«Sýdy artyq paıdalansa, tarıf 30% qymbattaıdy»: Qazaqstandyqtar sý normasy týraly jańa erejege qarsy shyqty

Endi bir adamnyń táýliktik sý normasy – 140 lıtr. Bul degenimiz aıyna 4200 lıtr. Eger turǵyn bul normadan asyra jumsasa, sýdyń tólemi ol úshin 1,3 koeffııentimen 30% joǵary bolady. Al norma sheginen aspasa, sýdyń aqysy bazalyq tarıfpen esepteledi.

Mınıstrliktiń málimetinshe, buǵan deıin ár óńirde sý baǵasy ártúrli eseptelgen. Sondyqtan toptyq jáne jergilikti júıelerdegi tarıfti memleket sýbsıdııalap kelgen. Bul bıýdjetke salmaq túsiretin kórinedi.

«Shektemeı, kerisinshe sýdy az tutynatyndardy qoldaýǵa bolar edi»

Ekobelsendi Bazarbek Qamysbaev bul sheshimdi quptaıdy, degenmen 140 lıtr dep norma bekitýden de buryn sýdy únemdep qoldanyp júrgenderdi nege qoldamasqa deıdi. Ol bıliktiń jazalaýǵa uqsas pozıııasynan góri yntalandyrýǵa umtylatyn pozıtıv ustanymdy quptap otyr.

«Osy normany qabyldap jatqandar halyqtyń qaltasyn qaǵar kezde ǵana birnárseni ózgertýge umtylatynyn baıqaımyn. Eger 140 lıtrdi bir adamǵa tolyq jetetin táýliktik mólsher dep eseptese jáne kóp jaǵdaıda bul mólsherden aspasa, onda men muny qalypty qoldanýǵa bolady dep esepteımin. Olar osy arqyly sýdy kóbirek qoldanbaýǵa, sýdy únemdeýge yntalandyrǵysy kelip otyr. Mundaı ereje bolsa, onda turǵyndar qymbat tólemeý úshin az qoldanady. Biraq bul jerde ekinshi jaǵyn da oılastyrý kerek. Mysaly, nege 140 lıtr dep shektik norma qoıdy? Nege táýligine 100-120 lıtr nemese odan az sý tutynatyn turǵyndardy yntalandyrmasqa? Nege olarǵa 1,5 ese arzan baǵa qoımasqa? Adamdardy jazalaǵandaı etip shektemeı, kerisinshe kúndelikti áreketin pozıtıv turǵydan yntalandyryp, «sýdy az qoldansań, az tóleısiń» degen qoldaý sharasyn oılastyrý kerek sııaqty», – dep pikir bildirdi ol.

«140 lıtr degen menińshe kóp sııaqty»

Egin sýǵa jaýapty gıdrotehnık Jazerke Tórehanova da sýdy únemdeýdi qoldaıdy. Biraq onyń pikirinshe, 140 lıtr degen kóp.

«Árıne, sýdy únemdeý kerek. Sý jyldan jylǵa tapshy bolyp jatyr. Táýligine 140 lıtr degen menińshe kóp sııaqty. О́zim egin sý turǵysynan aıta alamyn. Egin sýǵa táýligine 100 lıtr sý alady. Jeri kóp sharýalar odan kóp alady», – deıdi ol.

Sýdy únemdeý úshin qandaı sharalar qolǵa alynyp jatyr?

Al «Almaty sý» mekemesiniń resmı ókili Serik Shaǵyrov 140 lıtr kúndelikti sanıtarlyq gıgıenalyq qajettikke jumsalatyn eń qajet kólem deıdi. Ol 140 lıtr degen norma Almatyǵa qatysty emes ekenin aıtty.

«140 lıtr kúndelikti sanıtarlyq gıgıenalyq qajettikke jumsalatyn eń jetkilikti kólem. Bul az emes, bul – álemdik standart. Aýyl men qalany salystyrýǵa bolmaıdy. Qalada sýdy paıdalanatyn neshe túrli qurylǵylar bar, ydys jýatyn mashına, kir jýatyn mashına, ıaǵnı sý kóbirek kerek. Bul Almatyǵa qarasty emes, óńirlerge bekitilgen norma. Almatynyń normasy byltyr bekitilgen. Ol úlken qala úshin bólek, eki túrli tarıfpen esepteledi. 140 lıtrdi 30 kúnge kóbeıtsek, 4200 lıtr. Bul mysaly, Almatyǵa kóp te, az da emes», – deıdi ol.

Sonymen qatar ol sýdy únemdeýge qatysty qandaı sharalar qolǵa alynǵanyn aıta ketti.

«Sýdy únemdeý kerek. Qazir dúnıejúzinde, onyń ishinde Qazaqstanda taza aýyz sý tapshylyǵy jyldan jylǵa artyp keledi. Sýdyń baǵasy Qazaqstannyń basqa óńiri bolsyn, Almaty bolsyn bárinde eń tómen baǵada berilip jatyr. Qazir dúkende 0,5 lıtr sý 200-300 teńge turady. Al turǵyndarǵa 100 teńgege 1000 lıtr beriledi. Sondyqtan sýdy únemdeý kerek. Únemdeý birneshe satydan turady, 140 lıtr degen norma qarapaıym turǵyndarǵa arnalǵan. Budan bólek ónerkásipke bekitilgen normalar bar. Jańa sý kodeksi qoldanysqa engizilgeli sýdy kóp paıdalanatyn mekemeler, avtokólikterdi jýatyn oryndar men úlken kásiporyndar sýdy qaıta paıdalanýǵa bolatyn arnaıy qurylǵylardy qoıýǵa tıis. Odan basqa mektepter men balabaqshalarda, ýnıversıtetterde sý resýrstaryn únemdeýge baǵyttalǵan synyp saǵattary ótkiziledi.

