«Jýsan ıisi» shyǵarmasy oqýshylardyń synı oılaý qabiletin damytady

Foto: jeke qorynan

Qymbat Qaraeva – Arman-PV baspasy bas dırektorynyń orynbasary, sondaı-aq «Abaı» ádebı-tanymdyq «Ǵarysh qupııalary» enıklopedııalarynyń avtory.  qandastar.kz  bilim berý baǵdarlamalaryn ázirleý jáne oqýlyqtar daıyndaý salasyndaǵy strategııalyq jetekshimen tildesken edi.

– Sizdiń baspa bilim berý men ádebıet salasynda uzaq jyldar boıy qyzmet etip keledi. Osy oraıda baspanyń qazirgi zamanǵy bilim berý úderisindegi mıssııasy men qazaq ádebıetiniń damýyna qosyp otyrǵan úlesi týraly tolyǵyraq aıtyp ótseńiz.

–  Bizdiń baspamyz – Qazaqstannyń bilim jáne ádebıet salasyndaǵy mańyzdy qurylymdardyń biri. 22 jyldan astam ýaqyt boıy sapaly bilim berý materıaldaryn daıyndaýmen jáne kórkem ádebı shyǵarmalardy jaryqqa shyǵarýmen aınalysyp kelemiz. Basty maqsatymyz – mazmundy oqýlyqtar jasap, qazaq ádebıeti men mádenıetin jas urpaqqa keńinen tanystyrý. Ádebıet – halyqtyń rýhanı murasy, tarıhy men mádenıetin saqtaýshy, sondyqtan árbir shyǵarma arqyly ulttyq qundylyqtardy nasıhattaýǵa basa nazar aýdaramyz. «Arman-PV» osy baǵytta únemi jumys istep keledi.

–  «Arman-PV» baspasynan jaryq kórgen 6-synypqa arnalǵan «Qazaq ádebıeti» oqýlyǵynyń mazmuny men onyń erekshelikteri qandaı? Bul oqýlyq qazirgi oqýshylarǵa qandaı qundylyqtardy úıretýge baǵyttalǵan?

–  6-synypqa arnalǵan «Qazaq ádebıeti» oqýlyǵy memlekettik baǵdarlamaǵa sáıkes jazylǵan. Avtory – S. Tursynǵalıeva men R.Zaıkenova. Oqýlyqta ejelgi dáýir ádebıetinen bastap qazirgi kezeńge deıingi aralyqtaǵy ádebı týyndylar qamtylǵan. Oqýlyqtyń negizgi maqsaty – oqýshylarǵa ulttyq ádebıetimizdi tanytý, adamgershilik, meıirimdilik jáne rýhanı qundylyqtardy sińirý.

–  Oqýlyqtarda qamtylǵan ádebı shyǵarmalar oqýshylardyń dúnıetanymyna qalaı áser etedi jáne oqýlyq arqyly qandaı ómirlik mańyzdy sabaqtar alýǵa bolady?

– Álbette, aıtalyq S.Muratbekovtiń «Jýsan ıisi» povesi oqýlyqtaǵy mańyzdy týyndylardyń biri. Jazýshynyń osy shyǵarmasynda soǵys jyldaryndaǵy aýyl turǵyndarynyń júdeý tynys-tirshiligi sıpattalady. Povestiń sıýjeti negizgi keıipker Aıannyń jáne basqa da balalardyń bastan keshken oqıǵasyna qurylǵan. «Uly Otan soǵysy» dep atalǵan náýbettiń beınesi búginde birtindep alystap bara jatyr. Bul taqyryp qazirgi balalarǵa tek tarıh oqýlyǵynan, fılmderden t.b. kózderden belgili bolýy múmkin. Degenmen bul da bizdiń tarıhymyz, ótkenimiz. Soǵys adamzatqa qanshama qaıǵy-qasiret ákeledi. Avtor soǵystyń kesirinen tul jetim qalǵan Aıannyń obrazy arqyly osy jaıtty oqyrman júregine sińdire jetkizgen. «Jýsan ıisi» povesin oqyǵan árbir oqyrmannyń (onyń ishinde oqýshynyń da) Aıanǵa degen aıaýshylyq, janashyrlyq sezimderi oıanyp, kózine jas úıiriletini haq. Shyǵarmada Turjannyń tarapynan kórinis tapqan ádiletsizdiktiń kez kelgen qoǵamda qaıtalanatyny sózsiz. Osyndaı jaǵdaıda jan-jaǵyndaǵy adamdardyń aýyzbirshiligi, der kezinde qol ushyn berýi, adamgershiligi men janashyrlyǵy ǵana qurban ıesin moraldyq daǵdarystan, kúızelisten qutqarady.

–  Oqýshylarǵa shyǵarmany tereńirek túsinýge qandaı ádister qoldanýǵa bolady?

