«سيىر ەتىنىڭ كەلىسى 6000 تەڭگەگە جەتتى»: قازاقستاندا ەت باعاسىنىڭ وسۋىنە نە سەبەپ بولدى

فوتو: Stan.kz

قازاقستاندىقتار سوڭعى كۇندەرى ەتتىڭ كەلىسى 6 مىڭ تەڭگەگە جەتكەنىن ايتىپ, شاعىمدانىپ جاتىر, دەپ جازدى qandastar.kz

وسى تۇستا Stan.kz تىلشىسى ەتتىڭ باعاسىنىڭ نە سەبەپتى كوتەرىلگەنىن ساراپشىلاردان سۇراپ كوردى.

hreads الەۋمەتتىك جەلىسىندە قازاقستاندىقتار سيىر ەتى باعاسىنىڭ شارىقتاپ كەتكەنىن ءسوز ەتىپ جاتىر. «سيىر ەتى جىلقىنىكىنەن قىمبات بولاتىن كەز كەلەدى دەپ ەشقاشان ويلاماپپىن», «سيىر ەتى 6 مىڭعا جەتتى, ءالى وسەدى دەپ ەستىدىم», «باعانى كورىپ شوشىدىم, سيىر ەتىنىڭ وتكىزىلگەن ەتى 5300 تەڭگە دەپ تۇر», «جاڭا جىلعا دەيىن 7 مىڭ بولادى» دەپ جازدى ولار.

الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىلارىنىڭ سوزىنەن كەيىن توڭىرەكتەگى دۇكەندەردى, الماتى جانە استاناداعى ەت بازارلارىنا بارىپ, ەتتىڭ باعاسىن سۇراستىردىق. شىنىمەن دە ەت باعاسى شارىقتاپ كەتكەنىنە كوزىمىز جەتتى. بازارلاردىڭ وزىندە سيىر ەتىنىڭ باعاسى سۇيەكسىز 5-6 مىڭ تەڭگەگە جەتەدى. الماتىدا ساتۋشىلار سيىر ەتىن 5-6 مىڭ, جىلقى ەتى 6 مىڭ دەپ تۇر. استاناداعى ءۇي جانىنداعى دۇكەندەردە سۇيەكتى سيىر ەتىنىڭ باعاسى 3600-4700 تەڭگە بولسا, سۇيەكسىز ەت 5-6 مىڭ تەڭگەگە ساۋدالاپ تۇر.

“سيىر ەتىنىڭ قىمباتتاۋىنىڭ تاعى ءبىر سەبەبى سىرتقا ەكسپورت وسكەن”

وسى ورايدا ساراپشىلار مەن فەرمەرلەردىڭ دە ءوز ايتارى بار. مال ەتىنىڭ قىمباتتاۋى زاڭدىلىق ەكەنىن ايتادى.

«كەز كەلگەن تاۋار مەن قىزمەت باعاسى سۇرانىس  پەن ۇسىنىسپەن انىقتالدادى. ەگەر سۇرانىس كوپ بولسا, ونىڭ باعاسى ءوسۋى ءتيىس, قىمباتتاي بەرەدى. بىزدە اقشا ماسساسى كوپ.بۇنى مونەتارلدىق ساياسات دەيدى, ونى ۇلتتىق بانك رەتتەيدى. اقشا ماسساسى ازايمايىنشا باعا وسە بەرەدى. جەم-ءشوپ, قىزمەتتەردىڭ باعاسى قىمباتتاۋى ەت باعاسىنا اسەر ەتەدى. ونىڭ ۇستىنە ونى تاسىمالداۋ, ساقتاۋ, كەيىن ونى دۇكەندەردە بولشەكتەۋ قىزمەتى قوسىلىپ, ءبارى باعانىڭ وسۋىنە اكەلەدى. اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ باعاسىن سۇرانىس پەن وزىندىك قۇنى جابۋ كەرەك. ەگەر جاپپاسا, بولمايدى. ۇكىمەت پەن اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى تۇسىنىكسىز ساياسات جۇرگىزەدى. ءبارى ارزان بولسىن, سۋبسيديا بەرەمىز دەيدى. ونى قولى جەتكەن وليگارحتار الادى, قاراپايىم حالىق المايدى. سوندىقتان اۋىلدا مال باسى دا, فەرمەرلەر دە ازايىپ كەتتى. ياعني اۋىلدا مال باعۋ ءتيىمسىز بولىپ بارا جاتىر. ولاردى اكىمشىلىك جولمەن, مينيسترلىكتىڭ شەشىمىمەن, بۇيرىقپەن كوبەيتە المايسىڭ, ولاردىڭ ەڭبەگى ءتيىمدى بولۋ كەرەك. ءتيىمدى بولۋ ءۇشىن باعاسى ينفلياتسيادان جوعارى بولۋ كەرەك. ماسەلە وسىندا

