«سۋدى ارتىق پايدالانسا, تاريف 30% قىمباتتايدى»: قازاقستاندىقتار سۋ نورماسى تۋرالى جاڭا ەرەجەگە قارسى شىقتى

ەندى ءبىر ادامنىڭ تاۋلىكتىك سۋ نورماسى – 140 ليتر. بۇل دەگەنىمىز ايىنا 4200 ليتر. ەگەر تۇرعىن بۇل نورمادان اسىرا جۇمساسا, سۋدىڭ تولەمى ول ءۇشىن 1,3 كوەففيتسيەنتىمەن 30% جوعارى بولادى. ال نورما شەگىنەن اسپاسا, سۋدىڭ اقىسى بازالىق تاريفپەن ەسەپتەلەدى.

مينيسترلىكتىڭ مالىمەتىنشە, بۇعان دەيىن ءار وڭىردە سۋ باعاسى ءارتۇرلى ەسەپتەلگەن. سوندىقتان توپتىق جانە جەرگىلىكتى جۇيەلەردەگى ءتاريفتى مەملەكەت سۋبسيديالاپ كەلگەن. بۇل بيۋدجەتكە سالماق تۇسىرەتىن كورىنەدى.

«شەكتەمەي, كەرىسىنشە سۋدى از تۇتىناتىنداردى قولداۋعا بولار ەدى»

ەكوبەلسەندى بازاربەك قامىسباەۆ بۇل شەشىمدى قۇپتايدى, دەگەنمەن 140 ليتر دەپ نورما بەكىتۋدەن دە بۇرىن سۋدى ۇنەمدەپ قولدانىپ جۇرگەندەردى نەگە قولداماسقا دەيدى. ول بيلىكتىڭ جازالاۋعا ۇقساس پوزيتسياسىنان گورى ىنتالاندىرۋعا ۇمتىلاتىن پوزيتيۆ ۇستانىمدى قۇپتاپ وتىر.

«وسى نورمانى قابىلداپ جاتقاندار حالىقتىڭ قالتاسىن قاعار كەزدە عانا بىرنارسەنى وزگەرتۋگە ۇمتىلاتىنىن بايقايمىن. ەگەر 140 ءليتردى ءبىر ادامعا تولىق جەتەتىن تاۋلىكتىك مولشەر دەپ ەسەپتەسە جانە كوپ جاعدايدا بۇل مولشەردەن اسپاسا, وندا مەن مۇنى قالىپتى قولدانۋعا بولادى دەپ ەسەپتەيمىن. ولار وسى ارقىلى سۋدى كوبىرەك قولدانباۋعا, سۋدى ۇنەمدەۋگە ىنتالاندىرعىسى كەلىپ وتىر. مۇنداي ەرەجە بولسا, وندا تۇرعىندار قىمبات تولەمەۋ ءۇشىن از قولدانادى. بىراق بۇل جەردە ەكىنشى جاعىن دا ويلاستىرۋ كەرەك. مىسالى, نەگە 140 ليتر دەپ شەكتىك نورما قويدى? نەگە تاۋلىگىنە 100-120 ليتر نەمەسە ودان از سۋ تۇتىناتىن تۇرعىنداردى ىنتالاندىرماسقا? نەگە ولارعا 1,5 ەسە ارزان باعا قويماسقا? ادامداردى جازالاعانداي ەتىپ شەكتەمەي, كەرىسىنشە كۇندەلىكتى ارەكەتىن پوزيتيۆ تۇرعىدان ىنتالاندىرىپ, «سۋدى از قولدانساڭ, از تولەيسىڭ» دەگەن قولداۋ شاراسىن ويلاستىرۋ كەرەك سياقتى», – دەپ پىكىر ءبىلدىردى ول.

«140 ليتر دەگەن مەنىڭشە كوپ سياقتى»

ەگىن سۋعا جاۋاپتى گيدروتەحنيك جازەركە تورەحانوۆا دا سۋدى ۇنەمدەۋدى قولدايدى. بىراق ونىڭ پىكىرىنشە, 140 ليتر دەگەن كوپ.

«ارينە, سۋدى ۇنەمدەۋ كەرەك. سۋ جىلدان جىلعا تاپشى بولىپ جاتىر. تاۋلىگىنە 140 ليتر دەگەن مەنىڭشە كوپ سياقتى. ءوزىم ەگىن سۋ تۇرعىسىنان ايتا الامىن. ەگىن سۋعا تاۋلىگىنە 100 ليتر سۋ الادى. جەرى كوپ شارۋالار ودان كوپ الادى», – دەيدى ول.

سۋدى ۇنەمدەۋ ءۇشىن قانداي شارالار قولعا الىنىپ جاتىر?

ال «الماتى سۋ» مەكەمەسىنىڭ رەسمي وكىلى سەرىك شاعىروۆ 140 ليتر كۇندەلىكتى سانيتارلىق گيگيەنالىق قاجەتتىككە جۇمسالاتىن ەڭ قاجەت كولەم دەيدى. ول 140 ليتر دەگەن نورما الماتىعا قاتىستى ەمەس ەكەنىن ايتتى.

