«Táýeldilikten arylý úshin adam ólim aýzynan qalý kerek»: Psıhoterapevt oıyn qumarlyqtan arylýdyń eń tıimdi jolyn aıtty

Foto: Aıqyn.kz

sıhoterapevt mamandar qumar oıynǵa degen táýeldilikke adamnyń psıhologııalyq jaraqattary sebep bolady deıdi. Alaıda oıynqumarlyqtyń qanshalyqty qaýipti ekenin túsinip, odan arylý úshin mamandardyń kómegine júginetinder azshylyq. Qumar oıynnyń qaqpanyna túsip, shyrmaýynan shyǵa almaı júrgenderdiń psıhologııasyn zerdelep, tyǵyryqtan shyǵýdyń joldaryn qarastyryp kórdik. Stan.kz tilshisine suhbat bergen psıhosomatolog Nurdáýlet Sádibek qumar oıynǵa táýeldi adamdardyń negizgi belgileri men táýeldilikten qutylýdyń tásilderi týraly aıtty.

Psıhoterapevt mamannyń kómegimen “Lýdomannyń negizgi belgileri qandaı? Oıyn qumar adam ne sebepti táýeldiliginen aryla almaıdy jáne onyń qalaı aldyn alýǵa bolady?” degen suraqtarǵa jaýap taýyp kórdik. Qumar oıynǵa degen táýeldilikke tap bolmas úshin onyń basty belgileri men onymen kúresý jolynda jol berýge bolmaıtyn qatelikter týraly bilý mańyzdy. Nuráýlet Sádibektiń aıtýynsha, oıyn qumar adamdar jıi ótirik aıtyp, qııal-ǵajaıypqa senedi.

Qumar oıyndarǵa táýeldiliktiń psıhologııalyq belgileri:

Utystan jeńetini týraly aldamshy oı;
Oıyn kezindegi nemese onyń aldyndaǵy eıforııa, tolqynys nemese úreı;
Emoııalyq turaqsyzdyq;
О́zin kináli seziný, uıalý, qajý;
Ashýshańdyq, agressııa, bás tigýge kedergi keltirgen kezdegi yryqsyzdyq;
Máseleni nemese onyń saldaryn joqqa shyǵarý jáne baǵalamaý;
Qumar oıyn qarjylyq nemese basqa qıyndyqtardy sheshýge kómektesedi degen aldamshy úmit;
Oıynǵa degen qumarlyqtan lázzat alý.
Psıhosomatolog Nurdáýlet Sádibek bala kezdegi psıhologııalyq jaraqattardy oıynqumarlyqqa alyp keletin basty sebep dep kórsetti. Ata-ana balaǵa kóńil aýdaryp júrmin dep oılaǵanymen ár balanyń qabyldaýy ár túrli ekenin eskerý qajet deıdi.

