ulttyq kıim nege qymbat?

Ulystyń uly kúnine sanaýly kúnder qaldy. Osynaý ıgi merekede ulttyq kıim kıip júrýdi ádetke aınaldyrǵandar qanshama. Bul kúnderi qazaqy oıý-órnegi bar kıimderdi mektepterde oqýshylar da kıip júredi. Sarapshylardyń sózinshe, ózimizde tigiletin ulttyq kıim qymbat. Oǵan birqatar faktor áser etip jatyr.

2023 jylǵy aldyn ala derekter boıynsha óndiris kólemi 211 mlrd teńgeni qurady, ósim – 12,2%. Byltyr jeńil ónerkásip naryǵynyń kólemi 4,4 mlrd dollardy qurady. Otandyq taýar óndirýshilerdiń úlesi – 7%, al ımport 93% boldy. О́ndiris kóleminiń jyl saıynǵy ósýine qaramastan, jeńil ónerkásip ónimderin tutyný da ósip jatyr. Tutynýdyń negizgi kólemi ımporttyq ónimmen qanaǵattandyrylady. Jalpy óndiris kóleminde sala negizinen memlekettik tapsyrysqa (arnaıy kıim, arnaıy aıaq kıim, nysandy kıim jáne t.b.) baǵdarlanǵan. Olar óndirýshilerge kepildendirilgen satýdy jáne mınımaldy táýekelin qamtamasyz etedi», – delingen vedomstvonyń redakııanyń resmı saýalyna bergen jaýabynda.

Taǵy bir másele – shıkizattyń jetispeýshiligi jáne óńdeýshilerdiń tapshylyǵy, delingen aqparatta.

«Iaǵnı, bizdiń kásiporyndar óńdeýdiń eń tómengi deńgeıinde jáne tek óndiriske baǵyttalǵan. Sondaı-aq, kóptegen shıkizat jáne komponentterdiń  bolmaýy, olarǵa joǵary ákelý bajdary. Biliktilik kadrlarynyń tapshylyǵy. Joǵary jáne orta arnaýly oqý oryndarynda jeńil ónerkásip salalary úshin ınjenerlik-tehnıkalyq baǵyt boıynsha bilim alýshylardyń sany azaıýda. О́ıtkeni bul qyzmet túri tómen jalaqyǵa baılanysty tartymsyz. Ishki naryqty qorǵaý maqsatynda biz turaqty negizde sharalar qabyldaımyz.

Mysaly, ımporttaýshylardy boldyrmaý jáne jeńil ónerkásip taýarlaryn memlekettik satyp alýda OTP qoldaý úshin alyp qoıýdy belgileý boıynsha jumys júrgizilip, Saýda jáne ıntegraııa mınıstrligimen birlesip turaqty negizde Qazaqstanda óndirilmeıtin shıkizatqa kedendik bajdardy tómendetý máseleleri pysyqtalyp jatyr. Jańa jobalarǵa jáne eskilerin jańǵyrtýǵa 3% qarjy bólindi, kóleńkeli ımportpen kúresý úshin taýarlardy tańbalaýdy engizý boıynsha jumystar júrgizilýde, kvazımemlekettik satyp alýlarda Indýstrıaldy sertıfıkaty bar otandyq taýar óndirýshilerge basymdyq berilgen», – dep habarlady komıtet.

Matany syrttan ákelemiz – sarapshy

Dızaıner Baqytgúl Kósherbaıdyń ulttyq kıim óndirisi salasynda júrgenine birneshe jyl bolǵan.

«Men ózim jeke ulttyq kıim tikpeımin. Biz ehtarmen jumys isteımiz jáne ózimizdiń tiginshilerimiz bar. Jalpy osy salamen aınalysyp kele jatqanyma 4 jyl boldy. Memleketten qoldaý boldy. О́tken jyly biz jastarǵa 2,5 paıyzben beriletin 5 mln teńgeni utyp aldyq. Eki jyldyń ishinde qaıtarylady. Sol jaǵynan jaqsy qoldaý boldy. Bul bıznes túriniń tabysyna kelsek, sońǵy jyldary ulttyq naqyshtaǵy kıimderge qoldaý baryn kórýge bolady», – dedi ol.

Spıkerden ózimizde tigiletin ulttyq kıimder nege qymbat ekenin suradyq.

