جاڭالىقتار
تەڭگە قۇنى نەگە تومەندەدى?
جالپى, رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتكە ترانسفەرت تۇرىندە قاراجات اۋدارۋ ءۇشىن ۇلتتىق قور شەتەل ۆاليۋتالارىن كونۆەرتاتسيالايتىنى بار. بۇل جولى ونىڭ كولەمى ازايعان ەدى, ايىرباس باعامىنىڭ قۇبىلۋىنا بىردەن ءبىر سەبەپ وسى دەپ تە ايتىلادى,-دەپ حابارلايدى Qandastar.kz
مىسالى, مامىر ايىندا مۇنداي وپەراتسيانىڭ كولەمى 800 ملن اقش دوللارىنا پارا-پار بولسا, ۇلتتىق بانك ماۋسىم ايىندا ول ەكى ەسە, ياعني 400 ملن دوللارعا دەيىن قىسقاراتىنىن ايتتى. ەندى وسى اپتادا ورتا ەسەپپەن ءتول ۆاليۋتامىز كۇن سايىن 1,5-1,6%-عا ارزانداپ, 6 تەڭگەدەي السىرەدى. سوڭعى تاۋلىكتە تاعى 1,61%-عا قۇنسىزداندى.
وتاندىق قور بيرجاسىندا 19 ماۋسىم كۇنى 1 اقش دوللارى 459,76 تەڭگەگە تەڭەستى. وسىندايدا «نەگە ءبىز شاراسىزبىز, كورشى ەلدەردىڭ سومدارى مەن ماناتتارى نەگە بەرىك» دەگەن سۇراق تۋىندايدى. ەندى ۇلتتىق بانكتىڭ پوزيتسياسىنا سۇيەنسەك, تەڭگەنىڭ تۇراقسىزدىعىنا بىرنەشە فاكتوردىڭ ءبىر مەزەتتە قوسارلانىپ كەتۋى سەبەپ بولعان.
ونىڭ العاشقىسى اقش بانكنوتاسىنىڭ جاھاندىق دەڭگەيدە كۇشەيۋى بولسا, ەكىنشى سەبەپ يمپورتتاۋشىلار تاراپىنان ماۋسىمدىق سۇرانىستىڭ ارتۋى.
مۇناي مەن تەڭگەنىڭ اراسىندا تىكەلەي كوررەلياتسيا بارى بەلگىلى. مۇناي باعاسى تۇسسە تەڭگە تۇسەدى, قارا التىن قىمباتتاسا تەڭگە قۇندى بولادى. قازىر مۇناي باعاسى 85 دوللاردان اسىپ تۇر. سوندىقتان جوعارىدا اتالعان سەبەپتەر ءتول تەڭگەمىزدى قاتتى تەڭسەلتە قويمادى. جاعدايدى باقىلاۋدا ۇستاپ وتىرعان ۇلتتىق بانك بولسا بۇل جولى ۆاليۋتالىق ينتەرۆەنتسيا جۇرگىزبەيتىن بولىپ شەشتى. سەبەبى اشىق ەكونوميكادا ۆاليۋتا باعامىن ءبىر دەڭگەيگە بەكىتىپ قويۋ دۇرىس ەمەس.
ول ارەكەت ەلدىڭ التىن-ۆاليۋتا قورىن تۇگەسۋگە ءبىر تابان جاقىنداتا تۇسەدى. ال, سونداي كەزەڭدە ەكونوميكادا كەلەڭسىزدەكتەر ورىن السا, ۆاليۋتانىڭ قۇلدىراۋى ەكونوميكامىزعا اۋىر سوققى بولارى انىق. وعان بىرنەشە مىسال كەلتىرۋگە بولادى.
ماسەلەن 2008 جانە 2014 جىلدارداعى داعدارىس. تاعى ءبىر قيىن كەزەڭدى ەكى جىل بۇرىن وتكەردىك. 2022 جىلى ەل ىشىندە ساتىپ الاتىن دوللار قالماي, دوللاردىڭ رەسمي باعامى 500-دەن اسىپ, كەي پۋنكتەردە 700-گە دەيىن بارعانى بەلگىلى. ۇلتتىق بانك ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن اقش ۆاليۋتاسىن ارنايى سامولەت جالداپ اكەلگەن ەدى. سول تۇستا حالىق دوللاردى ەسەپسىز الىپ, كەيىن ونى جۇمساي الماي قايتا ساتا باستادى. ناتيجەسىندە ەكى-ءۇش ايدان كەيىن تەڭگە 415-كە دەيىن نىعايدى.
