جىل قورىتىندىسى: بيىل حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىراتىن قانداي باستامالار جۇزەگە استى?

فوتو: اشىق دەرەككوز

2024 جىلى ەلىمىزدە قانداي وزگەرىستەر بولدى, ازاماتتاردىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ باعىتىندا جاسالعان جۇمىستار قانداي? Qandastar.kz تارقاتتى.

بيىل مەملەكەتتىك بيۋدجەتتىڭ جارتىسىنان كوبى الەۋمەتتىك سالاعا باعىتتالدى. قاڭتار ايىندا زەينەتاقىنىڭ كەزەكتى رەت ءوستى: بازالىق – 7%-عا, ال ىنتىماقتاستىق – 9%-عا ارتتى. جيناقتاۋشى زەينەتاقى الاتىن 459 مىڭ ادامدى قوسقاندا, 2,4 ملن-نان استام زەينەتكەر قامتىلدى.

1 قاڭتاردان باستاپ ەڭ تومەنگى جالاقى 85 مىڭ تەڭگەگە دەيىن كوتەرىلدى, بۇل شامامەن 1,8 ملن ادامدى قامتىدى. بۇدان باسقا, 600 مىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتشى ءۇشىن جالاقىنى كەزەڭ-كەزەڭىمەن 20%-عا ارتتىرۋ جۇرگىزىلدى. جۇمىسپەن قامتۋ باعدارلامالارى 845 مىڭنان استام ازاماتتى, سونىڭ ىشىندە جاستار مەن ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار ادامداردى جۇمىسقا ورنالاستىرۋعا مۇمكىندىك بەردى.

سونىمەن قاتار مەملەكەتتىك ينۆەستيتسيالاردىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن جوبالاردىڭ يننوۆاتسيالىق ناۆيگاتورى قۇرىلدى. جۇيە كادرلىق قاجەتتىلىكتەردى تالداۋعا جانە جوبالاردىڭ ساپاسىن باقىلاۋعا كومەكتەسەدى. 2024 جىلى پلاتفورمادا 33 ترلن تەڭگەگە 755 جوبا باقىلانادى, ولار 150 مىڭعا دەيىن جۇمىس ورنىن اشۋدى جوسپارلاپ وتىر.

2024 جىلى جوو ستۋدەنتتەرى, ماگيسترانتتار مەن دوكتورانتتار ءۇشىن شاكىرتاقىنى كوبەيتۋ ماڭىزدى قادامى ىسكە اسىرىلدى. باكالاۆر ستيپەندياسى 20%-عا, ال پەداگوگيكالىق جانە مەديتسينالىق باعىتتاعى ستۋدەنتتەر ءۇشىن 75,6 مىڭ تەڭگەگە دەيىن ءوستى. ينتەرندەر ءۇشىن ستيپەنديا 85, 4 مىڭ تەڭگەنى, رەزيدەنتتەر ءۇشىن – 123, 1 مىڭ تەڭگەنى, ال ماگيسترانتتار مەن دوكتورانتتار ءۇشىن ءوسىم 15-20% قۇرادى.

ۇلتتىق قوردىڭ ينۆەستيتسيالىق تابىسىنىڭ جارتىسى 18 جاسقا دەيىنگى بالالاردىڭ ارنايى جيناقتاۋ شوتتارىنا جىبەرىلەتىن باعدارلاما جۇمىس ىستەيدى. بيىلدىڭ وزىندە $695,5 ملن ەسەپتەلدى. 2024 جىلى 18 جاسقا تولعان نەمەسە تولاتىندارعا $30,6 ملن تولەنەدى. اقشانى تۇرعىن ءۇي جاعدايىن جاقسارتۋعا جانە جوعارى ءبىلىم الۋعا تولەۋگە باعىتتاۋعا بولادى.

قازاقستاندا الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىم نىساندارىن سالۋ جانە جاڭعىرتۋ بويىنشا بەلسەندى جۇمىس جالعاسۋدا. تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى, دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى جوبالارعا ەرەكشە نازار اۋدارىلادى, بۇل ازاماتتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋعا جانە ەلىمىزدىڭ تۇراقتى الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق دامۋى ءۇشىن جاعداي جاساۋعا ىقپال ەتەدى.

تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا كەلسەك, قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك ساياساتىنىڭ ماڭىزدى ەلەمەنتى سانالادى. 7 جىلعا ەسەپتەلگەن باعدارلاما اياسىندا 111 ملن شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي سالۋ جوسپارلانۋدا. 2024 جىلى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنىڭ كولەمى 18 ملن شارشى مەترگە جەتتى, بۇل 1 ملن-نان استام وتباسىن باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

تۇرعىن ءۇيدى جەدەل پايدالانۋعا بەرۋ ءۇشىن وڭىرلەردە, استانا مەن شىمكەنتتە جول كارتالارى ازىرلەنىپ, بەكىتىلدى. ولاردا وبەكتىلەردى سالۋ مەرزىمى مەن جوسپارى كورسەتىلگەن.

باعدارلاما شەڭبەرىندە 200-دەن استام ءليفتىنى اۋىستىرۋ, تۇرعىن ۇيلەردىڭ ينفراقۇرىلىمىن جاڭارتۋ جوسپارلانعان, بۇل قازاقستاندىقتاردىڭ تۇرمىس جاعدايىنا وڭ اسەر ەتەدى.

مەديتسينادا دا جاڭاشىلدىق بار.  «اۋىلدا دەنساۋلىق ساقتاۋدى جاڭعىرتۋ» ۇلتتىق جوباسى اياسىندا 655 العاشقى مەديتسينالىق-سانيتارلىق كومەك نىساندارى: 257 مەديتسينالىق پۋنكت, 238 فەلدشەرلىك پۋنكت جانە 160 دارىگەرلىك امبۋلاتوريانىڭ قۇرىلىسى جوسپارلانعان. 251 نىساننىڭ قۇرىلىسى اياقتالدى. بۇل شالعايداعى ەلدى مەكەندەردە مەديتسينالىق قىزمەتتەرگە قول جەتكىزۋدى ەداۋىر جاقسارتۋعا جانە 1 مىڭنان استام جۇمىس ورنىن اشۋعا مۇمكىندىك بەردى.

دارىلىك قامتاماسىز ەتۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋ ماڭىزدى قادام سانالادى, وعان تىركەۋ جانە باعا بەلگىلەۋ پروتسەستەرىن تسيفرلاندىرۋ, سونداي-اق دارىلىك زاتتار مەن مەديتسينالىق بۇيىمداردى ەسەپكە الۋ جۇيەسىن قۇرۋ كىرەدى.

ءبىلىم بەرۋ – جاۋاپتى سالا. مۇندا «جايلى مەكتەپ» ۇلتتىق جوباسى بەلسەندى ىسكە اسىرىلۋدا. ول بۇكىل ەلىمىز بويىنشا زاماناۋي, قاۋىپسىز جانە قول جەتىمدى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىن قۇرۋعا باعىتتالعان.

جوبا مەكتەپتەردى سالۋ مەن جاڭعىرتۋدى, ولاردى زاماناۋي تەحنولوگيالارمەن جاراقتاندىرۋدى جانە تولىققاندى وقىتۋ ءۇشىن ينفراقۇرىلىم قۇرۋدى قامتيدى. جوبا اياسىندا سالىنعان جاڭا مەكتەپتەردىڭ 40%-دان استامى اۋىلدىق جەرلەردە ورنالاسقان. ولار STEM زەرتحانالارىمەن, روبوتوتەحنيكا كابينەتتەرىمەن جانە باسقا دا مامانداندىرىلعان سىنىپتارمەن جابدىقتالعان. جىل سوڭىنا دەيىن 76 نىسان اشۋ جوسپارلانۋدا.

