«جيىرمانشى»: نەگە «جيىرماسىنشى» ەمەس?

فوتو: khabar.kz

بۇل تۋرالى فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى ورىناي جۇباي جۋرناليست ارمان المەنبەتكە بەرگەن سۇحباتىندا ايتتى, دەپ حابارلايدى  qandastar.kz   Qaz365.kz-كە سىلتەمە جاساپ.

«انا ءتىل مەن مىنا ءتىل» پودكاسىندا ارمان المەمبەت فيلولوگ «جيىرمانشى» دەپ سويلەيتىندىكتەن العاشىندا تاڭقالعانىن, قازىر شاماسى كەلگەنشە سولاي ايتۋعا تىرىساتىنىن جانە وزگەلەرگە دە سولاي ءتۇسىندىرىپ جۇرگەنىن ايتادى. ءتىل مامانىنان «-سى» قايدان پايدا بولعانىن سۇرايدى.

«ءسىز جيىرمانشى دەپ سويلەيسىز عوي. مۇنى بۇرىن قالاي بايقاماعانبىز دەپ تاڭقالدىم. ەندى شامام كەلگەنشە سولاي ايتۋعا تىرىسام. كوبىنەسە جيىرماسىنشىعا كەتىپ قالا بەرەمىز عوي. ءسوزىم جەتكەن جەرگە دەيىن ايتام. كوبى نەگە دەپ سۇرايدى. ويتكەنى, التىسىنشى دەمەيمىز. جيىرما التى دەگەندە ەكەۋى دە داۋىستىدان اياقتالىپ تۇر. ودان كەيىن ەكى, جەتى بارىنە «-ىنشى, -ءىنشى» جالعانىپ تۇر دا, جيىرما دەگەندە «-سى» پايدا بولىپتى», – دەيدى ول.

ورىناي جۇباي «جيىرماسىنشى» دەپ ەمەس «جيىرمانشى» دەپ سويلەۋمىز كەرەكتىگىن ايتادى.

«ەكىنشى, التىنشى, جەتىنشى دەگەندى تۇسىندىرە الامىز. سەبەبى قازاق تىلىندە ەكى داۋىستى قاتار كەلمەيدى, بىرەۋى ءتۇسىپ قالادى. ال جيىرماسىنشى دەگەندە وزگە ۇلت وكىلدەرىنە قازاق ءتىلىن ۇيرەتكەندە مىنا «-سى» قايدان پايدا بولدى, نە ءۇشىن جالعايمىز تۇسىندىرە المايمىز. مۇمكىن ەمەس. سونداي-اق وزگە تۇركى تىلدەرىنىڭ ءبارىن «ءيىرمىندجى» دەپ بەرەدى. بىرەۋىندە «ءيىرمىسىندجى» دەگەن جوق. ءبىز قوسىپ جىبەرگەنبىز. سونداي-اق بايتۇرسىنوۆتىڭ ەڭبەكتەرىنىڭ بىرەۋىندە «جيىرماسىنشى» دەگەن ءسوز جوق. ماۋلەن بالاقاەۆ كەزىندە سوعان قاتتى اشۋلانىپتى. ورفوگرافيالىق سوزدىكتى ءبىر جاس جىگىتكە بەرگەن. ورفوەپيالىق سوزدىكتى باسپاعا اپارىپ بەرۋ كەرەك بولعان. بىراق ول جىگىت كەتىپ بارا جاتقان كەزدە «جيىرمانشى» دەپ جازىلىپ تۇرعان ءسوزدىڭ ۇستىنە بەلگى قويىپ,  «-سى»- نى قوسىپ, «جيىرماسىنشى» دەپ جازىپ جىبەرگەن عوي. سول ورفوگرافيالىق سوزدىك شىققانعا دەيىن جيىرمانشى دەپ جازىلىپ كەلگەن», – دەيدى ءتىل مامانى.

ورىناي جۇبايدىڭ سوزىنشە, كەيىن الگى سوزدىك شىققاننان كەيىن ماۋلەن بالاقاەۆ «جيىرماسىنشى» دەگەن ءسوزدى كورىپ, «سەن قۇرتتىڭ, تىلدەگى جۇيەنى ءبۇلدىردىڭ» دەپ قاتتى اشۋلانىپتى. قازىر «ۋاقىتىسىندا, ۋاقىتىسىمەن, بىرەۋىسى» دەپ سويلەي بەرەتىنى سوندىقتان دەيدى.