«Jasandy ıntelekt týraly» jańa zań qashan qabyldanbaq?

IýNESKO-nyń málimdeýinshe, jasandy ıntelekt (JI) belgili bir áleýmettik múmkindikterdiń júzege asýyna yqpal etedi. Alaıda, JI jalǵan aqparat qurastyrýǵa jáne taratýǵa, qupııa derekterdiń qoldy bolýyna, jeke basqa qatysty málimetterdiń urlanýyna, sondaı-aq avtorlyq quqyqty buzýǵa baılanysty áleýmettik máselede qaýipi zor.

Qazirgi tańda JI-men jasalǵan ónimniń avtorlyq quqyǵy búkil álemde belgisiz jaǵdaıda, ıaǵnı, zańmen naqtylanbaǵan. Tek ár el óziniń memlekettik zańdary aıasynda belgili bir dárejede retteıdi. Al, biz «Jasandy ıntelektpen jasalǵan» deımiz nemese ony naqty ajyratpaýymyz da múmkin.

Jasandy ıntellekt júıelerin qoldaný úshin avtorlyq quqyqpen qorǵalǵan materıaldardy paıdalaný kóptegen elderde zańdyq turǵyda daýly másele bolyp otyr.

Intelektýaldy ónim avtorlary ózderiniń týyndylaryn kóbine «zertteý úshin» degen jeleýmen jasandy ıntellekt arqyly paıdalanyp júrgenin aıtýda. Osy máselege baılanysty álemde sottasý deregi kóbeıip ketken. Osyǵan oraı damyǵan elderde osy problemany quqyqtyq retteý boıynsha túrli áreketter jasalýda.

Bıylǵy jyldyń naýryz aıynda Eýropalyq parlament JI áreketin zańmen retteý nıetimen «Jasandy ıntelekt týraly» Eýropalyq Odaq Zańyn qabyldady. Zańda tutynýshylardy manıpýlıaııalaý maqsatynda paıdalaný úshin JI-dy qoldanýǵa tyıym salý, sondaı-aq tutynýshylardyń JI mazmunyna qatysty shaǵymdar berýine jáne túsiniktemeler alý quqyǵy qarastyrylǵan.

Qytaıda 2023 jyly qabyldanǵan sońǵy normatıvtik qujatta «JI kómegimen jasalǵan kez-kelgen mazmun aıqyn ári arnaıy tańbalaý arqyly erekshelenýi tıis; JI qoldanatyn kez-kelgen kompanııa tek ruqsat etilgen, zańdy derekterdi paıdalanýǵa mindetti; JI júıeleri Qytaıdyń algorıtmder tiziliminde tirkelýi qajet jáne zańsyz áreketter úshin paıdalanylmaýy kerek» degen sekildi 24 qatań talaptar qamtyldy.

Al, AQSh, Sıngapýr sekildi memleketter ázirge adam qolymen jasalǵan eńbekterdiń avtorlyq quqyǵyn qatań saqtaıtyn zańdarmen shektelip otyr.

Qazaqstanda avtorlyq quqyq máseleleri 1996 jylǵy 10-maýsymdaǵy «Avtorlyq quqyq jáne sabaqtas quqyqtar týraly» QR Zańymen qorǵalǵan. Zań ǵylym, ádebıet jáne óner týyndylaryn jasaýǵa jáne paıdalanýǵa baılanysty týyndaıtyn zııatkerlik menshik salasyndaǵy qatynastardy retteıdi.

Alaıda, osy normatıvtik quqyqtyq aktiniń mazmuny jasandy ıntellekt arqyly ázirlegen ónimderdiń avtorlyq quqyǵyn retteıtin erejelerdiń joqtyǵyn kórsetip otyr.

Bir qýantarlyǵy, bıyl ǵana elimizde «Jasandy ıntellektini damytýdyń 2024-2029 jyldarǵa arnalǵan tujyrymdamasynyń jobasy» jarııalanǵan edi. Joba aıasynda «memlekettiń, bıznestiń jáne azamattardyń múddelerin eskere otyryp, ozyq álemdik tájirıbege sáıkes jasandy ıntellekt tehnologııasyn damytý úshin quqyqtyq retteýshi bazany qabyldaý» josparlanǵan.

Qazirgi ýaqytta QR Parlament Májilisi QR ıfrlyq damý, ınnovaııalar jáne aeroǵaryshtyq damý mınıstrligimen birlesip, jasandy ıntelektini damytý jáne paıdalaný kezinde memlekettik organdar, jeke jáne zańdy tulǵalar arasyndaǵy qoǵamdyq qatynastardy retteýge baǵyttalǵan JI boıynsha zań jobasyn ázirleýde.

Qazirgi tańda jasandy ıntellektini quqyqtyq retteý máselelerimen aınalysatyn negizgi halyqaralyq uıymdar – IýNESKO men «Dúnıejúzilik zııatkerlik menshik uıymy» bolyp otyr. Atalmysh uıymdardyń sarapshylary jasandy ıntellektini zańsyz paıdalaný arqyly jalǵan jańalyqtar men feık derekter, jasandy qujattar paıda bolatyndyǵyna alańdaýshylyq bildirýde.

Sondyqtan otandyq zańnamany jetildirý kezinde halyqaralyq uıymdar alańdap otyrǵan barlyq ózekti máseleler eskerilý qajet dep esepteımiz.

О́ıtkeni, Qazaqstanda jasandy ıntelekt júıesin quqyqtyq turǵyda zańmen retteý – halyqaralyq arenada elimizdiń tehnologııalyq áleýetin qalyptastyrýda mańyzdy ról atqarady.

Keleshekte bul zań Qazaqstanda jasandy ıntelekt júıesiniń jaqsy damýyn qamtamasyz etýmen qatar, bizdi Ortalyq Azııada JI boıynshy kóshbasshy memleketke aınalýymyzǵa múmkindik beredi.