«جاساندى ينتەلەكت تۋرالى» جاڭا زاڭ قاشان قابىلدانباق?

يۋنەسكو-نىڭ مالىمدەۋىنشە, جاساندى ينتەلەكت (جي) بەلگىلى ءبىر الەۋمەتتىك مۇمكىندىكتەردىڭ جۇزەگە اسۋىنا ىقپال ەتەدى. الايدا, جي جالعان اقپارات قۇراستىرۋعا جانە تاراتۋعا, قۇپيا دەرەكتەردىڭ قولدى بولۋىنا, جەكە باسقا قاتىستى مالىمەتتەردىڭ ۇرلانۋىنا, سونداي-اق اۆتورلىق قۇقىقتى بۇزۋعا بايلانىستى الەۋمەتتىك ماسەلەدە قاۋىپى زور.

قازىرگى تاڭدا جي-مەن جاسالعان ءونىمنىڭ اۆتورلىق قۇقىعى بۇكىل الەمدە بەلگىسىز جاعدايدا, ياعني, زاڭمەن ناقتىلانباعان. تەك ءار ەل ءوزىنىڭ مەملەكەتتىك زاڭدارى اياسىندا بەلگىلى ءبىر دارەجەدە رەتتەيدى. ال, ءبىز «جاساندى ينتەلەكتپەن جاسالعان» دەيمىز نەمەسە ونى ناقتى اجىراتپاۋىمىز دا مۇمكىن.

جاساندى ينتەللەكت جۇيەلەرىن قولدانۋ ءۇشىن اۆتورلىق قۇقىقپەن قورعالعان ماتەريالداردى پايدالانۋ كوپتەگەن ەلدەردە زاڭدىق تۇرعىدا داۋلى ماسەلە بولىپ وتىر.

ينتەلەكتۋالدى ءونىم اۆتورلارى وزدەرىنىڭ تۋىندىلارىن كوبىنە «زەرتتەۋ ءۇشىن» دەگەن جەلەۋمەن جاساندى ينتەللەكت ارقىلى پايدالانىپ جۇرگەنىن ايتۋدا. وسى ماسەلەگە بايلانىستى الەمدە سوتتاسۋ دەرەگى كوبەيىپ كەتكەن. وسىعان وراي دامىعان ەلدەردە وسى پروبلەمانى قۇقىقتىق رەتتەۋ بويىنشا ءتۇرلى ارەكەتتەر جاسالۋدا.

بيىلعى جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا ەۋروپالىق پارلامەنت جي ارەكەتىن زاڭمەن رەتتەۋ نيەتىمەن «جاساندى ينتەلەكت تۋرالى» ەۋروپالىق وداق زاڭىن قابىلدادى. زاڭدا تۇتىنۋشىلاردى مانيپۋلياتسيالاۋ ماقساتىندا پايدالانۋ ءۇشىن جي-دى قولدانۋعا تىيىم سالۋ, سونداي-اق تۇتىنۋشىلاردىڭ جي مازمۇنىنا قاتىستى شاعىمدار بەرۋىنە جانە تۇسىنىكتەمەلەر الۋ قۇقىعى قاراستىرىلعان.

قىتايدا 2023 جىلى قابىلدانعان سوڭعى نورماتيۆتىك قۇجاتتا «جي كومەگىمەن جاسالعان كەز-كەلگەن مازمۇن ايقىن ءارى ارنايى تاڭبالاۋ ارقىلى ەرەكشەلەنۋى ءتيىس; جي قولداناتىن كەز-كەلگەن كومپانيا تەك رۇقسات ەتىلگەن, زاڭدى دەرەكتەردى پايدالانۋعا مىندەتتى; جي جۇيەلەرى قىتايدىڭ الگوريتمدەر تىزىلىمىندە تىركەلۋى قاجەت جانە زاڭسىز ارەكەتتەر ءۇشىن پايدالانىلماۋى كەرەك» دەگەن سەكىلدى 24 قاتاڭ تالاپتار قامتىلدى.