“Bir úıden maskúnem de, ǵalym da shyǵady. Biraq ata-anasy ekeýine birdeı tárbıe berdi. Munda ár bala ózdiginshe qabyldap tur. Maman balanyń qabyldaýyndaǵy qatelikterdi psıhologııalyq quraldar arqyly emdep, durys qabyldaý sheshimderin beredi. Bala kez kelgen jaǵdaıdy basqasha kóredi. Sóıtip bul jaǵdaıǵa áke-sheshesiniń de, óziniń de kináli emes ekenin túsinedi. Osylaısha ol eshkimnen eshteńe talap etpeıdi jáne ana-anasynyń kóńilin ózine aýdarý úshin eshteńeni shaǵyp, qıratpaıdy, olarǵa masyl bolmaıdy. Kóp jaǵdaıda oıynqumar adamdardyń ákesi, anasy, ápkesi, áıeli habarlasady. Biraq ol adamnyń ózi habarlaspaıynsha biz olarǵa jaýapkershilik almaımyz jáne ol adammen jumys istemeımiz. О́zderi nıet bilidirip, aıyqqysy keletinder de bar. Olarmen jumys isteımiz. Biraq atalǵandardyń 95 paıyzy sońyna deıin emdelmeıdi, orta joldan tastap ketedi. Psıhologııanyń 5 paıyzynda biz sanaly túrde ómir súremiz, 95 paıyzynda beısanaly túrde ómir súremiz. Oǵan ádetter, reakııalar jatady. Sanaly túrde ómir súretin 5 paıyzdyń ishinde erik-jiger degen dúnıe bar. Erik-jiger adamnyń ishindegi 95 paıyz umtylysty toqtata almaıdy. Adam jan dúnıesin rettep, psıhologııalyq jaraqattaryn emdemeıinshe lýdomanııadan qulan-taza aıyǵa almaıdy”, – deıdi maman.
Alaıda onyń aıtýynsha, qumar oıynǵa táýeldilikti emdeýdiń zamanýı ádis-tásilderi joq. Nurdáýlet psıhologııadaǵy ádis-tásilderdiń tıimdiligi, onyń qalaı jumys jasaıtynyn 100 paıyzdyń 80 paıyzyn 1900 jyldary zerttelip qoıǵanyn aıtady. Bul beligili bir algorıtm eken.

“О́mirde balans bar. Lýdomanııamen aýyratyn adamdar qanshalyqty kóp bolsa, sol dertten qashyp júrgen adamdar da sonsha kóp. Munyń barlyǵy karta sekildi jaı oıyndardan bastalady. Tilekke oınaý, bás tigý degenderden aýlaq bolý kerek. Bul – azart. Al azartqa kirgen adamnyń odan qutylýy eki talaı. Ol “Men ózime tıesili dúnıeni joǵalttym, ony qaıtarýym kerek” dep oılaıdy. Tipti, 50, 100 teńge bolsa da bás tikpeý kerek”, – deıdi psıhoterapevt.

“Táýeldilikten arylý úshin adam ólim aýzynan qalý kerek”

Qazaqstandyq psıhologtar oıynqumar adamdarǵa 10 shaqty terapııa ótýge keńes beredi. Al eýropalyq psıhologtar bir problemany 1-1,5 jyl emdeý kerek deıdi. Mamannyń aıtýynsha, lýdomanııadan qulan-taza aıyǵýǵa bolady. Onyń qabyldaýyna keletin naýqastar óz qalaýymen 5-6 terapııa ótedi. Sóıtip qumaroıynǵa ózin ne ıtermeleıtinin túsinedi. Psıhologııalyq jaraqatyn emdep, basqa sheshim qabyldaıdy. Nurdáýlettiń sózinshe, qumar oıynǵa táýeldi adam jan jarasyn túsingende ǵana óz qateligin moıyndap, ony qaıtalamaıdy.

“Ár nárseniń óziniń shegi bolady. Dızbalanstyń shegi – egoızmniń eń joǵarǵy satysy. Adam ol kezde eshteńeniń saldaryn oılamaıdy. Sondaı egoızmniń eń joǵarǵy dárejesi – adam óz áıelin de aqshaǵa tigip jiberýi múmkin. Lýdoman muny tek densaýlyǵy nasharlaǵanda nemese ólim aýzynan qalǵan kezde ǵana túsinedi. Oǵan deıin ony úlken másele dep qarastyrmaıdy. Ol adam bizge óz erkimen emdelemin dep kelý úshin onyń basynan qıyn jaǵdaı ótý kerek. О́lim aýzynan qalýy múmkin degendeı. Kóp jaǵdaıda oǵan jeńil-jelpi nárseler áser etpeıdi. Mysaly, er adamdy taýǵa aparyp, uryp-soǵyp, sol jaqqa tyr jalańash qaldyryp ketti delik. Adam sondaı qıyn jaǵdaıǵa tap bolǵanda, ar-uıat máselesi qozǵalǵanda ǵana “Múmkin men durys emes jolda shyǵarmyn? Budan shyǵýdyń basqa joly bar shyǵar” degen oı kelýi yqtımal. Osyndaı suraqtar mazalaǵan kezde ǵana lýdoman psıholog mamanǵa kelip emdeledi”, – Nurdáýlet Sádibek.