سيىر ەتىنىڭ قىمباتتاۋىنىڭ تاعى ءبىر سەبەبى سىرتقا ەكسپورت وسكەن. وزبەكستانمەن شەكارا اشىلعالى بەرى سول جاقتان سۇرانىس اتقان. تۇرىكتەر دە ەتكە كوپ تاپسىرىس بەرىپ جاتقان كورىنەدى. سول سەبەپتى دە جىلقى ەتىنە قاراعاندا سيىردىكى قىمباتتاعان. ءبىزدىڭ ورتالىق ازياداعى كورشىلەرىمىز, ونىڭ ارعى جاعىنداعى اۋعانستان, يران, ازەرجايجان, پاكىستان, تۇركيا, اراب ەلدەرى ءبىزدىڭ ەتىمىزدى كۇتىپ وتىر. سولارعا ەكسپورتتاۋعا رۇقسات بەرۋ كەرەك. سوندا بىزدە مال شارۋاشىلىعى داميدى.

وزدەرىندە قۇم, مال وسىرۋگە جاعداي جوق. سوندىقتان ولار مال ەتىن سىرتتان الادى. بۇرىن ەۋروپادان, رەسەي, ۋكراينادان الۋشى ەدى. قازىر ولاردىڭ جاعدايى بەلگىلى. ءوزارا سوعىسىپ جاتىر.سوندىقتان, قازاقستان مەن موڭعوليادان كۇتەدى. بىزگە وسى ەلدەرگە بارىنشا ەتتى ەكسپورتتاۋعا جاعداي جاساۋ كەرەك. ايتپەسە, نارىقتى موڭعوليا تارتىپ الۋى مۇمكىن”,  — دەيدى ەكونوميست ساپارباي جۇباەۆ.

ال فەرمەر ادىلەت تالعاتبەكوۆ مال ەتى 4-5 مىڭ بولدى دەگەندەرگە بىلاي دەيدى.

«مال دەگەن كولدەگى بالىق, پىتىرلاتىپ تۋاتىن شوشقا, تاۋىق ەمەس. ونى باعىپ-قاعۋعا قاجىر-قايرات, دەنساۋلىق, ۋاقىت پەن شىدام كەرەك. مال باعاتىندار تاڭعى التىدان تۇرىپ, قارا كەشكە دەيىن جۇرەدى, سەنبى-جەكسەنبى دە جۇمىس ىستەيدى. ءسويتىپ ءجۇرىپ 63 جاسىندا زەينەتكە شىعادى. كەيبىرەۋلەرى سوعان جەتپەي قالىپ جاتىر. ال قالادا  40-45 جاسىندا شىعادى. ەگەر سول قالاداعى ادامداردى وسىندا اكەلىپ مال باققىزسا, ولار بۇنداي جۇمىسقا توزبەيدى. وسىنشاما ەڭبەكتى قاجەت ەتەتىن مالدىڭ ەتىنىڭ باعاسى قىمبات دەۋشىلەر ونىڭ ارتىندا قانشاما بەينەت جاتقانىن بىلمەيدى»,  — دەيدى ول.

اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى سيىر ەتىنىڭ باعاسى شارىقتاپ بارا جاتقانىن مويىنداسا دا, كەلىسى التى مىڭعا جەتتى دەگەن ءسوزدى جوققا شىعاردى.

