جاڭالىقتار
تاياۋ شىعىستاعى شيەلەنىس: قازاقستاننىڭ ۇستانىمى قانداي?
قورعانىس مينيسترلىگى قازاقستاندىق بىتىمگەرلەر گولان بيىكتەرىندە شتاتتىق رەجيمدە ميسسياسىن ورىنداپ جاتقانىن مالىمدەدى.
ءساۋىر ايىندا يران ءوز اۋماعىنان يزرايلگە قاراي سوققى جاساۋعا ارنالعان ۇشقىشسىز ۇشۋ اپپاراتتارى مەن زىمىرانداردىڭ ۇلكەن تولقىنىن ۇشىردى, بۇل يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ ەۆرەي مەملەكەتىنە العاش رەت تىكەلەي شابۋىل جاساۋى. يزرايل قورعانىس ارمياسىنىڭ رەسمي وكىلى (تساحال) كونتر-ادميرال دانيەل حاگاري العاش رەت ساعات 23:00-دە شابۋىل باستالعانىن راستادى. كەيىنىرەك ول يراننىڭ يزرايلگە زىمىراندار اتقانىن, ال يران تاراپىنان شابۋىلعا تويتارىس بەرەتىن يزرايلدىك جاۋىنگەرلەردىڭ قاپتاپ كەتكەنىن ايتتى. تاياۋ شىعىستاعى ۋشىققان جاعدايدا قازاقستاننىڭ ۇستىنىمى قانداي?
13 ءcاۋىر كۇنى سيرەنالار ءيزرايلدىڭ وڭتۇستىگىندەگى قاۋىمداستىقتاردا تاڭعى 1:42 شاماسىندا ەستىلىپ, كەيىن ەلدىڭ باسقا بولىكتەرىنە تارادى. قاعىپ تۇسىرىلگەن ۇشقىشسىز ۇشۋ اپپاراتتارى مەن زىمىرانداردىڭ قاتتى دىبىستارى ەلدىڭ سولتۇستىگى مەن وڭتۇستىگىندە, سونداي-اق يەرۋساليم مەن باتىس شەريانىڭ سولتۇستىگىندەگى كوپتەگەن قالالاردا ەستىلدى.
يران يسلام رەۆوليۋتسياسىنىڭ ساقشىلار كورپۋسى يزرايلدەگى ناقتى نىساندارعا قارسى ونداعان ۇشقىشسىز ۇشۋ اپپاراتتارى پەن زىمىرانداردىڭ ۇشىرىلعانىن راستادى.
«سيونيستىك رەجيمنىڭ ءارتۇرلى قىلمىستارىنا, سونىڭ ىشىندە يراننىڭ داماسكىدەگى كونسۋلدىق بولىمىنە جاسالعان شابۋىلعا جانە سيرياداعى ەلىمىزدىڭ بىرقاتار كومانديرلەرى مەن اسكەري كەڭەسشىلەرىنىڭ ولىمىنە جاۋاپ رەتىندە يسلام رەۆوليۋتسياسىنىڭ ساقشىلار كورپۋسى (يرسك) اەروعارىشتىق كۇشتەرى باسىپ الىنعان تەرريتوريالارداعى بەلگىلى ءبىر نىسانداردى ونداعان زىمىراندار جانە دروندارمەن اتقىلاپ, وق جاۋدىردى, — دەپ حابارلايدى IRNA اگەنتتىگى.
«ماگەن دەۆيد ادوم» جەدەل جاردەم قىزمەتى ونىڭ دارىگەرلەرى ءيزرايلدىڭ وڭتۇستىگىندەگى يراندىق دروندى وسى ايماقتا قاعىپ تۇسىرگەننەن كەيىن ونىڭ جارىقشاقتارىنان جاراقات العان قىزعا كومەك كورسەتكەنىن حابارلادى. اراد ماڭىنداعى بەدۋيندەر قالاسىنان شىققان جەتى جاسار قىز بەەر-شەۆەدەگى اۋرۋحاناعا جەتكىزىلدى, ونىڭ جاعدايى اۋىر.