Elimizde bıyl qańtar-maýsym aılarynda qumar oıyn men bás tigýdi uıymdastyrý salasyndaǵy negizgi kapıtalǵa salynǵan ınvestıııalar 174,4 mln teńgege jetti. Bul kórsetkish byltyrmen salystyrǵanda 41 paıyzǵa tómen. 2023 jyly bul kezeńde ınvestıııaǵa quıylǵan qarajat kólemi – 295,7 mln ​​teńge edi.

О́ńirler boıynsha ınvestıııanyń basym bóligi Almaty oblysyna tıesili – 171,6 mln teńge, Aqmola oblysyda 594 myń teńge, Almaty qalasyna 2,2 mln teńge tústi.

Sonymen qatar, 2024 jyldyń birinshi toqsanynda qumar oıyn men bás tigýdi uıymdastyrǵandar 112,1 mlrd teńgege qyzmet kórsetken. Bul byltyrmen salystyrǵanda qundyq mánde 9,4%-ǵa artyq. Bul rette fızıkalyq kólem ındeksi 97% teń. Iaǵnı, naqty mánde bul sektorda qyzmet kórsetý kólemi 3% tómendegen.

Elimizde qumaroıynshylar sany 400 myńnan asqan. Olar 2023 jyly qumar oıynǵa 417 mıllıard teńgeden astam qarjy jumsaǵan. Resmı emes derekterge sensek, byltyr elimizdegi oıynhanalar men býkmekerlik kontoralardyń tabysy 1 trıllıonǵa jýyqtaǵan.
О́tken jyldarǵa kóz júgirtsek, 2014 jyly Qazaqstandaǵy oıyn bıznesiniń tabysy 24 mıllıard teńgege jetti. 2022 jyly bul kórsetkish 572 mıllıard teńgege kúrt ósti. Dese de byltyr joǵaryda kórsetkendeı eki jyldan beri oıynhalara men býkmekerlik keńselerdiń aınalymy tómendegen.

Táýeldiliktiń aldyn alý joldary qandaı?

Mamandar oıynqumarlyqqa, bás tigýge degen qyzyǵýshylyq bala kezden bastalatynyn aıtady. Aldyn alý sharalaryn da sol shaqta qolǵa alý kerek dep esepteıdi. Sol sebepti olar jasóspirim shaqta ata-analarǵa asa muqııat bolýǵa shaqyrady.

Balalardy telefonnan shekteý kerek. Telefony men qoljetimdi ınterneti bar balalar men jasóspirimderdiń elikteýi de, ár nársege senýi de ońaı;
Sondaı-aq, buǵanasy qatpaǵan, áli qalyptasa qoımaǵan jasóspirimderge neniń durys, neniń burys ekenin túsindirgen abzal. Túsindirý degen uryp-soǵý, urysý, zeký emes. Onymen óz dárejesinde sóılesip, til tabysýǵa tyrysyp kórgen jón. Sonda oıy buzylyp júrgen bala arqa súıep, senetin adamnyń baryn bilip, ózin ne mazalap júrgenin, neni qalaıtynyn ashyq aıtýy múmkin;
Lýdomanııaǵa degen qyzyǵýshylyq bala shaqtan bastalatyndyqtan ata-ana jasóspirimniń aralasatyn ortasyn mán bergen durys. Balaǵa qajet kezde qoldaý kórsetip, demep otyrǵan da durys.
Qazaqstandyqtar qumar oıynnyń quryǵyna túspes úshin memleket tarapynan da birqatar sharalar jasalýda. Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń málimetinshe, halyqqa oıynǵa táýeldiliktiń qaýpi jáne onyń damý belgileri týraly aqparat beriledi, baǵdarlamalyq jasaqtama nemese otbasylyq kelisimder arqyly oıyndarǵa jumsalatyn ýaqytqa shekteýler qoıylady. Elimizdiń ár óńirinde oıyndardan tys hobbı men belsendilik saqtalatyn salaýatty áleýmettik orta qurylǵan. Odan bólek, táýeldilikpen kúresýdiń ádisteri men strategııalaryn usyna alatyn psıhologtar men táýeldilik mamandarynyń keńesteri aıtalady. Qazaqstandyqtardy sporttyq, shyǵarmashylyq jáne bilim berý is-sharalaryna qatysýǵa yntalandyrady. Sondaı-aq densaýlyqqa baılanysty problemalar, áleýmettik oqshaýlaný jáne qarjylaı qıyndyqtar sııaqty táýeldiliktiń jaǵymsyz saldary talqylanady.