«140 ليتر كۇندەلىكتى سانيتارلىق گيگيەنالىق قاجەتتىككە جۇمسالاتىن ەڭ جەتكىلىكتى كولەم. بۇل از ەمەس, بۇل – الەمدىك ستاندارت. اۋىل مەن قالانى سالىستىرۋعا بولمايدى. قالادا سۋدى پايدالاناتىن نەشە ءتۇرلى قۇرىلعىلار بار, ىدىس جۋاتىن ماشينا, كىر جۋاتىن ماشينا, ياعني سۋ كوبىرەك كەرەك. بۇل الماتىعا قاراستى ەمەس, وڭىرلەرگە بەكىتىلگەن نورما. الماتىنىڭ نورماسى بىلتىر بەكىتىلگەن. ول ۇلكەن قالا ءۇشىن بولەك, ەكى ءتۇرلى تاريفپەن ەسەپتەلەدى. 140 ءليتردى 30 كۇنگە كوبەيتسەك, 4200 ليتر. بۇل مىسالى, الماتىعا كوپ تە, از دا ەمەس», – دەيدى ول.

سونىمەن قاتار ول سۋدى ۇنەمدەۋگە قاتىستى قانداي شارالار قولعا الىنعانىن ايتا كەتتى.

«سۋدى ۇنەمدەۋ كەرەك. قازىر دۇنيەجۇزىندە, ونىڭ ىشىندە قازاقستاندا تازا اۋىز سۋ تاپشىلىعى جىلدان جىلعا ارتىپ كەلەدى. سۋدىڭ باعاسى قازاقستاننىڭ باسقا ءوڭىرى بولسىن, الماتى بولسىن بارىندە ەڭ تومەن باعادا بەرىلىپ جاتىر. قازىر دۇكەندە 0,5 ليتر سۋ 200-300 تەڭگە تۇرادى. ال تۇرعىندارعا 100 تەڭگەگە 1000 ليتر بەرىلەدى. سوندىقتان سۋدى ۇنەمدەۋ كەرەك. ۇنەمدەۋ بىرنەشە ساتىدان تۇرادى, 140 ليتر دەگەن نورما قاراپايىم تۇرعىندارعا ارنالعان. بۇدان بولەك ونەركاسىپكە بەكىتىلگەن نورمالار بار. جاڭا سۋ كودەكسى قولدانىسقا ەنگىزىلگەلى سۋدى كوپ پايدالاناتىن مەكەمەلەر, اۆتوكولىكتەردى جۋاتىن ورىندار مەن ۇلكەن كاسىپورىندار سۋدى قايتا پايدالانۋعا بولاتىن ارنايى قۇرىلعىلاردى قويۋعا ءتيىس. ودان باسقا مەكتەپتەر مەن بالاباقشالاردا, ۋنيۆەرسيتەتتەردە سۋ رەسۋرستارىن ۇنەمدەۋگە باعىتتالعان سىنىپ ساعاتتارى وتكىزىلەدى.

كەيىنگى 20-30 جىلدا بۇل ماسەلەگە كوپ كوڭىل بولىنبەگەن. ۇيدە, جۇمىستا, ءوندىرىس ورىندارىندا بولسىن سۋدى ۇنەمدەۋ شارالارى جوق دەپ ايتۋعا بولادى, سۋ ىسىراپ بولىپ جۇمسالىپ جاتىر. باستى شارا – ەسەپتەۋىش قۇرىلعىلاردى ورناتۋ. قازىر الماتى بويىنشا ەسەپتەۋىش قۇرالدار تۇرعىنداردىڭ 80%-ىندا بار. بىراق بۇل دا ءالى از. ۇلكەن قالا بولساق تا, سۋدىڭ تاپشىلىعى جوق. بىراق سوعان قاراماستان جىلدان جىلعا ەكولوگيا ماسەلەلەرى, جاھاندىق جىلىنۋ بار, اۋىز سۋدىڭ قورى ازايىپ جاتىر. سوندىقتان وسى ماسەلەلەرگە كوڭىل ءبولىپ, سۋ رەسۋرسىن رەتتەۋدى قولعا الماساق جانە ءار تۇرعىنعا وسىنى جەتكىزبەسەك, بولمايدى», – دەيدى سەرىك شاعىروۆ.

ال جەلى قولدانۋشىلارى بۇل جاڭالىققا ءماز ەمەس. تۇرعىندار ء«بىر كۇنى اۋا جۇتۋعا بولمايدى دەيتىن شىعار» دەپ ءازىل-شىنى ارالاس پىكىر ءبىلدىردى.

