Teńge quny nege tómendedi?

Jalpy, respýblıkalyq bıýdjetke transfert túrinde qarajat aýdarý úshin Ulttyq qor shetel valıýtalaryn konvertaııalaıtyny bar. Bul joly onyń kólemi azaıǵan edi, aıyrbas baǵamynyń qubylýyna birden bir sebep osy dep te aıtylady,-dep habarlaıdy Qandastar.kz

Mysaly, mamyr aıynda mundaı operaııanyń kólemi 800 mln AQSh dollaryna para-par bolsa, Ulttyq bank maýsym aıynda ol eki ese, ıaǵnı 400 mln dollarǵa deıin qysqaratynyn aıtty. Endi osy aptada orta eseppen tól valıýtamyz kún saıyn 1,5-1,6%-ǵa arzandap, 6 teńgedeı álsiredi. Sońǵy táýlikte taǵy 1,61%-ǵa qunsyzdandy.

Otandyq qor bırjasynda 19 maýsym kúni 1 AQSh dollary 459,76 teńgege teńesti. Osyndaıda «nege biz sharasyzbyz, kórshi elderdiń somdary men manattary nege berik» degen suraq týyndaıdy. Endi Ulttyq banktiń pozıııasyna súıensek, teńgeniń turaqsyzdyǵyna birneshe faktordyń bir mezette qosarlanyp ketýi sebep bolǵan.

Onyń alǵashqysy AQSh banknotasynyń jahandyq deńgeıde kúsheıýi bolsa, ekinshi sebep ımporttaýshylar tarapynan maýsymdyq suranystyń artýy.

Munaı men teńgeniń arasynda tikeleı korrelıaııa bary belgili. Munaı baǵasy tússe teńge túsedi, qara altyn qymbattasa teńge qundy bolady. Qazir munaı baǵasy 85 dollardan asyp tur. Sondyqtan joǵaryda atalǵan sebepter tól teńgemizdi qatty teńselte qoımady. Jaǵdaıdy baqylaýda ustap otyrǵan Ulttyq bank bolsa bul joly valıýtalyq ıntervenııa júrgizbeıtin bolyp sheshti. Sebebi ashyq ekonomıkada valıýta baǵamyn bir deńgeıge bekitip qoıý durys emes.

Ol áreket eldiń altyn-valıýta qoryn túgesýge bir taban jaqyndata túsedi. Al, sondaı kezeńde ekonomıkada keleńsizdekter oryn alsa, valıýtanyń quldyraýy ekonomıkamyzǵa aýyr soqqy bolary anyq. Oǵan birneshe mysal keltirýge bolady.

Máselen 2008 jáne 2014 jyldardaǵy daǵdarys. Taǵy bir qıyn kezeńdi eki jyl buryn ótkerdik. 2022 jyly el ishinde satyp alatyn dollar qalmaı, dollardyń resmı baǵamy 500-den asyp, keı pýnkterde 700-ge deıin barǵany belgili. Ulttyq bank máseleni sheshý úshin AQSh valıýtasyn arnaıy samolet jaldap ákelgen edi. Sol tusta halyq dollardy esepsiz alyp, keıin ony jumsaı almaı qaıta sata bastady. Nátıjesinde eki-úsh aıdan keıin teńge 415-ke deıin nyǵaıdy.

Túsindire ketsek, dollarǵa degen suranys artqanda, onyń baǵamy kúrt ósedi. Sáıkesinshe suranys tómendegende baǵamy da túsedi. Sondyqtan baǵam retteýshi banktiń buıryǵymen emes, suranys pen usynys negizinde qubylýy kerek. Sol sııaqty teńgege suranys artsa, onyń da baǵamy nyǵaıa túsedi. Mysaly, Ulttyq bank bazalyq stavkany joǵary qaldyrsa, ekinshi deńgeıli bankterdegi depozıt ústemeaqysy da joǵary bolady. Ol kezde teńgege degen suranys arta túsedi.

Sebebi aqshany teńgemen depozıtke salyp qoıǵan áldeqaıda tıimdirek bolady. Teńgeniń byltyrǵy 480-nen 445-ke deıin nyǵaıýynyń bir sebebi sol. Biraq bazalyq stavkaǵa sáıkes kredıt stavkasy da joǵarylaıdy. Stavkany joǵary ustap, kredıtti qoljetimsiz, al valıýta baǵamyn myqty etip qoıýǵa taǵy bolmaıdy. Sebebi bul óndiristiń órken jaıýyn tejeıdi. Nesıe ala almaǵan kásipkerdiń kóshi ilgeri baspaı, órisi tarylýy yqtımal. О́ndiris týralaǵanda ımportqa táýeldilik artyp, tipti azyq-túlikti tasyp ishýge týra keledi.

Mundaı jaǵdaıda eldegi ınflıaııa sheteldik óndirýshilerdiń yqpalymen qalyptasady. Iaǵnı, ekonomıkalyq táýelsizdigimizge qaýip-qater tónedi. Úkimet pen Ulttyq bank óz ústemdigin júrgizip, valıýtany nyqtap, bankter men naryqty qatań baqylaýǵa alý arqyly máseleni retteýge bolady. Biraq ondaı jaǵdaıda naryq damymaı qalady. Saldarynan ınvestorlardyń bizdiń naryqqa qyzyǵýshylyǵy joǵalady. Jańa jobalardy iske asyrýǵa beıildi bolmaıdy. Demek bul tusta da túıtkildiń túıinin tarqatar, máseleniń ortaq sheshimin, núktesin taba bilý óte mańyzdy.

Osy máselelerdi eskerip, bas banktiń basshylyǵy teńgeniń aıyrbas baǵamy erkin ári ózgermeli qalpynda qala bergenin jón kóretin sııaqty. Sebebi mundaı qadam ekonomıkany qýatty etýge negiz bola alady deıdi. Iaǵnı valıýta baǵamynyń erkin qalyptasýymen ekonomıka kez kelgen ózgeristerge tez beıimdeledi. Basqasha aıtsaq, valıýta quny – el ekonomıkasynyń qýatty bolýyna tikeleı baılanysty.