ۋاقىتشا تىركەۋگە تۇرۋ تالابى مەن تارتىپتەرى

ازاماتتاردى تۇراقتى جانە ۋاقىتشا تىركەۋ بويىنشا زاڭعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەردى ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى, پوليتسيا گەنەرال-مايورى ەرلان تۋرگۋمباەۆ جان-جاقتى ءتۇسىندىرىپ بەردى.
ازاماتتاردى تۇرعىلىقتى جەرى بويىنشا تۇراقتى جانە ۋاقىتشا تىركەۋگە قاتىستى زاڭناماعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەردى كەڭىنەن تۇسىندىرگەن ەرلان زامانبەك ۇلى تۇرعىلىقتى مەكەنجاي بويىنشا تىركەۋگە تۇرۋ بۇرىننان بار تالاپ ەكەنىن باسا ايتتى. «قازاقستاندا تىركەۋ ينستيتۋتى 1993 جىلى ەنگىزىلگەن. ول ەركىن ءجۇرىپ-تۇرۋ قۇقىعىن شەكتەمەيدى, بىراق جاڭا تۇرعىلىقتى جەرگە كەلگەن ازامات ءوزىنىڭ مەكەنجايى تۋرالى حابارلاۋى ءتيىس. بۇل ىشكى كوشى-قونعا مونيتورينگ جۇرگىزۋگە, وسى جانە باسقا قالادا نەمەسە اۋدانداعى ازاماتتاردىڭ ەسەبىن ناقتىلاۋ ءۇشىن قاجەت. وسى مالىمەتتەردىڭ نەگىزىندە جۇمىس ورىندارىن اشۋ, مەكتەپ, ارۋحانا قۇرىلىسى, ينجەنەرلىك-تەحنيكالىق ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ جوسپارلانادى. بۇعان قوسا, پوليتسيادان نەمەسە باسقا ورگانداردان قاندايدا ءبىر ارنايى رۇقسات الۋدىڭ قاجەتتىگى جوق, تۇرعىن جاي يەسىنىڭ كەلىسىمى بولسا جەتكىلىكتى», – دەدى ءمينيستردىڭ ورىنباسارى.
ونىڭ ايتۋىنا قاراعاندا, زاڭعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەر نەگىزىندە تۇراقتى تىركەۋمەن قاتار «ۋاقىتشا تىركەۋگە تۇرۋ» تۇسىنىگى ەنگىزىلىپ وتىر. ۋاقىتشا تىركەۋگە تۇرۋ ءۇشىن تۇراقتى تىركەۋدەن شىعۋدىڭ قاجەتى جوق. ۋاقىتشا تىركەۋ دەگەنىمىز اتى ايتىپ تۇرعانداي, بەلگىلى ءبىر مەرزىمگە راسىمدەلەدى جانە بەلگىلەنگەن ۋاقىت وتكەننەن كەيىن تىركەۋ اۆتوماتتى تۇردە جويىلادى.
ال بۇل زاڭعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەدى جۇزەگە اسىرۋدا پاتەردەن پاتەرگە كوشىپ جۇرگەن تۇرعىندار ءتۇرلى كەدەرگىلەرگە تاپ بولاتىنى جاسىرىن ەمەس. ايتار بولساق, جالدامالى پاتەردى پانا ەتىپ جۇرگەندەردى پاتەر قوجايىندارى تىركەۋگە تۇرعىزۋدان تۇبەگەيلى باس تارتاتىنى بار. سودان دا, پاتەردى جالعا الۋشىلار تۇرىپ جاتقان مەكەنجاي بويىنشا تىركەلگىسى كەلسە دە, تىركەلە الماي دال بولادى. سوندىقتان دا, زاڭ تالاپتارىن ورىنداۋ ءۇشىن جالعان مەكەنجاي بويىنشا تىركەۋگە تۇرۋعا تۋرا كەلەدى, بىراق وزدەرى كورسەتكەن مەكەنجايدا تۇرمايدى. ەڭ سوراقىسى, كوپ جاعدايدا بۇل مەكەنجايدا جۇزدەگەن ازامات تىركەلگەن بولىپ شىعادى. ءمينيستردىڭ ورىنباسارىنىڭ مالىمەتىنشە, وسىنداي ولقىلىقتاردى جويۋ ءۇشىن پاتەردى جالعا بەرۋشىلەرگە وندا تۇرىپ جاتقان ازاماتتاردى تىركەۋگە تۇرعىزۋ مىندەتتەلدى. مەكەنجاي بويىنشا تىركەۋگە تۇرماعانى ءۇشىن بۇرىندارى تەك جالدامالى پاتەردى پانا ەتكەن تۇرعىندار عانا جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلىپ كەلسە, بۇدان بىلاي پاتەر يەلەرىنە دە ازاماتتاردى تىركەۋسىز تۇرعىزعانى ءۇشىن اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىك قاراستىرىلعان. ال ەسەسىنە, پاتەردە تۇرىپ جاتقان قوناقتار مەن تۋىستارعا ۋاقىتشا تىركەۋگە تۇرۋ قاجەت ەمەس.