تۇسىندىرە كەتسەك, دوللارعا دەگەن سۇرانىس ارتقاندا, ونىڭ باعامى كۇرت وسەدى. سايكەسىنشە سۇرانىس تومەندەگەندە باعامى دا تۇسەدى. سوندىقتان باعام رەتتەۋشى بانكتىڭ بۇيرىعىمەن ەمەس, سۇرانىس پەن ۇسىنىس نەگىزىندە قۇبىلۋى كەرەك. سول سياقتى تەڭگەگە سۇرانىس ارتسا, ونىڭ دا باعامى نىعايا تۇسەدى. مىسالى, ۇلتتىق بانك بازالىق ستاۆكانى جوعارى قالدىرسا, ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردەگى دەپوزيت ۇستەمەاقىسى دا جوعارى بولادى. ول كەزدە تەڭگەگە دەگەن سۇرانىس ارتا تۇسەدى.
سەبەبى اقشانى تەڭگەمەن دەپوزيتكە سالىپ قويعان الدەقايدا تيىمدىرەك بولادى. تەڭگەنىڭ بىلتىرعى 480-نەن 445-كە دەيىن نىعايۋىنىڭ ءبىر سەبەبى سول. بىراق بازالىق ستاۆكاعا سايكەس كرەديت ستاۆكاسى دا جوعارىلايدى. ستاۆكانى جوعارى ۇستاپ, كرەديتتى قولجەتىمسىز, ال ۆاليۋتا باعامىن مىقتى ەتىپ قويۋعا تاعى بولمايدى. سەبەبى بۇل ءوندىرىستىڭ وركەن جايۋىن تەجەيدى. نەسيە الا الماعان كاسىپكەردىڭ كوشى ىلگەرى باسپاي, ءورىسى تارىلۋى ىقتيمال. ءوندىرىس تۋرالاعاندا يمپورتقا تاۋەلدىلىك ارتىپ, ءتىپتى ازىق-ت ۇلىكتى تاسىپ ىشۋگە تۋرا كەلەدى.
مۇنداي جاعدايدا ەلدەگى ينفلياتسيا شەتەلدىك وندىرۋشىلەردىڭ ىقپالىمەن قالىپتاسادى. ياعني, ەكونوميكالىق تاۋەلسىزدىگىمىزگە قاۋىپ-قاتەر تونەدى. ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانك ءوز ۇستەمدىگىن جۇرگىزىپ, ۆاليۋتانى نىقتاپ, بانكتەر مەن نارىقتى قاتاڭ باقىلاۋعا الۋ ارقىلى ماسەلەنى رەتتەۋگە بولادى. بىراق ونداي جاعدايدا نارىق دامىماي قالادى. سالدارىنان ينۆەستورلاردىڭ ءبىزدىڭ نارىققا قىزىعۋشىلىعى جوعالادى. جاڭا جوبالاردى ىسكە اسىرۋعا بەيىلدى بولمايدى. دەمەك بۇل تۇستا دا تۇيتكىلدىڭ ءتۇيىنىن تارقاتار, ماسەلەنىڭ ورتاق شەشىمىن, نۇكتەسىن تابا ءبىلۋ وتە ماڭىزدى.
وسى ماسەلەلەردى ەسكەرىپ, باس بانكتىڭ باسشىلىعى تەڭگەنىڭ ايىرباس باعامى ەركىن ءارى وزگەرمەلى قالپىندا قالا بەرگەنىن ءجون كورەتىن سياقتى. سەبەبى مۇنداي قادام ەكونوميكانى قۋاتتى ەتۋگە نەگىز بولا الادى دەيدى. ياعني ۆاليۋتا باعامىنىڭ ەركىن قالىپتاسۋىمەن ەكونوميكا كەز كەلگەن وزگەرىستەرگە تەز بەيىمدەلەدى. باسقاشا ايتساق, ۆاليۋتا قۇنى – ەل ەكونوميكاسىنىڭ قۋاتتى بولۋىنا تىكەلەي بايلانىستى.