«Eń mańyzdy máseleniń biri bizdegi óndiris damymaǵan. Mata óndirisi joq. Ony syrttan alamyz. Mata basqa jaqtan kelgennen keıin bizge de tıimsiz bolatyn tustary óte kóp. Matany tabýda, alýda bolsyn, ózindik quny bizge qymbatqa shyǵady. Sondyqtan otandyq ónimder qymbat bolady. Bizde tiktiretin úlken bolsyn, shaǵyn bolsyn, fabrıka óte az. Sol sebepten az mólsherde basqa ehtarda tiktirsin, óz tiginshilerine tiktiretin bolsań da, mata jaǵynan, ehtarǵa tiktirýge qymbatqa túsedi. Keıbir detaldarynda qoldyń jumysy bolady. Sondyqtan ulttyq kıimder qymbat dep aıtatyn edim», – dep atap ótti sarapshy.

Sizderden kıim-keshek satyp alǵysy keletin qazaqstandyq qansha qarajat jumsaýǵa daıyn bolýy kerek?

«Bizdiń kıim-keshekti satyp alýǵa orta baǵamen alatyn bolsaq, 80-100 myń teńgeniń mańaıynda. Ishki naryqtan bólek, shetel tarapynan suranys óte kóp. 2023-2024 jyldary sheteldikter qatty qyzyǵýshylyq tanytty, Ulybrıtanııadan, Kanadadan habarlasqandar boldy. Túrkııadan bizdiń bas kıimderge, shapandarǵa degen qyzyǵýshylyqtar boldy», – dedi dızaıner.

Baqytgúl Kósherbaı óndiriste paıdalanatyn matany Túrkııa, Italııa jáne Ońtústik Koreıa elderinen satyp alatyndaryn aıtty.

«Beshpent te, shekpen de shapan atalyp ketti…»

Elorda bazarlarynda Qyrǵyzstannyń kıim-keshekterin kezdestirýge bolady. Onyń ishinde ulttyq kıimder de bar. Jasyratyny joq, toı-tomadalaqtarda ony satyp alatyn turǵyndar da joq emes. Sebebi baǵasy jaǵynan qoljetimdi. Etnograf Serik Erǵalıdiń aıtýynsha, Qyrǵyzstan Qazaqstandy tek ulttyq kıimmen emes, jalpy kıimmen qamtyp jatyr.

«О́ıtkeni olar Qytaıdyń tehnologııasyn jeńil ónerkásipke engizip aldy. Ol jaqta shıkizat bolmaǵannan keıin, basqa nársege alańdamaǵannan keıin jeńil ónerkásipti jaqsy meńgerip aldy da, endi Qazaqstannyń naryǵyn bul jaǵynan jaýlap aldy. Ol ras. Bizge ol jaǵy qolǵa alynǵan joq, saıasatqa jetkilikti aınalǵan joq. Jeńil ónerkásip bar, biraq Qyrǵyzstanǵa qaraǵanda óte shaban damyp jatyr. Bizde shıkizat pen basqa jaǵy óte qymbat bolǵannan keıin odan paıda tabý jaǵy tabyskerlerge óte qıyn. Sońǵy kezde halqymyz óziniń kıimderine nazar aýdara bastady. Ulttyq kıimder negizinen brend esebinde qolǵa alynyp jatyr. Arzanqol emes, qymbat. Biraq endi bul buqara halyqqa qol jeterlik emes. Kıit dep arzan bolǵan soń qyrǵyz aǵaıyndarynyń bizdiń bazardaǵy buıymdarynan alady. Biraq endi bul ýaqytsha bolý kerek. Endi qazir ol qyzyq bolmaı bara jatyr. Degenmen bul salany bizdiń bılik qolǵa alý kerek. Oǵan arnaıy saıası baǵyt ustaný qajet», – dedi ol.

О́ıtkeni bul tek qana óndiris, saýda ındýstrııalyq baǵyt emes, bul – ulttyń qundylyǵy, ulttyń kody, dep jalǵastyrdy sarapshy.

«Sońǵy kezde brend túrinde barlyǵy shapandy qolǵa alyp jatyr. Biraq endi qazaqta shapannan basqa syrt kıimder bar ǵoı. Qazir bári shapan bolyp ketti. Beshpent te, shekpen de shapan atalyp ketti. Bul jaǵynan endi etnografııalyq ǵylymı kirisý óte baıaý jáne bul syrt qalyp tur. Iaǵnı, saýatsyzdyq ta bir jaǵynan. Mine osynyń barlyǵyna memleket kirisý kerek», – dedi Serik Erǵalı.