdiń elden qaýip kútetinin bilip, bir jaǵdaı bola qalsa shetelge taıyp turmaq dep boljaýda. Osy tusta Alanııa qalasynan páter alǵan Qazaqstandyq ánshiler Qydyráli men Qaraqatqa habarlasyp, baılanys ornatqan edik, ókinishke oraı jaýap berýden bas tartty.

Sonymen qatar Altynaı Jorabaeva da suraqtardy tyńdaǵan soń telefon tutqasyn qoıa saldy.

Atalǵan ánshiler osyǵan deıin óz Instagram paraqshalaryna úı alý sebepterin túsindirgen bolatyn. Al bizdi tolǵandyrǵan suraq: nelikten basqa elden emes, Túrkııadan úı aldy? Munyń saıasatqa qatysy bar ma?!

Otandyq saıasattanýshy Aıdos Sarymnyń sózinshe, muny qoǵamdyq úlken faktor dep qaraýǵa bolmaıdy eken.

«Qandastarymyzdyń kóship ketýlerine naqty bir sebep joq. Bir adamnyń taǵdyryna qarap, bireýi korrýpııa úshin shet elge ketti eken dep, barlyǵyna da birdeı kózqarasta qaraýǵa bolmaıdy. Qazirgi jastardyń oılaý qabileti zamanaýı kózqarasta bolǵandyqtan, olar shetelde bilim alyp, rýhanı damýdy qalaıdy. Sapaly bilim alyp, eń myqty álemdik kompanııalarda jumys isteıtin azamattarymyz úshin qýanamyn. Álemdik ǵylymǵa engizip jatqan bizdiń paıdamyz óte az. Biz elde bolsaq bárin qatyrýymyz kerek degen dańdaısynýdy qoıýymyz kerek. Bizge keregi – eldiń ekonomıkasyn kóterý úshin eń kerekti degen maman ıelerin daıarlap shyǵý», – dedi saıasattanýshy.

Mýzykalyq prodıýser Alýa Qonarova da osy pikirdi quptap otyr. Prodıýser hanymnyń pikirinshe ár eldiń ózine tán kemshilikteri men tıimdiligi bolady.

«Men Túrkııada ýaqytsha qonystanǵanmyn. Naqty sebebin aıtpaı-aq qoıaıyn.

Elimizdiń azamattarynyń áleýmettik ómiri aıanyshty jaǵdaıda. Pandemııa bul faktini erekshe áshkereledi. Talaı otbasy jumyssyz qalyp, aqyr sońy bankterde syıaqy mólsherlemesin de, qaıtarý sharttaryn da tómendetken joq. Páter ıeleri de baǵany kóterdi.

Meniń oıymsha qajet dep tapqan elde ómir súrýge quqym bar. Eki eldiń arasynda ómir súrýge tyıym salynbaıdy. Esep beretin eshkimim joq!», – dep sózin aıaqtaǵan bolatyn prodıýser hanym.

Emıgranttardyń shetelge qonys aýdarý sebepterin saralaı otyryp,  oıyma Nıýtonnyń ekinshi zańy oraldy. Iaǵnı, eki dene bir-birine shama jaǵynan teń, baǵyty jaǵynan qarama-qarsy kúshtermen áser etedi. Saıyp kelgende, emıgranttar men elimizde kásip ashýshy sheteldikter sanynyń para-par bolýy da osy zańǵa uqsaıdy. Sonymen sheteldik kásipkerlerdiń kóbeıý sebepteri qandaı?

Elimizde sheteldik kásipkerler sanynyń artýyna – ınvestıııalyq ahýaldy jaqsartý jáne shetelden kapıtal tartý maqsatynda ınvestorlarǵa salyqtyq jeńildikterdiń kóptep qarastyrylýy sebepker bolyp otyr. Olar arnaıy óndiristik salaǵa ınvestıııa quıamyn dese asa iri kólemdegi salyqtan da bosatyla alady. Sheteldik ınvestıııalar taý – ken, metallýrgııa salasyn kóptep ıgerip, osydan kóptep tabys kórýdi oılaıdy.

«Sheteldikterdiń Qazaqstanǵa kelip kásip ashýynyń taǵy bir tıimdi sebebi: olar elimizdegi shendilermen baılanys ornatyp, jalaqylaryn joǵarylata alady. Sebebi, olar elimizde korrýpııanyń keńdep etek jaıǵanynan habardar.

О́zimizdiń Otandyq kásipkerler elge ınvestıııa quıyp, kásip ashaıyn dese olarǵa sheteldik kásipkerler sııaqty jaǵdaı jasalynbaǵan. Sol úshin de olar kóp jaǵdaıda shetelge baryp kásip ashyp, shetelge nvestıııa quıýdy jón kóredi.

Ári ekinshi sebebi, olar Otandyq ekonomıkaǵa senimkiremeıdi. Bizde ınvestıııany teńgemen quıý kerek bolady, al teńge Qazaqstanda kóp qunsyzdanady. Olarǵa bul tıimsiz. Sondyqtan, sheteldik valıýtaǵa aýdaryp, shetelde ınvestıııa jasaý tıimdirek», – dep sózin aıaqtaǵan bolatyn ekonomıst Maqsat myrza.

El basyna kún týǵanda (pandemııada) halyqqa kórsetilgen kómektiń basym bóligi jeke kásipkerler tarapynan kórsetilgen bolatyn. Sheteldik kásipkerlerge jasalynǵan jaǵdaı Qazaqstandyq kásipkerlerge de jasalynbaı, el ekonomıkasynyń erteńinen úmit kútý batystan tańnyń atýymen teń bolmaq! Sosyn kelip eldiń jaǵdaıy nashar, qandastar shetelge ketti dep aıyptaımyz-aý…