«ازامات بەلگىلى اۋماقتا 1 ايدان اسا ۋاقىت تۇرسا, ول ۋاقىتشا مەكەنجايدا تىركەلۋگە مىندەتتى. بىراق «تۇرعىن ءۇي قاتىناستارى» زاڭى بويىنشا پاتەردە ۋاقىتشا تۇرعاندار, ياعني پاتەر يەسى ۋاقىتشا اقىسىز تۇرۋعا كەلىسىمىن بەرگەن ازاماتتارعا ۋاقىتشا تىركەلۋ مىندەتتى ەمەس. ونداي ساناتتاعى ازاماتتارعا تۋىسقاندار مەن قوناقتار جاتادى», – دەدى ۆەدومستۆو وكىلى.
دەي تۇرعانمەن, بۇل 2016 جىلدىڭ سوڭىندا قابىلدانعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭ اكتىلەرىنە ەكسترەميزم جانە تەرروريزمگە قارسى كۇرەس ماسەلەلەرى بويىنشا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار تۋرالى» زاڭىنا ەنگىزىلگەن وزگەرتۋلەردىڭ ورىندالۋى بىردەن قاتاڭ باقىلاۋعا الىنادى دەگەن ءسوز ەمەس. ايتۋىنشا, جۇمىس بۇرىنعى جۇيەمەن جۇرگىزىلە بەرەدى. ءبىر ايعا جەتەر-جەتپەس ۋاقىت ىشىندە تىركەۋسىز جۇرگەن قۇقىق بۇزۋشىلار بىردەن جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلمايدى, ولارعا اۋەلدە ەسكەرتۋ جاسالادى جانە تىركەۋگە تۇرۋعا مۇمكىندىك بەرىلەدى.
ال ۋاقىتشا تىركەۋگە تۇرۋ تارتەبەنى كەلەتىن بولساق, بۇگىندە ازاماتتاردى تىركەۋ راسىمدەرى بارلىق جەردە بارىنشا جەڭىلدەتىلدى. تىركەۋگە تۇرۋ ءۇشىن حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارىنا جۇگىنەسىز, بۇل ءراسىم بار بولعانى 15-20 مينۋت ۋاقىتىڭىزدى الادى. ءتىپتى, ول ءۇشىن بۇرىنعى تۇرعىلىقتى مەكەنجايدىڭ تىركەۋ ەسەبىنەن شىعۋدىڭ قاجەتتىلىگى جوق. سەبەبى, بۇرىنعى مەكەنجايدان تىركەۋ جانە شىعارۋ اۆتوماتتى تۇردە جۇرگىزىلەدى. «مەكەنجاي اۋىسقان كەزدە جاڭا قۇجاتتار الۋدىڭ دا قاجەتتىگى جوق – بارلىق مالىمەتتەر ازاماتتاردىڭ جەكە كۋالىگىندەگى ەلەكتروندى «چيپكە» ەنگىزىلەدى. سونداي-اق, ۇيدەن شىقپاي دا ۇكىمەتتىڭ ەلەكتروندى پورتالى ارقىلى تىركەلۋگە بولادى, ول ءۇشىن عالامتورعا قوسىلۋ مۇمكىندىگى جانە ەلەكتروندى تسيفرلى قولتاڭبا بولسا جەتكىلىكتى, مەملەكەتتىك باج سالىعى ەلەكتروندى ۇكىمەتتىڭ تولەم ءشليۋزى ارقىلى تولەنەدى. تىركەۋ تۋرالى اقپارات ەلەكتروندى مالىمەتتەر بازاسىنا بىردەن تۇسەدى. بۇل ازاماتتاردى مەملەكەتتىك قىزمەتتى الۋ كەزىندە تۇرعىلىقتى مەكەنجايى بويىنشا انىقتامانى جيناۋ جانە ۇسىنۋ قاجەتتىگىنەن بوساتادى», – دەپ تۇيىندەدى ءسوزىن پوليتسيا گەنەرال-مايورى. سونداي-اق, ەرلان زامانبەك ۇلى تۇرعىنداردىڭ ەسەبىن جۇرگىزۋدىڭ وسى جانە باسقا ۇلگىسى كوپتەگەن مەملەكەتتەردە قولدانىلىپ كەلە جاتقانىنا باسا نازار اۋداردى.