Psıhoterapevt maman azartqa berilgen jandardyń qatarynda áıelder de baryn aıtady. Olar eshteńe jasamaı-aq kóp aqsha taýyp ketemin degenge senedi.

“Lýdomandardyń arasynda qııal-ǵajaıypqa senetin, shynaıy ómirdi qabyldaı almaıtyn áıelder de bar. Olar bolmaıtyn dúnıelerge senip, aldanyp qalady. Mysaly, qarjylyq pıramıda halyqty 2 mıllırad teńgege aldap ketipti dep jatady. Solardyń ishinde júrgenderdiń 80 paıyzy – áıelder. 5-10 mıllıon teńge salyp, 1 jyldan keıin 50 mıllıon teńge qylyp qaıtaryp alasyń degenge senetin áıelder de bar. Bul da lýdomanııanyń bir sıpaty. Biraq áıel bolsyn, erkek bolsyn olardyń psıhologııalyq jaraqattary bir. 100 lýdomannyń 3-4-i áıel bolýy múmkin.

Táýeldilikten arylý úshin ne isteý kerek?

Maman lýdomanııamen aýyratyn naýqastyń jaqyndary jaýapkershilikti tolyqtaı onyń ózine berý keregin aıtady. Qumaroıynshynyń týystarynyń basty qateligi de osynda.

“Olar lýdomannyń máselesin sheship, qaryzdaryn jaýyp beredi, áıelimen tatýlastyrady, bala-shaǵasyn asyraıdy. Bylaısha aıtqanda, azarttan alystamaýǵa jaǵdaı jasaıdy. Búrkit balasyn ómirge beıimdeý úshin quzdan ıteretini sekildi adamdarda da durys separaııa bolýy tıis. О́mir súrgisi keletinder aıaqqa turyp ketedi, álsizder sol kúıi ilese almaı ketedi. Biraq ata-ana olarǵa birdeı tárbıe berdi, ómir súrýdi úıretti, bilim berdi. Ary qaraı jaýapkershilikti eresek adam retinde ózine berýi tıis. Odan jaýapkershilikti tartyp alý, problemasyn sheship berý – lýdomannyń jaqyndarynyń jiberetin eń úlken qateligi”, – deıdi maman.

Psıhoterapevtiń aıtýynsha, lýdomanııany dári-dármekpen emdeý eshqandaı nátıje bermeıdi. Dári-dármek belgili bir neırondardy ýaqytsha óltiredi deıdi.

“Bizge deıin 50-70 jyl buryn amerıkalyq ǵalymdar psıhotroptyq zattardy zerttep, onyń tıimdiliginiń tómen ekenin dáleldegen. Dári-dármek tek ýaqytsha áser etedi. Ol jaǵdaıdy odan saıyn ýshyqtyrady. Sol sebepti naýqas oıynǵa degen táýeldilikten arylý úshin oǵan balama nárse tabý kerek. Ol adam osy ýaqytqa deıin iship, shegip osylaısha basyndaǵy problemalaryn umytyp júrse, endi onyń ornyna taýǵa shyǵyp, atqa minip, balyqqa baryp emdelýdiń basqa joldaryn qarastyrý kerek. Sondyqtan táýeldilikten arylýdyń eń tıimdi joly – psıhoterapııa arqyly psıhoemoıonaldyq kúıdi retteý, balansqa alyp kelý”, – dep sanaıdy maman.

