جۋرناليستكە پاتەر بەرگەن دۇرىس پا?

جىلدا 28 ماۋسىم ەلىمىزدە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى قىزمەتكەرلەرىنىڭ مەرەكەسىن اتاپ وتەدى,-دەپ حابارلايدى Qandastar.kz

جۋرناليستەر قاۋىمى جىل ون ەكى اي اتقارعان ەڭبەگىنىڭ جەمىسى مەن جەڭىسىن تاتىپ, ەل الدىندا ءبىر مارقايىپ قالاتىن كۇن.

سوڭعى جىلدارى وسى كۇنى ەلىمىزدىڭ ءار وبلىسىندا ءجۇرىپ-اق ەلدىڭ ءۇنىن بيلىككە جەتكىزەتىن, قوعامنىڭ قاتپارىن قوپارا ءسوز ەتەتىن ۇزدىك جۋرناليستەردى قر پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ ارنايى قابىلداپ, ماراپات تاپسىرۋ ءداستۇرى قالىپتاسىپ كەلەدى.

ەڭبەگى باعالانعان باق وكىلدەرىنە پاتەر كىلتىن تاپسىرۋ ءۇردىسى باستالعالى دا نەبارى جىل تولدى. باسقا سىيلىق – ءبىر توبە, پاتەر الۋ – ءبىر توبە. ۇلتتىق ماسەلەنى كوتەرىپ, جانى جۇدەۋگە جاردەمشى بوپ جۇرگەن جۋرناليست باسپانالى بوپ جاتسا, ءسوز بوستاندىعىنا جاسالعان قۇرمەتتىڭ ۇلكەن وسى ەمەس پە?!.

تەلەديداردان تاپ-تۇيناقتاي بوپ وتىرعانعا, راديودان ساڭقىلداپ سويلەگەنگە, الەۋمەتتىك جەلىدە ۇنەمى ەل ارالاپ, جەر ارالاپ جۇرگەنگە بىلايعى جۇرت جۋرناليستەردى قاعاناعى قارىق, ساعاناعى سارىق دەپ ويلايدى. ەلدىڭ پروبلەماسىن شەشىپ, اكىمنىڭ اپشىسىن قۋىرىپ جۇرگەنىمەن, كوپ ءتىلشىنىڭ پاتەر ساعالاپ, جاتاقحانا جاعالاپ جۇرگەنىن ەكىنىڭ ءبىرى بىلە بەرمەيدى. جاس تىلشىلەر عانا ەمەس, كەكسە ءجۋرناليستىڭ ءبىرازى تاپقان ايلىعىن شايلىققا جەتكىزە الماي, قوڭىرتوبەل تىرشىلىك كەشىپ وتىر.

جۋرناليستكە پاتەر كىلتى تاپسىرىلىپ, وڭىرىنە وردەن-مەدال تاعىپ جاتسا, الەۋمەتتىك جەلىدە جان-جاعىن تۇرتكىلەپ وتىراتىنداردىڭ ايى وڭىنان تۋىپ, تيىسەتىن تاقىرىپ تاپقانىنا قۋانىپ شىعا كەلەتىنى بار. «تىلشىلەرگە پاتەر بەرگەنشە, مۇعالىم مەن دارىگەرگە ءۇي بەرمەي مە?», «ەرەن ەڭبەك ءسىڭىرۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك?» دەگەن سياقتى قيتۇرقى سۇراقتىڭ شەتىن قىلتيتىپ, بوستەكى اڭگىمەنىڭ شاڭىن قاعادى.

2023 جىلى الەمدە 45 جۋرناليست كاسىبي مىندەتىن اتقارىپ ءجۇرىپ قازا تاۋىپتى. دۇنيە ءجۇزى بويىنشا 521 ءتىلشى ءتۇرلى سەبەپتەرمەن قاماۋعا الىنىپ, نەگىزسىز ءىستى بولعان. تەك قىتايدىڭ وزىندە عانا 121 جۋرناليست تۇتقىنعا الىنىپ, قامالعان. بەلارۋس ەلىندە 39 باق وكىلى تەمىر تورعا توعىتىلدى. كورشىلەس رەسەيدە 28 ءجۋرناليستىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعالدى, ونىڭ ەكەۋى اقش-تىڭ ءىرى ءباسپاسوز قۇرالىنىڭ قىزمەتكەرى.

بىزدە دە بىلتىرلارى بىرنەشە جۋرناليستكە شابۋىلدار جاسالىپ, دۇنيە-مۇلكىن ءبۇلدىرىپ كەتكەن وقيعالار تىركەلدى. كەيىنىرەك ونى ىستەگەندەر حالىقتى بيلىككە قارسى قويماق بوپ ارەكەت ەتكەندەرى انىقتالدى.

شيرەك عاسىر سىبايلاستىق پەن جەمقورلىق دەندەپ العان قوعامدى وزگەرتپەك نيەتپەن مەملەكەت باسشىسى ۇكىمەت مۇشەلەرىن باق وكىلدەرىنىڭ سىنىنا نازار اۋدارۋعا شاقىردى. پرەزيدەنتتىڭ پارمەنى اسەر ەتىپ, بىرنەشە جۋرناليست پارلامەنت پەن سەناتقا ءوتىپ, وتكىر ماسەلەلەر اشىق قوزعالا باستادى. بۇرىنعىداي ەمەس, وبلىستىق دەڭگەيدە دە تىلشىلەر ءوڭىر باسشىسىنا قاتىستى سىني ماتەريالداردى الەۋمەتتىك جەلىلەردە باتىل قوزعايتىن دارەجەگە جەتتى.