يزرايل مەن حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ رەاكتسياسى
يراننىڭ شابۋىلى سالدارىنان يزرايلدە زارداپ شەككەندەر تۋرالى باسقا اقپارات جوق.
نەگەۆ شولىندەگى يزرايلدىك رامون اۆيابازاسىنا كەمىندە جەتى زىمىران ءتيدى, دەپ حابارلايدى يراندىق باق.
حاگاري يراننىڭ يزرايلگە جالپى 200-دەن استام زىمىران, ونىڭ ىشىندە ونداعان بالليستيكالىق زىمىراندار اتقانىن ايتتى.
بارلاۋ كوزدەرىنىڭ Reuters اگەنتتىگىنە حابارلاۋىنشا, ايماقتاعى بەلگىسىز بازالاردان ارەكەت ەتەتىن اقش كۇشتەرى يوردانيا شەكاراسىنا جاقىن سيريانىڭ وڭتۇستىگىندەگى سۋۆەيدا جانە دەراا پروۆينتسيالارىندا يراننىڭ بىرنەشە ۇشقىشسىز ۇشاعىن اتىپ تۇسىرگەن.
سونىمەن قاتار, يوردانيالىق ۇشاقتار سولتۇستىك جانە ورتالىق يوردانيا ارقىلى يزرايلگە قاراي ۇشاتىن ونداعان يراندىق ۇشاقتاردى اتىپ ءتۇسىردى. ۇشقىشسىز ۇشاقتار يوردان اڭعارىنىڭ يوردانيا جاعىندا اۋادا اتىپ ءتۇسىرىلىپ, يەرۋساليمگە قاراي بەت العان. قالعاندارى يراك-سيريا شەكاراسىنا جاقىن جەردە ۇستالدى.
ۇلىبريتانيا كورولدىك اۋە كۇشتەرىنىڭ تاياۋ شىعىستاعى ۇشاقتارى «قاجەت بولسا, ءبىزدىڭ قولدانىستاعى ميسسيالار اۋقىمىنداعى كەز كەلگەن اۋە شابۋىلدارىن توقتاتادى» دەپ مالىمدەدى.
مىسىردىڭ اسكەري جانە قاۋىپسىزدىك كوزدەرى مىسىردىڭ اۋە قورعانىسى دايىن ەكەنىن حابارلادى.
ولار ەگيپەتتىڭ اسكەري جوعارى قولباسشىلىعى جاعدايدى باقىلاۋ جانە ەلدىڭ اۋە كەڭىستىگىنە قاتىستى كەز كەلگەن قاجەتتى شەشىم قابىلداۋ ءۇشىن ارنايى توپ قۇرعانىن مالىمدەدى.
يراننىڭ بۇۇ-داعى ميسسياسى يزرايلگە جاسالعان شابۋىلدى «اياقتالدى» دەپ سانايتىنىن ايتىپ, اقش-قا قاقتىعىستاردان اۋلاق بولۋدى ەسكەرتتى.
بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ باس حاتشىسى انتونيۋ گۋتەرريش يراننىڭ شابۋىلىن ايىپتاپ, «ايماقتاعى جويقىن شيەلەنىستىڭ قاۋپىنە قاتتى الاڭدايتىنىن» ايتتى.
ەۋروپا وداعى, ۇلىبريتانيا, فرانتسيا, مەكسيكا, چەحيا, دانيا, نورۆەگيا جانە نيدەرلاندى يراننىڭ شابۋىلىن ايىپتادى.
قاۋىپتەر مەن تويتارىس شارالارى
يراننىڭ قورعانىس ءمينيسترى مۇحاممەد رەزا اشتياني بۇل ارادا «ءوزىنىڭ اۋە كەڭىستىگىن نەمەسە اۋماعىن ءيزرايلدىڭ يرانعا شابۋىلىنا اشاتىن» كەز كەلگەن ەلگە قاتاڭ جاۋاپ بەرەمىن دەپ قورقىتتى, دەپ حابارلادى يراننىڭ مehr جارتىلاي رەسمي اقپارات اگەنتتىگى.
