VOLONTERLER ARAL TEŃIZINIŃ QURǴAǴAN TABANYNA SEKSEÝIL EKTI

Jastar eldiń birneshe óńirinen jınaldy. Sonaý AQSh-tan kelgen stýdentter de ekoakııaǵa úles qosty. Shólge tózimdi ósimdiktiń tuqymyn aldaǵy ýaqytta áýeden sebý josparlanyp otyr.

Karolına Solomen AQSh-taǵy ýnıversıtetterdiń birinde ekologııalyq ekonomıka mamandyǵyna oqyp júr.

Ol Almatydaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetine tájirebıe almasýǵa kelgen. Aralda ótetin ekologııalyq akııa týraly estigen boıda eriktiler sapyna qosyldym, – deıdi.

Karolına Solomen, stýdent: – Aral teńizi týraly málimettermen buǵan deıin mektep qabyrǵasynda, joǵarǵy oqý ornynda az-kem tanysqanmyn. Biraq kózben kórgenge jetpeıdi ǵoı. Munda aýqymdy sharalar qolǵa alynǵan.

Sonyń biri qum men tuzdyń kóshýin toqtatýǵa baǵyttalyp otyr. Aıgúl Qoqaıeva, volonter: – Jyl saıyn osyndaı akııa arqyly úles qossaq, onyń jemisin kóre alamyz. Sekseýildi kóshettep ekse, shyǵymdylyǵy 85% bolatynyn bildim.

Nurlan Jaqypbekov, tilshi: – Sekseýil kóshetiniń tamyry 20-25 santımetr tereńdikke salynady jáne ony sýarýdyń qajeti joq. Osyndaı bir túp sekseýil 4 tonnaǵa deıin qumnyń kóshýine tosqaýyl bolady eken. Teńizdiń Qazaqstan bóligindegi qurǵaǵan tabany búginde jasyl jelekke aınalyp keledi. Sonaý 90-shy jyldardan beri qyzylordalyq ormanshylar 380 myń gektar jerdiń tirshiligin túletti. 2021 jyldan bastap Prezıdent tapsyrmasymen 1,1 mıllıon gektarǵa sekseýil egý mejelengen edi. Onyń 545 myń gektaryna egildi. О́simdiktiń kósheti egiledi nemese tuqymyn sebedi.

Álibı Ǵazızuly, «Orman selekııalyq tuqym ósirý ortalyǵy» RMQK bas dırektory: – Biraq tuqymmen otyrǵyzǵanda kólemin mol isteı alamyz. Onyń da biz jemisin kórip otyrmyz. Iaǵnı, shyǵyp jatyr. Istegen jumystardyń shyǵymdylyǵyn kórdik, shyǵymdylyǵy 25-27%-ke deıin barǵan. Qazaqstan Araldyń qurǵaǵan tabanyna áýeden tuqym sebý tájirıbesin qoldanýy múmkin. Mundaı jospardy elimizdiń Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrligi men ormanshylar qaýymy zerdelep jatyr.

Tájirıbe kórshimiz О́zbekstanda birer jyl buryn engizilgen. Jalpy О́zbekstan 2030 jylǵa qaraı Aral qaırańynyń 78%-in jasyl-jelekke aınaldyrýdy kózdep otyr. Zınovıı Novıkıı, aýyl sharýashylyǵy ǵylymdarynyń doktory: – Bizdiń tarapta egilgen jasyl-jelektiń bıiktigi 2 metrge deıin jetti. Nátıjesinde shań-tozańnyń áýege kóterilý proesi azaıyp keledi. Endi sol aýmaqtardy jaıylymǵa aınaldyrýdy kózdep otyrmyz.

Sharýashylyqqa jaıly jaǵdaı jasalatyn bolady. Malǵa azyq sanalatyn ósimdikter egiledi. Qaırat О́stemirov, QR Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstriniń keńesshisi: – Bıyl bizdiń memleket Araldy qutqarý qoryna tóraǵalyq etedi. Sonyń barysynda Araldyń ekologııalyq ahýalyn jaqsartýǵa kóp kúsh jumsalatyn bolady. Árıne, bul – álemdik problema. Bul jerden kóterilgen tuz Eýropaǵa deıin jetip jatyr.

Ol taýly aımaqtarda muzdyqtardyń erýine de áser etip otyr. Eki eldiń osy saladaǵy áriptestiginiń keleshegi zor. Aral atyrabynyń jalpy aýmaǵy 6 mln gektarǵa teń desek, sonyń jartysynan kóbi О́zbekstan jerinde. «Teńiz tabanynan ushqan shańdy tuzdy toqtatýdyń eń tıimdi ádisi – orman ósirý», – deıdi mamandar.