Zań boıynsha jeke basty, turǵynjaıdy, menshikti, jer ýchaskesin jáne basqa da quqyqtardy qorǵaý kezinde qolsuǵýshyǵa zııan keltirý qylmys emes
Konstıtýııa boıynsha Qazaqstannyń árbir azamaty óziniń quqyqtary men bostandyqtaryn, qajetti qorǵanysty qosa alǵanda zańǵa qaıshy kelmeıtin barlyq tásilmen qorǵaýǵa quqyly. Al tásilder men quraldar zańmen retteledi.
Qazaqstan zań aıasynda ózin-ózi qorǵaýǵa arnalǵan qarý-jaraqty qoldaný tártibin usynady.
Qajetti qorǵanys jáne onyń shegi qandaı
Qylmystyq kodekstiń 32-babynda qajetti qorǵanystyń naqty anyqtamasy kórsetilgen.
«Qorǵanýshynyń jáne basqa da adamdardyń jeke basy men quqyqtaryn, sondaı-aq qoǵamnyń jáne memlekettiń zańmen qorǵalatyn múddelerin qoǵamǵa qaýipti qolsuǵýshylyqtan, onyń ishinde qolsuǵýshy adamǵa zııan keltirý jolymen zańdy túrde qorǵaý qajetti qorǵanys dep tanylady», — delingen zańda.
Zań boıynsha jeke basty, turǵynjaıdy, menshikti, jer ýchaskesin jáne basqa da quqyqtardy qorǵaý kezinde qolsuǵýshyǵa zııan keltirý qylmystyq quqyq buzýshylyq bolyp sanalmaıdy. Biraq qajetti qorǵanys sheginen shyǵýǵa bolmaıdy.
Al qorǵaný qolsuǵýshylyqtyń sıpaty men qoǵamǵa qaýiptilik dárejesine anyq saı kelmese, qajetti qorǵanys sheginen shyǵý dep tanylady. Ondaıda qasaqana zııan keltirý boıynsha qylmystyq is qozǵalýy múmkin.
Degenmen belgili bir jaǵdaılarda qolsuǵýshylyqqa toıtarys berý kezinde qajetti qorǵanys sheginen shyǵý bolyp sanalmaıdy. Olar:
qorǵanýshynyń nemese basqa adamdardyń ómirine qaýipti qarýly shabýyl;
zorlyq-zombylyq ne osyndaı zorlyq-zombylyqtyń tikeleı qateri;
turǵynjaıǵa, úı-jaıǵa basyp kirý;
turǵynjaıǵa, úı-jaıǵa órt qoıý;
qolsuǵýshylyqtyń kenetten bolýy saldarynan shabýyl qaýpiniń dárejesi men sıpatyn obektıvti baǵalaı almaý.
Qorǵanys úshin qarýdy paıdalanýǵa bolady
Zańda azamattyq qarýdyń naqty túrleri kórsetilgen. Oǵan ózin-ózi qorǵaý, sportpen, ań aýlaýmen shuǵyldaný maqsatynda paıdalanatyn qarý jatady. Jeke qorǵanysqa arnalǵan qarý:
tegis uzyn uńǵyly atys qarýy;
gazdy qarý – gazdy pıstoletter, revolverler jáne olardyń patrondary, mehanıkalyq tozańdatqyshtar, densaýlyq saqtaý salasyndaǵy ýákiletti organ qoldanýǵa ruqsat bergen, kózden jas aǵyzatyn nemese titirkendirgish zattarmen jaraqtalǵan aerozoldy jáne basqa da qurylǵylar;
elektrli qarý – zaqymdaǵysh qasıeti elektr energııasyn paıdalanýǵa negizdelgen, densaýlyq saqtaý salasyndaǵy ýákiletti organ qoldanýǵa ruqsat bergen qarý jáne ózge de zattar.
Basty talap – azamattyq qarý úzdiksiz atpaýy shart.
Gazdy qarý men esten tandyratyn elektr qurylǵysyn paıdalaný úshin ishki ister organdarynan ruqsat qaǵazyn alý kerek. Ondaı ruqsattar 18 jasqa tolǵan adamdarǵa ǵana beriledi. Al tegis uzyn uńǵyly atys qarýyn tek 21 jasqa kelgender ustaıdy. Ony satyp alǵannan keıin bir aptanyń ishinde turǵylyqty jeri boıynsha ishki ister organdarynda tirkeý qajet.
Pnevmatıkalyq qarý, jas aǵyzatyn zaty bar qurylǵylar men búrikkishter úshin arnaıy ruqsat qaǵazyn alýdyń qajeti joq. Tirkeýge de qoıylmaıdy.
Máselen, gaz ballonyn satyp alǵanda tek jeke kýálikti kórsetý kerek. Al satýshy ondaı qurylǵyny paıdalaný erejesin aıtyp beredi. Odan keıin jýrnalǵa qol qoıyp, taýardy alyp ketýge bolady.
Qarýdy maqsatsyz paıdalaný
Azamattyq qarýdy maqsatsyz paıdalanǵany úshin ákimshilik, tipti qylmystyq jaza qarastyrylǵan. Sotta barlyq mán-jaı eskeriledi. Sonyń ishinde adamnyń psıhıatrııalyq saraptamanyń qorytyndysy, qoǵamǵa qaýip tóndirý dárejesi, qaıtys bolǵandardyń bar-joǵy jáne taǵy basqa jaǵdaılar bar.
Máselen, qoǵamdyq jerde gaz ballonyn paıdalanǵany úshin usaq buzaqylyq úshin jaýapqa tartýy múmkin. Ol úshin 20 AEK (73 840 teńge) kóleminde aıyppul nemese 5-15 táýlikke qamaýǵa alý jazasy qarastyrylǵan. Al shashylǵan gazdyń saldarynan bireý qaıtys bolsa, qylmystyq is qozǵalady.
Qylmystyq kodekstiń 104-babynda abaısyzda qazaǵa ushyratqany úshin naqty jaýapkershilik jazylǵan. Oǵan sáıkes, kinásiz adamdy óltirgeni úshin úsh jylǵa deıingi merzimge bas bostandyǵyn shekteý ne sol merzimge bas bostandyǵynan aıyrý jazasy qarastyrylǵan.
Al eki nemese odan da kóp adamdy qaıtys bolsa, bes jylǵa deıingi merzimge bas bostandyǵyn shekteý ne sol merzimge bas bostandyǵynan aıyrý jazasy qoldanylady.