ءتۇن ورتاسىنان كەيىن كوپ ۇزاماي پرەمەر-مينيستر بەنيامين نەتانياحۋ مەن جوعارى قورعانىس باسشىلارى قاۋىپسىزدىكتى باعالاۋ ءۇشىن تەل-اۆيۆتەگى اسكەري شتابقا جينالدى. كەيىنىرەك ءيزرايلدىڭ «12-ءشى ارناسى» يراننىڭ شابۋىلىنا «بۇرىن-سوڭدى بولماعان جاۋاپ» بەرۋگە ۋادە بەرگەن «ءيزرايلدىڭ جوعارى لاۋازىمدى ادامىنىڭ» ءسوزىن كەلتىردى.
يران مەن يزرايل اراسىنداعى قاقتىعىستىڭ تەگەران نۇسقاسى قانداي
يران يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ قازاقستانداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى الي اكبار دجوۋكار قازاقستاندىق باق وكىلدەرىمەن كەزدەسۋدە يزرايلمەن اراداعى اسكەري قاقتىعىستىڭ تەگەران نۇسقاسىن ءمالىم ەتتى.
«كەيىنگى 2-3 اپتانىڭ ىشىندە قازاقستاندا بولماعان ەدىم. سول كەزەڭدە الەمدە ءبىراز وقيعا بولدى. يزرايل يران يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ داماسكىدەگى كونسۋلدىق عيماراتىنا اسكەري شابۋىل جاسادى. وسى شابۋىلدا سيريا مەملەكەتىنە تەرروريزممەن كۇرەستە كومەكتەسىپ جۇرگەن اسكەري كەڭەسشىلەر قاتارىنان 7 ادام ءولدى.
وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر, وسىدان بۇرىن دا يزرايل سيريادا, باسقا دا ەلدەردە يران ازاماتتارىنا شابۋىل جاساعان ەدى. بىراق وسى جولعى شابۋىلدىڭ ەرەكشەلىگى – يراننىڭ رەسمي ديپلوماتيالىق وكىلدىگىنە شابۋىل جاسالدى. بۇل اسكەري شابۋىلدى باتىس ۇجىمىنان باسقا الەمنىڭ بارلىق دەرلىك ەلى ايىپتادى. ارينە, قازاقستان دا ديپلوماتيالىق وكىلدەرگە جاسالعان شابۋىلدى قاتاڭ سىنادى. ويتكەنى ديپلوماتيالىق نىساندار ۆەنا كونۆەنتسياسى بويىنشا قورعاۋعا الىنعان», — دەدى ول.
ديپلومات بۇل اسكەري شابۋىلدى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسى ايىپتاماعانىنا نازار اۋداردى.
«قاۋىپسىزدىك كەڭەسى ءوز مىندەتىن ورىنداپ, وسى شابۋىلدى ايىپتاعان بولسا, يران يسلام رەسپۋبليكاسى تىكەلەي اسكەري جاۋاپ بەرمەس پە ەدى… يراننىڭ ديپلوماتيالىق نىسانىنا شابۋىلدى يراننىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىنا, ەگەمەندىگىنە دەگەن شابۋىل دەپ ەسەپتەيمىز. سوندىقتان, بۇۇ-نىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسى مەن باتىس ەلدەرى بۇل اكتىنى ايىپتاماعاندىقتان يراننىڭ ستراتەگيالىق سابىرى ءبىتىپ, تىكەلەي جاۋاپ بەرۋ جونىندە شەشىم قابىلدادى. يران يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ بۇل جاۋابى ءوزىن-ءوزى قورعاۋ ەرەجەلەرىنە, بۇۇ-نىڭ جارعىسىنا ساي كەلەدى. يراننىڭ اسكەري شابۋىلى شەكتەۋلى بولدى. يرانعا قارسى شابۋىل جاساعان اسكەري اۆيابازانى جانە سول جەردەگى يرانعا قارسى تىڭشىلىق ارەكەتتەر اتقارىلعان بازانى كوزدەدى. وسى قارىمتا شابۋىلدان كەيىن يران اسكەري ارەكەتتىڭ اياقتالعانىن, يزرايل تاعى اسكەري شارا قابىلداسا, وتە قاتاڭ جاۋاپ بەرەتىنىن مالىمدەدى», — دەدى الي اكبار دجوۋكار.