“ۇيدەگى باسسەيندەرگە تىيىم سالىڭدار, ساۋنالاردى جابىڭدار, ءزاۋلىم ۇيلەردى تەكسەرىڭدەر, اكىمدىكتەگى ادامداردى, شەندى, دەپۋتات, مينيسترلەردى قىسقارتىڭدار, 20 ملن حالىققا 20 مينيستر, 10 دەپۋتات جەتەدى”, “وزىمىزگە دە سول كەرەك, قويعا ۇقساپ قايدا قايىرسا سول جاققا ءجۇرىپ ءجۇرمىز. ءبىر كۇنى اۋاعا اقشا تولەتەدى بۇلار”, “سۋدىڭ دا سۇراۋى بار. كەلەشەك ۇرپاق ءۇشىن ۇنەمدەۋدى ۇيرەنۋ كەرەك. ىدىس جۋعاندا استىنا شۇڭعىل ىدىس قۇيىپ جۋ كەرەك, شارىلداتىپ دالاعا اعىزباۋ كەرەك”, “ەندى جۋىنباي, كىر جۋماي, ساسىپ ولتىرەتىن زامانعا جەتتىك پە?”, ء“وزىمىز تولەپ جاتىرمىز عوي, سۋدا نەلەرى بار?”, “اۆتوجۋ مەن ساۋنا, باسسەيندەرگە دە اۋىز سۋدى پايدالانۋعا تىيىم سالىنعان, سول ورىندالۋىن ءجىتى باقىلاسا ەكەن”, “زاڭمەن تىيىم سالىنعانمەن ونى ورىنداپ جاتقان جوق”, – دەپ جازدى ولار.

140 ليتر سۋ نەگە جەتەدى جانە بۇل الەمدىك نورما ما?

اشىق دەرەككوزدەردەگى مالىمەت بويىنشا, تاۋلىگىنە 140 ليتر دەگەن كورسەتكىش الەمدىك ستاندارتقا قاراعاندا كوبىنە تۇرمىستاعى قاجەتتىلىك ءۇشىن ورتاشا نورما رەتىندە كەلتىرىلەدى. 140 ليتر ادامعا كۇندەلىكتى تۇرمىستىق قاجەتتىلىكتەر ءۇشىن كوبىنە قالادا, جاقسى ينفراقۇرىلىم بار جەرلەردە ورىندى جانە جيناقى نورما بولىپ سانالادى. بۇل كولەم جۋىنۋ, اس ازىرلەۋ, ىستىق سۋ, تۇرمىستىق تازالىق, دارەتحانا قىزمەتتەرى ءۇشىن جەتكىلىكتى.

كەيبىر ەلدەردە سۋ تاپشى نەمەسە سۋمەن جابدىقتاۋ ينفراقۇرىلىمى ءالسىز بولعاندا, ادامدار الدەقايدا از سۋ قولدانادى (مىسالى, تاۋلىگىنە 50-100 ليتر). ءتۇرلى مادەنيەتتەردە, ەكونوميكالىق جاعدايلاردا, اۋىل-قالا ايىرماشىلىقتارىندا سۋدىڭ قولجەتىمدى بولۋى مەن تۇتىنۋ ادىستەرى ءارتۇرلى بولعاندىقتان, ورتاشا تۇتىنۋ كولەمى وزگەرىپ وتىرادى. كەي ەلدەردە ناقتى ءبىر نورما زاڭمەن رەسمي بەكىتىلمەگەن نەمەسە نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەردە ناقتىلانباعان.

بۇگىندە وسىعان ۇقساس نورمالار شۆەتسيا, ۇلىبريتانيا, نورۆەگيا جانە يزرايل ەلدەرىندە قولدانىلادى. مىسالى, شۆەتسيادا 140 ليتر, ۇلىبريتانيادا 142 ليتر, نورۆەگيادا 140-180 جانە يزرايلدە 137 ليتر. سۋ تاپشىلىعى بار, مىسالى, كەي افريكا ەلدەرىندە بار بولعانى 20–30 ليتر سۋ قولدانىپ جاتادى, ول تەك ءىشۋ مەن گيگيەناعا ارەڭ جەتەدى.

140 ليتر سۋ كۇندەلىكتى مىنا نارسەلەرگە قولدانىلادى:

1. ورتاشا 10 مينۋتتىق دۋش – 60-70 ليتر
2. قول جۋ, ءتىس جۋ, بەت جۋ – 5-10 ليتر
3. دارەتحانادا ءبىر رەت سۋ اعىزۋ – 6-9 ليتر, كۇنىنە 4-5 رەت قولدانسا – 25-40 ليتر
4. اس ازىرلەۋ, قولمەن ىدىس جۋ – 15-20 ليتر. ەگەر ىدىس جۋعىش ماشينا بولسا – 10-15 ليتر
5. اۆتومات كىر جۋعىش ماشينامەن ءبىر رەت كيىم جۋ – 50-70 ليتر
6. ەدەن جۋ جانە باسقا تۇرمىستىق ازداعان شارۋالار – 5-10 ليتر.

جاڭا نورما 13 قىركۇيەكتەن باستاپ كۇشىنە ەنەدى دەلىنگەن. وسى كۇننەن باستاپ ءار ادام 140 ليتردەن ارتىق جۇمساعانى ءۇشىن قىمباتىراق تولەيدى.