2024 جىلى مەكتەپكە دەيىنگى بىلىمگە قول جەتكىزۋدى جاقسارتۋ كوزدەلگەن: قازاقستاندا بالالاردىڭ 92,5% قامتيتىن 11,6 مىڭنان استام بالاباقشا جۇمىس ىستەيدى. 547 جاڭا بالاباقشا اشىلدى, بۇل 62,3 مىڭ بالاعا ارنالعان ورىن سانىن ۇلعايتۋعا مۇمكىندىك بەردى.

سونىمەن قاتار ءبىلىم بەرۋدى تسيفرلاندىرۋ بويىنشا بەلسەندى جۇمىس جۇرگىزىلۋدە. اتا-انالارعا ارنالعان ءموبيلدى قوسىمشا قۇرىلدى, بالالاردىڭ دامۋى تۋرالى مالىمەتتەر ۇلتتىق ءبىلىم بەرۋ دەرەكقورىمەن بىرىكتىرىلگەن. بۇل مەكتەپكە دەيىنگى جانە مەكتەپتەگى ءبىلىم اراسىنداعى تەگىس اۋىسۋدى قامتاماسىز ەتۋگە كومەكتەسەدى.

قازاقستان شەتەلدىك ۋنيۆەرسيتەتتەرمەن ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتى دامىتا وتىرىپ, جوعارى ءبىلىمدى جاڭعىرتۋدى جالعاستىرۋدا. 2025 جىلعا دەيىن ەلىمىزدە شەتەلدىك جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ 12 فيليالىن اشۋ جوسپارلانىپ وتىر. قازىردىڭ وزىندە ۇلىبريتانيا, گەرمانيا, اقش, فرانتسيا جانە وڭتۇستىك كورەيانىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەرىمەن 23 ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك پىسىقتالدى. 2024 جىلدىڭ قازان ايىندا ستراتەگيالىق سەرىكتەستەر – 67 شەتەلدىك ۋنيۆەرسيتەتتىڭ 120 وكىلى قاتىسقان فورۋم ءوتتى. بۇل باستامالار قازاقستاندى جاھاندىق ءبىلىم بەرۋ كەڭىستىگىنە بىرىكتىرۋگە جانە وزىق ءبىلىم بەرۋ ادىستەرىنە قول جەتكىزۋدى جاقسارتۋعا كومەكتەسەدى.

جاس عالىمداردى قولداۋ ءۇشىن قازاقستاندا «جاس عالىم» باعدارلاماسى جۇزەگە اسىرىلۋدا. 2021-2024 جىلدار ارالىعىندا گرانتتىق قارجىلاندىرۋعا 16 كونكۋرس وتكىزىلدى, سونىڭ ناتيجەسىندە 2 مىڭنان استام عىلىمي جوبا ىسكە اسىرىلدى. ونىڭ ىشىندە 686 دوكتورانتۋرادان كەيىنگى زەرتتەۋلەر. عىلىمي الەۋەتتى ودان ءارى دامىتۋ ءۇشىن 2025-2027 جىلدارعا ارنالعان جاڭا كونكۋرس جاريالاندى.

سونداي-اق, قازاقستان عىلىمي زەرتتەۋلەردى كوممەرتسيالاندىرۋدى بەلسەندى دامىتۋدا. عىلىمي-تەحنيكالىق قىزمەت بويىنشا كونكۋرستار اياسىندا 97 ملرد تەڭگەدەن استام قاراجات الىندى, ال عىلىمي ءونىمنىڭ ەكسپورتى 571 ملن تەڭگەنى قۇرادى. 2025 جىلى تەحنولوگيالىق ستارتاپتاردى قولداۋ باعدارلاماسى ىسكە قوسىلادى, بۇل كاسىپكەرلەر ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىكتەر اشادى.

جەتىستىكتەردىڭ ءبىرى – بۇرىن قازاقستاندا وندىرىلمەگەن تازارتىلعان سەلەن ءوندىرىسى. 2023 جىلى ونى قايتا وڭدەۋ ۋچاسكەسى اشىلدى. سونداي-اق Nazarbayev University-ءنىڭ قولداۋىمەن ونكولوگيالىق اۋرۋلاردى ەمدەۋگە ارنالعان جاڭا پرەپارات ازىرلەنۋدە.