قازاقستان سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى يران مەن يزرايل اراسىنداعى جاعدايعا قاتىستى مالىمدەمە جاسادى.
قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى يران مەن يزرايل اراسىنداعى شيەلەنىستىڭ كۇرت ناشارلاۋىنا بايلانىستى تەرەڭ الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىپ, تاراپتاردى بارلىق كەلىسپەۋشىلىكتى تەك ساياسي-ديپلوماتيالىق جولمەن شەشۋ ءۇشىن ۇستامدىلىق پەن كىدىرىسسىز شارالار قابىلداۋعا شاقىرادى.
«قازاقستان وڭىردەگى جاعدايدى تۇراقتاندىرۋعا جانە قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان الەمدىك قوعامداستىقتىڭ كۇش-جىگەرىنە ءوزىنىڭ بەرىك قولداۋىن تاعى دا اتاپ وتەدى», – دەلىنگەن حابارلامادا.
سونداي-اق قورعانىس مينيسترلىگى قازاقستاندىق بىتىمگەرلەر گولان بيىكتەرىندە شتاتتىق رەجيمدە ميسسياسىن ورىنداپ جاتقانىن مالىمدەدى.
سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ رەسمي وكىلى ايبەك سمادياروۆ يران مەن يزرايل اراسىنداعى كيكىلجىڭگە قاتىستى ساۋالعا جاۋاپ بەردى.
باق وكىلى «يران مەن يزرايل اراسىندا سوعىس قاۋپى تۋىنداۋىنا بايلانىستى قازاقستاندىقتار كومەك سۇرادى ما جانە ولارعا قانداي كەڭەس بەرەسىز?» دەپ ساۋال قويدى.
«جاعداي وڭاي ەمەس. بۇل ءبىر تۇندە بولعان جاعداي ەمەس. ونىڭ الدىندا بۇل جاعداي تۋرالى الدىن الا ايتىلدى, ەسكەرتىلدى. ەگەر ءبىزدىڭ ازاماتتار سول وڭىردە جۇرسە, ءوز قاۋىپسىزدىگىن ويلاۋى كەرەك. الايدا قوس ەلدەگى ەلشىلىك 24 ساعات بويى جۇمىس ىستەيدى. تەلەفوندارى ينتەرنەتتە كورسەتىلگەن. ازاماتتار سول نومىرلەر بويىنشا حابارلاسا الادى», – دەپ جاۋاپ بەردى سمادياروۆ.
دەگەنمەن ەكى ەلدىڭ دە شەكارالارى اشىق ەكەنىن جانە اۋەجايلارى جۇمىس ىستەپ تۇرعانىن جەتكىزدى.
«قازىرگى تاڭدا يراندا دا, يزرايلدە دە بارلىق اۋەجاي مەن شەكارا اشىق. جۇمىس ىستەپ جاتىر. سوندىقتان (قازاقستاندىقتارعا) ول جاققا بارىڭدار-بارماڭدار دەگەن كەڭەس بەرە المايسىز. ءار ادام شەشىمدى ءوزى قابىلداۋى كەرەك. مىسالى, كەشەدەن بەرى ادامدار «مىسىرعا جولداما الىپ قويدىق. ول جاققا بارىپ دەمالساق بولا ما?» دەپ سۇراق قويىپ جاتىر. ءبىز كەپىلدىك بەرە المايمىز. ەرتەڭ نە بولاتىنىن ەشكىم بىلمەيدى», – دەدى رەسمي وكىل.
ال كۇردەلى گەوساياسي احۋالدا قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتى قانداي بولۋى ءتيىس?, دەگەن ساۋالىنا ساياساتتانۋشى سايىن بورباسوۆ تومەندەگىدەي جاۋاپ بەردى.
ەلىمىز سوعىسقا دايىن بولۋى كەرەك, كەز كەلگەن ساتتە شابۋىل جاسالۋى ىقتيمال.
