Jyl qorytyndysy: Bıyl halyqtyń ál-aýqatyn arttyratyn qandaı bastamalar júzege asty?

Foto: ashyq derekkóz

2024 jyly elimizde qandaı ózgerister boldy, azamattardyń ál-aýqatyn arttyrý baǵytynda jasalǵan jumystar qandaı? Qandastar.kz tarqatty.

Bıyl memlekettik bıýdjettiń jartysynan kóbi áleýmettik salaǵa baǵyttaldy. Qańtar aıynda zeınetaqynyń kezekti ret ósti: bazalyq – 7%-ǵa, al yntymaqtastyq – 9%-ǵa artty. Jınaqtaýshy zeınetaqy alatyn 459 myń adamdy qosqanda, 2,4 mln-nan astam zeınetker qamtyldy.

1 qańtardan bastap eń tómengi jalaqy 85 myń teńgege deıin kóterildi, bul shamamen 1,8 mln adamdy qamtydy. Budan basqa, 600 myń memlekettik qyzmetshi úshin jalaqyny kezeń-kezeńimen 20%-ǵa arttyrý júrgizildi. Jumyspen qamtý baǵdarlamalary 845 myńnan astam azamatty, sonyń ishinde jastar men erekshe qajettilikteri bar adamdardy jumysqa ornalastyrýǵa múmkindik berdi.

Sonymen qatar memlekettik ınvestıııalardyń tıimdiligin arttyrý úshin jobalardyń ınnovaııalyq navıgatory quryldy. Júıe kadrlyq qajettilikterdi taldaýǵa jáne jobalardyń sapasyn baqylaýǵa kómektesedi. 2024 jyly platformada 33 trln teńgege 755 joba baqylanady, olar 150 myńǵa deıin jumys ornyn ashýdy josparlap otyr.

2024 jyly JOO stýdentteri, magıstranttar men doktoranttar úshin shákirtaqyny kóbeıtý mańyzdy qadamy iske asyryldy. Bakalavr stıpendııasy 20%-ǵa, al pedagogıkalyq jáne medıınalyq baǵyttaǵy stýdentter úshin 75,6 myń teńgege deıin ósti. Internder úshin stıpendııa 85, 4 myń teńgeni, rezıdentter úshin – 123, 1 myń teńgeni, al magıstranttar men doktoranttar úshin ósim 15-20% qurady.

Ulttyq qordyń ınvestıııalyq tabysynyń jartysy 18 jasqa deıingi balalardyń arnaıy jınaqtaý shottaryna jiberiletin baǵdarlama jumys isteıdi. Bıyldyń ózinde $695,5 mln esepteldi. 2024 jyly 18 jasqa tolǵan nemese tolatyndarǵa $30,6 mln tólenedi. Aqshany turǵyn úı jaǵdaıyn jaqsartýǵa jáne joǵary bilim alýǵa tóleýge baǵyttaýǵa bolady.

Qazaqstanda áleýmettik ınfraqurylym nysandaryn salý jáne jańǵyrtý boıynsha belsendi jumys jalǵasýda. Turǵyn úı qurylysy, densaýlyq saqtaý jáne bilim berý salasyndaǵy jobalarǵa erekshe nazar aýdarylady, bul azamattardyń ómir súrý sapasyn jaqsartýǵa jáne elimizdiń turaqty áleýmettik jáne ekonomıkalyq damýy úshin jaǵdaı jasaýǵa yqpal etedi.

Turǵyn úı qurylysyna kelsek, Qazaqstannyń áleýmettik saıasatynyń mańyzdy elementi sanalady. 7 jylǵa eseptelgen baǵdarlama aıasynda 111 mln sharshy metr turǵyn úı salý josparlanýda. 2024 jyly turǵyn úı qurylysynyń kólemi 18 mln sharshy metrge jetti, bul 1 mln-nan astam otbasyn baspanamen qamtamasyz etýge múmkindik beredi.

Turǵyn úıdi jedel paıdalanýǵa berý úshin óńirlerde, Astana men Shymkentte jol kartalary ázirlenip, bekitildi. Olarda obektilerdi salý merzimi men jospary kórsetilgen.

Baǵdarlama sheńberinde 200-den astam lıftini aýystyrý, turǵyn úılerdiń ınfraqurylymyn jańartý josparlanǵan, bul qazaqstandyqtardyń turmys jaǵdaıyna oń áser etedi.