Nurdáýlet Sádibektiń aıtýynsha, psıhologııalyq jaraqattan bólek adamnyń mentaldyq saýlyǵynyń álsiz bolýy táýeldilikke alyp keledi. Mentaldyq saýlyǵy osal adamdar kez kelgen táýeldilikke beıim bolady.

“Mysaly, bilim, ǵylym adamnyń mentaldyq saýlyǵyn, sanasyn, rýhyn kóteredi. Sondaı-aq adamnyń ortasy da oǵan áser etedi. Sol sebepti áke-sheshe balasynyń qandaı ortada júretinin, kimmen aralasatynyn bilý qajet jáne olarmen dostyq qarym-qatynas qura alýy tıis. 16, 17 jastaǵy jigitter mundaı jaǵdaılar týraly ata-anasyna aıtqysy kelmeıdi, bárinen jasyrady. Sol sátte áke-sheshesi onymen dos bola alsa jáne balany jazalamaı, kerisinshe, aqylyn aıtsa múmkin bári basqasha bolady. Ata-ana balaǵa tyǵyryqtan shyǵýǵa ózine tańdaý berý arqyly kómektesý kerek. “Aqshany oǵan salǵansha otbasymyzben taýǵa shyǵaıyq, tabıǵatqa baraıyq, jaqyndarmen ýaqyt ótkizeıik. Sen qalaı oılaısyń, qaısysy durys” dep áke nemese ana formatynda jetekshi bolý kerek”, – dep atap ótti ol.
Turaqty jáne qaıtalanatyn qumar oıynǵa qatysty problemalyq minez-qulyq klınıkalyq mańyzdy buzylystarǵa jáne kúızeliske ákelip soǵady. 12 aı ishinde mynandaı belgilerdi baıqaýǵa bolady:

Adamda qumar oıynǵa degen qajettilik paıda bolady, ishteı tolqý men lázzatty seziný úshin ol stavkanyń baǵasyn kóteredi;
Ol qumar oıynnan tyıylý týraly oılasa mazasy qashyp, ashýshań bolyp ketedi;
Qumar oıynǵa táýeldi adam birneshe ret oıynnan bas tartyp, ózin tyıyp kórgen. Biraq onyń bul áreketteri sátsáz aıaqtalady;
Ol qumar oıynǵa berilip ketken. Únemi burynǵy oıyndary týraly oılaıdy nemese aldaǵy oıyndaryn josparlap júredi. Báske salatyn aqshany tabýdyń joldaryn izdeıdi;
Adam ózin qorǵansyz, mazasyz, jabyrqaý sezingen kezde mindetti túrde qumar oıyn oınaıdy;
Oıynǵa tikke aqshasynan aıyrylyp qalsa ony qaıtarý úshin kelesi kúni mindetti túrde qaıtyp keledi.
Oıyn qumar adam óziniń qumar oıynǵa degen táýeldiligin ózgelerden jasyrý úshin ótirik aıtady;
Ol qumar oıynǵa ózine qymbat danmen qarym-qatynasyn, jumys, oqý men mansabyn tigedi. Nátıjesinde osynyń bárinen aıyrylady;
Táýeldi adam qumar oıynnyń kesirinen tap bolǵan materıaldyq qıyndyqtardy sheshý úshin basqa adamǵa arqa súıeıdi.
Keıde qumar oıynǵa táýeldi bolýǵa ómirlik jaǵdaılar da sebep bolyp jatady. Atap aıtqanda, qarjylyq, otbasylyq máseleler, jumystaǵy problemalar, densaýlyqtyń nasharlaýy. Alaıda mundaı ómirlik qınyndyqtardan qumar oıyn qutqarady dep oılaý – qatelik.