ساياساتتانۋشىنىڭ سوزىنشە, ءۇشىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ قاۋپى بار.
قاۋىپ بار. اياق استىنان لاپ ەتۋى ىقتيمال. يزرايل يرانعا اياۋسىز سوققى بەرە باستاسا, يراندى قىتاي قولداپ قارۋ بەرسە, وندا ۇلكەن سوعىس تۇتانۋى ابدەن مۇمكىن. بۇدان بولەك, ۋكراينا مەن رەسەي اراسىنداعى سوعىسقا جاناما تۇردە الەمنىڭ ەلۋ مەملەكەتى ارالاسىپ وتىر. ناتو-عا مۇشە 36 ەل تۇگەلدەي ۋكرايناعا اسكەري كومەك بەرىپ جاتىر. دەمەك, بۇل – بەلگىلى ءبىر دارەجەدە بۇل مەملەكەتتەر سوعىسقا تارتىلدى دەگەن ءسوز. الەمنىڭ ءار تۇسىنان ەرىكتىلەر كەلىپ, سوعىسىپ ءجۇر. مۇندايلار ەكى تاراپتا دا بار. تمد ەلدەرى دە جاناما تۇردە سوعىسقا قاتىسىپ وتىر. ريم پاپاسى فرانتسيسك ۋكرايناداعى سوعىستى «ءۇشىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ باستالۋى» دەپ باعا بەردى. مۇنى ول بەكەر ايتىپ وتىرعان جوق. ۆاتيكاننىڭ اقپاراتتارى وتە كۇشتى. سوندىقتان بۇل ادامنىڭ پىكىرىمەن ساناسۋ قاجەت.
تاياۋ شىعىس ايماعى اۋقىمدى قاقتىعىستىڭ الدىندا تۇر – بۇۇ باس حاتشىسى
تاياۋ شىعىس ايماعى تولىققاندى قاقتىعىستىڭ الدىندا تۇر, دەەسكالاتسيانى جۇرگىزەتىن جانە بارىنشا ۇستامدىلىقتى ساقتايتىن ۋاقىت كەلدى. مۇنداي مالىمدەمەنى 14 ساۋىردە بۇۇ باس حاتشىسى انتونيو گۋتەرريش يراننىڭ يزرايلگە شابۋىلىنان كەيىن بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ (قك) شۇعىل وتىرىسىندا جاسادى.
«تاياۋ شىعىستاعى جاعداي شەگىنە جەتىپ تۇر. ايماق حالىقتارى جويقىن تولىققاندى قاقتىعىستىڭ ناقتى قاۋپىنە تاپ بولدى. قازىر رازرياد پەن دەەسكالاتسيا ۋاقىتى كەلدى. قازىر بارىنشا ۇستامدىلىق تانىتاتىن كەز», — دەدى ول.
سونداي-اق, بۇۇ باس حاتشىسى ءيزرايلدىڭ ديپلوماتيالىق نىساندارىنا جاسالعان شابۋىلدى دا, تەگەراننىڭ يزرايل اسكەري نىساندارىنا جاساعان شابۋىلىن دا ايىپتايتىنىن اتاپ ءوتتى.
«بىزدە وككۋپاتسيالانعان باتىس جاعالاۋداعى زورلىق-زومبىلىقتى توقتاتۋ, «كوك سىزىق» بويىنداعى جاعدايدى دەەسكالاتسيالاۋ جانە قىزىل تەڭىزدە قاۋىپسىز كەمە قاتىناسىن قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن جالپى جاۋاپكەرشىلىك بار. بەيبىتشىلىك جولىنداعى جۇمىس ءۇشىن جالپى جاۋاپكەرشىلىك بىزگە جۇكتەلەدى. ايماقتىق جانە جاھاندىق بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىك ءار ساعات سايىن بۇزىلادى. ايماق تا, الەم دە جاڭا سوعىستارعا قول جەتكىزە المايدى», — دەپ اتاپ ءوتتى ول.
سىلتەمە Sn.kz