مويىنداۋىمىز كەرەك, ماماندىعىنا نۇقسان كەلتىرىپ الاتىن دا جۋرناليستەر بار. ءتىلشى دە ەت پەن سۇيەكتەن جارالعان پەندە. ونىڭ دا جەكە ءومىرى, وزگەشە پروبلەماسى, دوسى مەن دۇشپانى بولادى. قوعامنىڭ دەرتىن جۇرەگىنەن وتكىزىپ, ميىمەن قورىتاتىن ءجۋرناليستىڭ دە جۇيكەسى سىر بەرۋگە قاقىلى. ونىڭ سىرتىندا حايپ, ترەند دەگەن «جۇقپالى دەرتتىڭ» دە اسەرى تۇيمەدەيدى تۇيەدەي ەتىپ, ءتۇزۋدى قيسايتىپ كورسەتەدى. توقسان توعىز جاقسىلىعىڭدى كورسە دە, ءبىر عانا جاماندىعىڭدى كەشىرمەيتىن قالىڭ جۇرت كەشە عانا اراشاعا ءتۇسىپ, قورعانى بولعان ءتىلشى بايعۇستى ايامايدى…

«ارقالاعانى – التىن, جەگەنى – جانتاق» دەپ شەرحان مۇرتازا سۋرەتتەگەندەي, جۋرناليستەر قاۋىمى قاي قوعامدا دا كورگەن قىزىعىنان تاتقان شىجىعى اسىپ تۇسەتىن جاۋىنگەر جۇرت. شىعارماشىلىقتىڭ ماشاقاتى, باق جۇمىسىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگى, ايتقان ءسوز, جازعان جازۋدىڭ سۇراۋى – كەز-كەلگەن ءتىلشىنىڭ موينىنا كيىلگەن قامىت. جۋرناليست بولۋ, جۇرت ويلاعانداي «وتىردىڭ دا جازا سالدىڭ, تۇردىڭ دا ايتا سالدىڭ» دەيتىن تىرلىك ەمەس. ءبىر سويلەم جازساڭ دا – جانىڭدى جەپ جازاسىڭ, ءبىر ءسوز ايتساڭ دا – ءبىلىمىڭدى سىعىپ ايتاسىڭ!

قازاقستاندا 5 659 بۇقارالىق اقپارات قۇرالى رەسمي تىركەلگەن ەكەن. ونىڭ 5 366-سى – وتاندىق باق, ال, 293-ءى – شەتەلدىك. 3 927 مەرزىمدى باسىلىم, 202 تەلەارنا, 88 راديو, 627 اقپارات اگەنتتىگى مەن الەۋمەتتىك جەلىدەگى سايتتار سانى – 522.

ءبىر كەزدەرى ەلىمىزدە ۋنيۆەرسيتەت اشۋ ءسان بولعان. ەكى كومپيۋتەر, ءتورت مۇعالىمى بار وقۋ ورىندارى دا مەملەكەتتەن قارجى الىپ, كادۋىلگىدەي ستۋدەنت دايارلادى. سانى بار, ساپاسى جوق سول ۋنيۆەرسيتەت-سىماقتاردىڭ بارىندە ءبىر-ءبىر جۋرناليستيكا فاكۋلتەتى بولدى. سول كەزدەرى سارى باسىلىمنىڭ كۋالىگىن شوشاڭداتىپ, «مەن – ءجۋرناليستپىن! جازىپ جىبەرەم, بۇزىپ جىبەرەم!» دەپ قوقاڭدايتىندار دا تابىلدى. مىنە, سول كەزدە ەلدە ء«تىلشى بولۋ جاقسى كاسىپ ەكەن-اۋ!» دەگەن تۇسىنىك پايدا بولدى. راس, دامىعان ەلدەردە جۋرناليستەر جاقسى تۇرادى. ويتكەنى, ولاردا جۋرناليستيكا – شىن مانىندە ءتورتىنشى بيلىك…

«جۋرناليستكە پاتەر بەرگەن دۇرىس پا?» دەگەن ساۋالعا قايتا ورالساق, جۋرناليستكە پاتەر بەرىپ قانا قويماي, بەلگىلى ءبىر دارەجەدە بيلىك تە بەرىپ قويعان دۇرىس بولادى. نايزا شەشە المايتىن ماسەلەنى – قالام شەشەدى. باسپاناسىز جۇرسە دە, باسالقى ءسوز ايتىپ, قوعامدى بۇتىندەپ جۇرگەن, ءوزىنىڭ پروبلەماسىن تۇنشىقتىرىپ, وزگەنىڭ ماسەلەسى ءۇشىن شىرىلداپ جۇرەتىن جۋرناليستەردى نەگە ەلەپ, ەسكەرمەسكە?! جۋرناليست ءوز باسىنداعى مۇڭىن شاقسا, قارا تاس تا سولقىلداپ جىلار ەدى, بىراق, ول – حالىقتىڭ ءۇنىن عانا جەتكىزەدى