ماسەلەن, رەسەي فەدەراتسياسى, لاتۆيا, ليتۆا, مولدوۆا, ەستونيا, گرۋزيا سەكىلدى بۇرىنعى بىرقاتار كەڭەستىك ەلدەردە تۇرعىنداردىڭ بىرىڭعاي تىركەلىمى جۇرگىزىلەدى, سوندىقتان تىركەۋگە تۇرۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك مەكەمەگە ءوزى بارۋى ءتيىس. گفر-دا مۋنيتسيپالدىق قىزمەتتەر تىركەۋدى جاڭا مەكەنجايعا كەلگەننەن كەيىن ەكى اپتا ىشىندە جۇرگىزەدى. كەلگەن نەمەسە كەتكەن مەكەنجايى بويىنشا ۋاقىتىلى مالىمەت بەرمەگەن نەمەسە بوتەن بىرەۋدىڭ مەكەنجايىن پايدالانعان ادامعا 1-دەن 50 مىڭ ەۆروعا دەيىنگى مولشەردە ايىپپۇل قاراستىرىلعان. اۆستريادا تىركەۋگە تۇرۋ ءۇشىن پوليتسياعا جەكە كۋالىگىن, ءۇيدى جالعا بەرۋ نەمەسە ساتىپ الۋ تۋرالى كەلىسىمشارتتى ۇسىنادى. يزرايلدە پوليتسيا ازاماتتارعا جەكە كۋالىگىنىڭ ىشىنە قوسىپ, ونىڭ تۇرعىلىقتى مەكەنجايى كورسەتىلگەن قوسىمشا پاراقشا بەرەدى. بەلگيادا دا تۇرعىلىقتى مەكەنجاي جەكە كۋالىككە ەنگىزىلەدى, بىراق قونىس اۋدارۋ تۋرالى ءوتىنىش راتۋشقا بەرىلەدى. وسىنداي تارتىپتەر بۇدان باسقا ەلدەردە دە بار. جالپى العاندا, ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى تۇرعىلىقتى نەمەسە ۋاقىتشا مەكەنجاي بويىنشا تىركەۋ تۋرالى زاڭ تالابىنا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەر ازاماتتاردىڭ مۇددەسىن بارىنشا ءتيىمدى قورعاۋعا, سونداي-اق ىشكى كوشى-قوندى باقىلاۋدى جاقسارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
وتكەن جىلدىڭ ستاتيستيكاسىنا سۇيەنسەك, 2016 جىلى ەلىمىزدە تۇرعىلىقتى مەكەنجايىن وزگەرۋىنە بايلانىستى 1 ملن. 200 مىڭ ادام تىركەۋدى راسىمدەگەن جانە 750 مىڭ ادام ۋاقىتشا كەلگەن جەرى بويىنشا تىركەلدى. سونداي-اق, 2016 جىلى تىركەۋسىز تۇرعانى جانە جارامسىز جەكە كۋالىكپەن جۇرگەنى ءۇشىن 22 مىڭ قۇقىق بۇزۋشى اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعان.