«Jasandy jańbyr jaýǵyzý» aqyrzamanǵa alyp barmaı ma?

Foto: BAQ.KZ

Sońǵy kezde áleýmettik jelide «Qoldan jańbyr jaýǵyzdy» degen Altaı Aınabektiń eńbegi qyzý talqyǵa túsip júr. BAQ.KZ Altaıdyń ózine habarlasyp, jumysy jaıly surap kórdi, – dep jazady Qandastar.kz.

Altaı Aınabek klımatty ózgertý tehnologııalary halyqaralyq ortalyǵynyń jetekshisi, «jasandy jańbyr jaýǵyzý» tehnologııasynyń avtory. Qazirgi ýaqytta Aral óńirine arnaıy qondyrǵylaryn ornatyp, «jasandy jańbyr jaýǵyzý» proesimen aınalysyp júr. Bul júıe «Clear Sky Manager New Generation» dep atalady. Altaıdyń aıtýynsha, Aralǵa jasalyp jatqan tájirıbe basqa óńirlerge de áser etýi múmkin.

«Biz Qazaqstanda jumys jasaǵan merzimder 2021 qazan, 2022 naýryz, sáýir, mamyr, 2023 jyl tamyz aıy. 2024jyldyń 18 maýsymynan bastap jumysty jalǵastyryp jatyrmyz. Osy kezderdiń barlyǵyna ortaq qubylys bar. Mańǵystaý, Atyraý, Aqtóbe, Almaty, Jambyl, Túrkistan, Qyzylorda oblystarynda jaýyn-shashyn deńgeıi kóp bolǵan. Bul birinshi etap», – deıdi Altaı Aınabek.

Onyń aıtýynsha, klımat tehnologııalyq áserge úırengen.

«Bul tehnologııamyzdyń shyńy emes. Shilde aıyna, álemdegi qýańshylyqqa, bizdegi boljanǵan qýańshylyqqa qaramaı sý qazir kóp. QR Bas prokýrorynyń málimdemesine saı sońǵy 5 jylda 610 000 ga orman órtengen. Dala órtin eseptemegende. Qudaıǵa shúkir, tehnologııalyq jaýynnyń arqasynda qazir odan amanbyz. Maýsym aıynda deńgeıi túsip qalatyn ońtústiktegi sý qoımalar kerisinshe qalpyna kele bastady. Temperatýra túsip Araldyń sýynyń býlanyp kemip, sý deńgeıi shilde aıyna, qýańshylyqqa qaramaı kóterilip jatyr», – deıdi ol.

Ol ornatylǵan tehnologııadan taǵy bir oń kórsetkishti baıqaǵanyn aıtady.

«Ystyq tolqyndy kúnderdiń beti qaıtyp, densaýlyǵy nashar adam ómirin saqtaýǵa, adamdardyń jumys isteýge qabileti artýda. Bıdaı óniminde bıyl tarıhı rekord bolady degen boljam bar. Atmosferada da ottegi konentraııasy kóp, aýa tazarýda», – deıdi Altaı Aınabek.

Aral óńirine ornatylǵan qurylǵylardyń turǵyndar densaýlyǵyna áser ete me, joq pa ony da suradyq.

«Densaýlyqqa zııany joq, óıtkeni tehnologııa tabıǵı proesterdi ımmıtaııa jasaıdy. Belgııalyq DeNayer laboratorııasynan ruqsatnama alynǵan», – deıdi Altaı Aınabek.

Tehnıkany ornatýǵa ákimdik te arnaıy ruqsat bergen. Aral qalasynyń ákimi Batyrjan Uzaqovqa habarlasyp mán-jaıdy bildik.

«Aýdan ákimimen kezdesý boldy. 3 jerge arnaıy qurylǵyny qoıdyq. Ruqsatyn aldy. Birinshi qoıǵan kezde nátıjesi bolmady. Úshinshi qondyrǵyny Qazaly óńirine alyp baryp qoıǵanda shamaly ózgeris bola bastady. Shynyn aıtsam Alladan artyq eshteńe joq qoı. Allanyń nury shyǵar. Halyq endi eki túrli pikirde. Bes saýsaq birdeı emes qoı. Men Altaımen tyǵyz baılanystamyn», – dedi Batyrjan Uzaqov.

Alaıda qala ákimi basqa ǵalymdarmen baılanysyp, Altaıdyń jasap jatqan tájirıbesi jaıly suramaǵan. Bizge bergen jaýabynda «ol bizdiń quzyretimizge kirmeıdi» dep qysqa qaıyrdy.

Ǵylymı negizde anyǵyn bilý úshin ǵalymdarǵa habarlasyp, mán jaıdy bilmekke umtyldyq. Tek halyqaralyq sarapshy Erlan Badashevpen baılanysyp, pikir alýǵa múmkindik boldy. Ol tabıǵatqa qol suǵýǵa bolmaıtynyn alǵa tartady.

«Mysaly Dýbaıda jańa tehnologııamen jańbyr jaýdyramyn dep tabıǵat qubylysyna qol suqty. Sonyń saldarynan sý basyp ketti. Tabıǵatqa qol suǵýǵa bolmaıdy. Soltústik Araldyń ózi onsyz da tómen túsip bara jatyr. Byltyr 2 mlrd tekshe metrden astam sý jiberilgen. Soltústik Araldy ustap turý úshin 4-5 mlrd tekshe metr sý kerek», — deıdi ol.

Bıyl atalǵan óńirde jańbyr jıi jaýyp jatyr. Qondyrǵan qurylǵynyń áseri bar-joǵyn sarapshy bylaı túsinirdi.

«Bıyl jańbyr barlyq jerde jıi jaýyp jatyr. Jańbyrdyń jaýýy jaqsy. Bul tabıǵı qubylys. Kezinde belgili merekelik sharalarda tikushaqpen bultty ydyratyp, jańbyr jaýǵyzbaý tehnologııasy da qoldanylǵan», — dedi sarapshy.

Erlan Badashevtiń aıtýynsha, mundaı jasandy qoldan jańbyr jaýǵyzý ǵylymy qajet emes.

«Biz ǵylymdy sýdy únemdeý tehnologııasyna, sýdy tazartyp qaıta qoldaný tehnıkasyna arnaýymyz kerek. Ǵylymy damyǵan Izraıl eli de jańbyrdy qoldan jaýǵyzyp jatqan joq. Olar men joǵaryda aıtyp ótken tehnologııalardy paıdalanady. Klımatty adam ózgertpeýi kerek. Eshqashan tabıǵat adamzatqa baǵynbaýy tıis. Al bul jigittiń istep jatqany tabıǵat adamǵa baǵyndy bolyp tur. Bıyl tasqyn sý da tabıǵat zańdylyǵy ekenin dáleldep berdi. Adam tabıǵatpen úndesýi kerek. Adam tabıǵatty baǵyndyratyn bolsa sońy aqyrzamanǵa barady. Klımattyń ózgerip jatqany adamnyń yqpalynyń áserinen. Sonyń sebebinen tabıǵat óziniń belgili qalpyna kelý úshin sý tasqyny bolyp jatyr», — deıdi ol.