ال, اقش, سينگاپۋر سەكىلدى مەملەكەتتەر ازىرگە ادام قولىمەن جاسالعان ەڭبەكتەردىڭ اۆتورلىق قۇقىعىن قاتاڭ ساقتايتىن زاڭدارمەن شەكتەلىپ وتىر.

قازاقستاندا اۆتورلىق قۇقىق ماسەلەلەرى 1996 جىلعى 10-ماۋسىمداعى «اۆتورلىق قۇقىق جانە ساباقتاس قۇقىقتار تۋرالى» قر زاڭىمەن قورعالعان. زاڭ عىلىم, ادەبيەت جانە ونەر تۋىندىلارىن جاساۋعا جانە پايدالانۋعا بايلانىستى تۋىندايتىن زياتكەرلىك مەنشىك سالاسىنداعى قاتىناستاردى رەتتەيدى.

الايدا, وسى نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىنىڭ مازمۇنى جاساندى ينتەللەكت ارقىلى ازىرلەگەن ونىمدەردىڭ اۆتورلىق قۇقىعىن رەتتەيتىن ەرەجەلەردىڭ جوقتىعىن كورسەتىپ وتىر.

ءبىر قۋانتارلىعى, بيىل عانا ەلىمىزدە «جاساندى ينتەللەكتىنى دامىتۋدىڭ 2024-2029 جىلدارعا ارنالعان تۇجىرىمداماسىنىڭ جوباسى» جاريالانعان ەدى. جوبا اياسىندا «مەملەكەتتىڭ, بيزنەستىڭ جانە ازاماتتاردىڭ مۇددەلەرىن ەسكەرە وتىرىپ, وزىق الەمدىك تاجىريبەگە سايكەس جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگياسىن دامىتۋ ءۇشىن قۇقىقتىق رەتتەۋشى بازانى قابىلداۋ» جوسپارلانعان.

قازىرگى ۋاقىتتا قر پارلامەنت ءماجىلىسى قر تسيفرلىق دامۋ, يننوۆاتسيالار جانە اەروعارىشتىق دامۋ مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ, جاساندى ينتەلەكتىنى دامىتۋ جانە پايدالانۋ كەزىندە مەملەكەتتىك ورگاندار, جەكە جانە زاڭدى تۇلعالار اراسىنداعى قوعامدىق قاتىناستاردى رەتتەۋگە باعىتتالعان جي بويىنشا زاڭ جوباسىن ازىرلەۋدە.

قازىرگى تاڭدا جاساندى ينتەللەكتىنى قۇقىقتىق رەتتەۋ ماسەلەلەرىمەن اينالىساتىن نەگىزگى حالىقارالىق ۇيىمدار – يۋنەسكو مەن «دۇنيەجۇزىلىك زياتكەرلىك مەنشىك ۇيىمى» بولىپ وتىر. اتالمىش ۇيىمداردىڭ ساراپشىلارى جاساندى ينتەللەكتىنى زاڭسىز پايدالانۋ ارقىلى جالعان جاڭالىقتار مەن فەيك دەرەكتەر, جاساندى قۇجاتتار پايدا بولاتىندىعىنا الاڭداۋشىلىق بىلدىرۋدە.

سوندىقتان وتاندىق زاڭنامانى جەتىلدىرۋ كەزىندە حالىقارالىق ۇيىمدار الاڭداپ وتىرعان بارلىق وزەكتى ماسەلەلەر ەسكەرىلۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيمىز.

ويتكەنى, قازاقستاندا جاساندى ينتەلەكت جۇيەسىن قۇقىقتىق تۇرعىدا زاڭمەن رەتتەۋ – حالىقارالىق ارەنادا ەلىمىزدىڭ تەحنولوگيالىق الەۋەتىن قالىپتاستىرۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى.

كەلەشەكتە بۇل زاڭ قازاقستاندا جاساندى ينتەلەكت جۇيەسىنىڭ جاقسى دامۋىن قامتاماسىز ەتۋمەن قاتار, ءبىزدى ورتالىق ازيادا جي بويىنشى كوشباسشى مەملەكەتكە اينالۋىمىزعا مۇمكىندىك بەرەدى.