Keıingi 20-30 jylda bul máselege kóp kóńil bólinbegen. Úıde, jumysta, óndiris oryndarynda bolsyn sýdy únemdeý sharalary joq dep aıtýǵa bolady, sý ysyrap bolyp jumsalyp jatyr. Basty shara – esepteýish qurylǵylardy ornatý. Qazir Almaty boıynsha esepteýish quraldar turǵyndardyń 80%-ynda bar. Biraq bul da áli az. Úlken qala bolsaq ta, sýdyń tapshylyǵy joq. Biraq soǵan qaramastan jyldan jylǵa ekologııa máseleleri, jahandyq jylyný bar, aýyz sýdyń qory azaıyp jatyr. Sondyqtan osy máselelerge kóńil bólip, sý resýrsyn retteýdi qolǵa almasaq jáne ár turǵynǵa osyny jetkizbesek, bolmaıdy», – deıdi Serik Shaǵyrov.

Al jeli qoldanýshylary bul jańalyqqa máz emes. Turǵyndar «bir kúni aýa jutýǵa bolmaıdy deıtin shyǵar» dep ázil-shyny aralas pikir bildirdi.

“Úıdegi basseınderge tyıym salyńdar, saýnalardy jabyńdar, záýlim úılerdi tekserińder, ákimdiktegi adamdardy, shendi, depýtat, mınıstrlerdi qysqartyńdar, 20 mln halyqqa 20 mınıstr, 10 depýtat jetedi”, “О́zimizge de sol kerek, qoıǵa uqsap qaıda qaıyrsa sol jaqqa júrip júrmiz. Bir kúni aýaǵa aqsha tóletedi bular”, “Sýdyń da suraýy bar. Keleshek urpaq úshin únemdeýdi úırený kerek. Ydys jýǵanda astyna shuńǵyl ydys quıyp jýý kerek, sharyldatyp dalaǵa aǵyzbaý kerek”, “Endi jýynbaı, kir jýmaı, sasyp óltiretin zamanǵa jettik pe?”, “О́zimiz tólep jatyrmyz ǵoı, sýda neleri bar?”, “Avtojýý men saýna, basseınderge de aýyz sýdy paıdalanýǵa tyıym salynǵan, sol oryndalýyn jiti baqylasa eken”, “Zańmen tyıym salynǵanmen ony oryndap jatqan joq”, – dep jazdy olar.

140 lıtr sý nege jetedi jáne bul álemdik norma ma?

Ashyq derekkózderdegi málimet boıynsha, táýligine 140 lıtr degen kórsetkish álemdik standartqa qaraǵanda kóbine turmystaǵy qajettilik úshin ortasha norma retinde keltiriledi. 140 lıtr adamǵa kúndelikti turmystyq qajettilikter úshin kóbine qalada, jaqsy ınfraqurylym bar jerlerde oryndy jáne jınaqy norma bolyp sanalady. Bul kólem jýyný, as ázirleý, ystyq sý, turmystyq tazalyq, dárethana qyzmetteri úshin jetkilikti.

Keıbir elderde sý tapshy nemese sýmen jabdyqtaý ınfraqurylymy álsiz bolǵanda, adamdar áldeqaıda az sý qoldanady (mysaly, táýligine 50-100 lıtr). Túrli mádenıetterde, ekonomıkalyq jaǵdaılarda, aýyl-qala aıyrmashylyqtarynda sýdyń qoljetimdi bolýy men tutyný ádisteri ártúrli bolǵandyqtan, ortasha tutyný kólemi ózgerip otyrady. Keı elderde naqty bir norma zańmen resmı bekitilmegen nemese normatıvtik quqyqtyq aktilerde naqtylanbaǵan.

Búginde osyǵan uqsas normalar Shveııa, Ulybrıtanııa, Norvegııa jáne Izraıl elderinde qoldanylady. Mysaly, Shveııada 140 lıtr, Ulybrıtanııada 142 lıtr, Norvegııada 140-180 jáne Izraılde 137 lıtr. Sý tapshylyǵy bar, mysaly, keı Afrıka elderinde bar bolǵany 20–30 lıtr sý qoldanyp jatady, ol tek ishý men gıgıenaǵa áreń jetedi.

140 lıtr sý kúndelikti myna nárselerge qoldanylady:

1. Ortasha 10 mınýttyq dýsh – 60-70 lıtr
2. Qol jýý, tis jýý, bet jýý – 5-10 lıtr
3. Dárethanada bir ret sý aǵyzý – 6-9 lıtr, kúnine 4-5 ret qoldansa – 25-40 lıtr
4. As ázirleý, qolmen ydys jýý – 15-20 lıtr. Eger ydys jýǵysh mashına bolsa – 10-15 lıtr
5. Avtomat kir jýǵysh mashınamen bir ret kıim jýý – 50-70 lıtr
6. Eden jýý jáne basqa turmystyq azdaǵan sharýalar – 5-10 lıtr.

Jańa norma 13 qyrkúıekten bastap kúshine enedi delingen. Osy kúnnen bastap ár adam 140 lıtrden artyq jumsaǵany úshin qymbatyraq tóleıdi.