Medıınada da jańashyldyq bar.  «Aýylda densaýlyq saqtaýdy jańǵyrtý» Ulttyq jobasy aıasynda 655 alǵashqy medıınalyq-sanıtarlyq kómek nysandary: 257 medıınalyq pýnkt, 238 feldsherlik pýnkt jáne 160 dárigerlik ambýlatorııanyń qurylysy josparlanǵan. 251 nysannyń qurylysy aıaqtaldy. Bul shalǵaıdaǵy eldi mekenderde medıınalyq qyzmetterge qol jetkizýdi edáýir jaqsartýǵa jáne 1 myńnan astam jumys ornyn ashýǵa múmkindik berdi.

Dárilik qamtamasyz etý júıesin jetildirý mańyzdy qadam sanalady, oǵan tirkeý jáne baǵa belgileý proesterin ıfrlandyrý, sondaı-aq dárilik zattar men medıınalyq buıymdardy esepke alý júıesin qurý kiredi.

Bilim berý – jaýapty sala. Munda «Jaıly mektep» Ulttyq jobasy belsendi iske asyrylýda. Ol búkil elimiz boıynsha zamanaýı, qaýipsiz jáne qol jetimdi bilim berý mekemelerin qurýǵa baǵyttalǵan.

Joba mektepterdi salý men jańǵyrtýdy, olardy zamanaýı tehnologııalarmen jaraqtandyrýdy jáne tolyqqandy oqytý úshin ınfraqurylym qurýdy qamtıdy. Joba aıasynda salynǵan jańa mektepterdiń 40%-dan astamy aýyldyq jerlerde ornalasqan. Olar STEM zerthanalarymen, robototehnıka kabınetterimen jáne basqa da mamandandyrylǵan synyptarmen jabdyqtalǵan. Jyl sońyna deıin 76 nysan ashý josparlanýda.

2024 jyly mektepke deıingi bilimge qol jetkizýdi jaqsartý kózdelgen: Qazaqstanda balalardyń 92,5% qamtıtyn 11,6 myńnan astam balabaqsha jumys isteıdi. 547 jańa balabaqsha ashyldy, bul 62,3 myń balaǵa arnalǵan oryn sanyn ulǵaıtýǵa múmkindik berdi.

Sonymen qatar bilim berýdi ıfrlandyrý boıynsha belsendi jumys júrgizilýde. Ata-analarǵa arnalǵan mobıldi qosymsha quryldy, balalardyń damýy týraly málimetter Ulttyq bilim berý derekqorymen biriktirilgen. Bul mektepke deıingi jáne mekteptegi bilim arasyndaǵy tegis aýysýdy qamtamasyz etýge kómektesedi.

Qazaqstan sheteldik ýnıversıtettermen strategııalyq áriptestikti damyta otyryp, joǵary bilimdi jańǵyrtýdy jalǵastyrýda. 2025 jylǵa deıin elimizde sheteldik joǵary oqý oryndarynyń 12 fılıalyn ashý josparlanyp otyr. Qazirdiń ózinde Ulybrıtanııa, Germanııa, AQSh, Franııa jáne Ońtústik Koreıanyń ýnıversıtetterimen 23 strategııalyq seriktestik pysyqtaldy. 2024 jyldyń qazan aıynda strategııalyq seriktester – 67 sheteldik ýnıversıtettiń 120 ókili qatysqan forým ótti. Bul bastamalar Qazaqstandy jahandyq bilim berý keńistigine biriktirýge jáne ozyq bilim berý ádisterine qol jetkizýdi jaqsartýǵa kómektesedi.

Jas ǵalymdardy qoldaý úshin Qazaqstanda «Jas ǵalym» baǵdarlamasy júzege asyrylýda. 2021-2024 jyldar aralyǵynda granttyq qarjylandyrýǵa 16 konkýrs ótkizildi, sonyń nátıjesinde 2 myńnan astam ǵylymı joba iske asyryldy. Onyń ishinde 686 doktorantýradan keıingi zertteýler. Ǵylymı áleýetti odan ári damytý úshin 2025-2027 jyldarǵa arnalǵan jańa konkýrs jarııalandy.

Sondaı-aq, Qazaqstan ǵylymı zertteýlerdi kommerııalandyrýdy belsendi damytýda. Ǵylymı-tehnıkalyq qyzmet boıynsha konkýrstar aıasynda 97 mlrd teńgeden astam qarajat alyndy, al ǵylymı ónimniń eksporty 571 mln teńgeni qurady. 2025 jyly tehnologııalyq startaptardy qoldaý baǵdarlamasy iske qosylady, bul kásipkerler úshin jańa múmkindikter ashady.

Jetistikterdiń biri – buryn Qazaqstanda óndirilmegen tazartylǵan selen óndirisi. 2023 jyly ony qaıta óńdeý ýchaskesi ashyldy. Sondaı-aq Nazarbayev University-niń qoldaýymen onkologııalyq aýrýlardy emdeýge arnalǵan jańa preparat ázirlenýde.