–  Basty keıipker Aıan – jazýdy da tez meńgerip alǵan, ertegini de oılap taba qoıatyn daryndy bala. Bul qasıeti ózge balalardyń oǵan degen qurmetin arttyryp, shanalaryn kezekpen berýine muryndyq bolady. Kúndiz úıdegi sharýadan qol tımeıtin ári shanasy joq bala dostarynyń shanalaryn kezekpen alyp, tún ishinde syrǵanap júredi. Sóıtip, ol túnniń de ózindik sıqyrly sulýlyǵyna, ǵajap kórinisine súısinip, qaıran qalady. О́mirdiń tym aщy synaǵyn kótere almaǵan balanyń názik psıhıkasy sýblımaııa jasap, qorǵanysh mehanızmi retinde ertegini tańdaıdy. Ertegide qalaı? Álbette, kóptegen qıyndyqtardy ótkerip baryp, keıipker túbinde muratyna jetedi. Aıan da asyl armany oryndalǵanyn: ákesimen qaýyshqanyn qalaıdy: «Ertede bir jetim bala bopty…» dep bastalatyn onyń ertegi áleminde anasy da, ájesi de tiri, ákesi soǵystan oralǵan, baqytty otbasy, dostary da janynda. Qalamger Aıannyń qııaly ár saqqa júgirip, ákesin qalaı saǵynatynyn sheber sýretteıdi. Japadan-jalǵyz qalǵan bala tek óz qııalynyń álemine ǵana qojaıyn, óıtkeni ákesiniń ter ısi sińgen paltosyn kúndiz ıiskeýge haqysy joq, tek túnde ǵana jamylyp jatady. Aıan maıdandaǵy ákesine hat jazýdy tez úırenip alady, onyń elge aman-esen kelýin kún sanap kútip júredi. Basqa balalarǵa da hat jazýdy úıretedi. Balalardy oıyn ǵana emes, maıdannan ákeleriniń, aǵalarynyń aman-saý oralýy biriktiredi. Al ákesiniń qaza tapqany týraly habar alǵanda kóz jasyn eshkimge kórsetpeı jylaýy onyń jasyna jetpeı eseıip ketkendigin, taǵdyryna moıynsynǵandyǵyn bildiredi.

– «Jýsan ıisi» shyǵarmasyn oqýshylardyń synı oılaý daǵdylaryn damytý úshin qalaı qoldanýǵa bolady? Qandaı ádister oqýshylardyń shyǵarmashylyq qabiletterin arttyrady?

–  «Jýsan ıisi» shyǵarmasy balalardyń synı oılaýyn damytýǵa óte qolaıly. Oqýshylarǵa Aıannyń taǵdyryn óz qalaýlary boıynsha jalǵastyryp, fanfık jazý usynylady. Bul ádis olardyń shyǵarmashylyq qabiletterin ashyp qana qoımaı, ishki sezimderin de tanytady. Ár oqýshy óz nusqasyn jazyp, ony qorǵaıdy, bul olardyń ózindik oılaý qabiletin, analıtıkalyq qabiletterin damytýǵa úlken múmkindik beredi. 6-synyptyń balasy – sheshýshi ótpeli kezeńge aıaq basqan jetkinshek. Atalmysh shyǵarmany oqyp, taldaı otyryp, boıyna izgilik, janashyrlyq, meıirimdilik qasıetterdi qalyptastyra alady. Otbasyn, dostaryn qadirleýge umtylady. Jamandyqtan, ádiletsizdikten, álimjettikten jırenedi. Ujym bolyp birigýge daǵdylanady. О́mirde kezdesip qalatyn býllıng, kıberbýllıng sııaqty keleńsizdikke boı aldyrmaýdy úırenedi dep senemiz. Sol sebepti ustaz oqýshylardy tek shyǵarmanyń mazmunyn ǵana meńgertip qoımaı, baǵdarlamada usynylǵan oqý maqsattaryna qosa, onyń san alýan qyryna, ishki astaryna tereń úńilýge baýlyǵany abzal dep sanaımyz. Keıingi sabaqta oqýshylarǵa tosyn syı retinde Aıannyń prototıpi Naýhan Kerimov týraly málimet usynýǵa bolady.

–  Synı oılaýdy damytý tehnologııasynan bólek, oqýlyqtardy ázirleýde taǵy qandaı zamanaýı ádis-tásilder men tehnologııalar qoldanylady?

–  Oıyn tehnologııalary qazirgi bilim berý júıesinde óte tıimdi qural bolyp tabylady. Biz ınteraktıvti tapsyrmalar men oıyn elementterin qosý arqyly oqý úrdisin qyzyqty jáne yntalandyrýshy etemiz. Oqýshylar oqý barysynda oıyn arqyly bilimdi jeńil qabyldap, sol arqyly qyzyǵýshylyqtaryn arttyrady. Bul ásirese balalardyń yntasyn saqtap, olardyń sabaqqa belsendi qatysýyn qamtamasyz etýde óte tıimdi. Blým taksonomııasy bizdiń oqýlyqtarymyzda oqytý úderisin júıeleýge kómektesedi. Bul taksonomııa arqyly biz oqýshylardyń kognıtıvti daǵdylaryn alty deńgeıge bólemiz: bilim, túsiný, qoldaný, taldaý, sıntez jáne baǵalaý. Bul tásil oqýshylarǵa bilimdi tereń túsinip, ony taldaýǵa, baǵalaýǵa úıretedi. Oqýlyqtarymyz osy ádispen jazylyp, oqýshylardyń bilimin birtindep kúrdelendirýge, olardyń oılaý qabiletterin damytýǵa baǵyttalǵan.

–  Jaqsy, al, oqýshylardyń alǵan bilimderin tájirıbede qoldanýyna múmkindik beretin qandaı ádis-tásilder qoldanylady?

– Oqýshylardyń bilimderin tájirıbede qoldanýǵa múmkindik beretin ádisterdiń biri – jobalyq oqytý tehnologııasy. Bul ádis arqyly oqýshylarǵa jobalyq tapsyrmalar beriledi, olar óz betimen zertteý júrgizip, nátıjege jetýge tyrysady. Bul tásil zertteý daǵdylaryn damytýǵa, synı oılaý qabiletin jetildirýge jáne naqty máselelerdi sheshý qabiletterin arttyrýǵa baǵyttalǵan.

Osylaısha, baspamyzdyń oqýlyqtary arqyly oqýshylar qazaq ádebıeti men mádenıetine tereń boılaı otyryp, zamanaýı tehnologııalar arqyly jańa bilim men qundylyqtardy ıgerip keledi.