ء«بىز ەتتىڭ وزىندىك قۇنىنىڭ ديناميكاسىن تالدادىق, ول باعانىڭ ءوسۋى ەڭ الدىمەن ىشكى فاكتورلارعا بايلانىستى ەكەنىن كورسەتەدى. اتاپ ايتقاندا, بۇل — ۇيىمداستىرىلعان شارۋاشىلىقتارداعى جەم-ءشوپتىڭ قىمباتتاۋى (ميكرو جانە ماكروقوسپالار, سۇرلەم, پىشەندەمە جانە ت.ب.), جالاقىنىڭ ءوسۋى (جەكە قوسالقى شارۋاشىلىقتاردا – باقتاشىعا ءبىر باسقا 5-7 مىڭ تەڭگە, ۇيىمداستىرىلعان شارۋاشىلىقتاردا – بۇزاۋشى, تەحنولوگ, زووتەحنيك جانە ت.ب.) جانە باسقا دا وندىرىستىك شىعىندار. ءبىر باستى ءوسىرۋ ءۇشىن 2 جىل قاجەت.

تاۋارلىق شارۋاشىلىقتاردا, ياعني جايىلىمدىق مال باعۋمەن اينالىساتىن جەرلەردە, 1 كگ ەت ءوندىرۋدىڭ وزىندىك قۇنى شامامەن 2400–2500 تەڭگەنى قۇرايدى. 15% مارجانى ەسكەرسەك, كوتەرمە باعا 2800–2900 تەڭگەگە دەيىن جەتەدى.

ال مامانداندىرىلعان بورداقىلاۋ الاڭدارىندا, ياعني قورادا ۇستاۋ جاعدايىندا, وزىندىك قۇن جوعارى – 1 كگ ەتكە 3000–3100 تەڭگە, ال كوتەرمە باعا 3400–3500 تەڭگە دەڭگەيىندە قالىپتاسادى», — دەيدى مينيسترلىك.

سونىمەن قاتار, مينيسترلىكتىڭ مالىمەتىنشە, بۇل وزىندىك قۇن قۇرىلىمىندا كوپتەگەن شارۋاشىلىقتار 23% جىلدىق مولشەرلەمەمەن الۋعا ءماجبۇر بولعان بانكتىك نەسيەلەر ەسەپكە الىنباعان. وسىعان بايلانىستى, 1 تامىزدان باستاپ بورداقىلاۋ الاڭدارى ءۇشىن جىلدىق 5% مولشەرلەمەمەن 12 اي مەرزىمگە جەڭىلدەتىلگەن نەسيە ءونىمى ەنگىزىلگەن.

«بۇل ماقساتقا 50 ملرد تەڭگە ءبولىندى. قاراجات مال, جەم-ءشوپ, جانار-جاعارماي جانە قوسالقى بولشەكتەر ساتىپ الۋعا باعىتتالادى, بۇل وندىرىستىك قۋاتتاردى جۇكتەۋدى ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. باعدارلامانىڭ باستى شارتى – مالدىڭ كەم دەگەندە 50%-ىن وتاندىق ەت كومبيناتتارىنا وتكىزۋ. بۇل, ەكسپورتقا سۇرانىستىڭ جوعارى بولۋىنا قاراماستان, ىشكى نارىقتى ەتپەن قامتاماسىز ەتۋگە كەپىلدىك بەرەدى.
1 كگ ەتتىڭ وزىندىك قۇنىنىڭ قۇرىلىمىندا سونداي-اق بۇرىن كۇشىن جويعان سەلەكتسيالىق-اسىل تۇقىمدى جۇمىسقا ارنالعان سۋبسيديا دا بار (بۇعان دەيىن جۇمىرتقا ءوندىرىسىن سۋبسيديالاۋ توقتاتىلعان كەزدە دە وسىنداي جاعداي بولعان).

وسىلايشا, جوعارىدا اتالعان بارلىق فاكتورلار وزىندىك قۇننىڭ قۇرىلىمىن قالىپتاستىرادى, ال بۇل مال باسىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگىمەن ەمەس», — دەيدى مينيسترلىكتەگىلەر.