Jylqy ósirýmen qalalyqtar da aınalysa bastady

Topan sýǵa qatysty 11 óńirde TJ engizgen Úkimet jutqa baılanysty nege tótenshe jaǵdaı jarııalaýdan bas tartqanyn túsindirdi.

mamandandyrylǵan agrarlyq portalynyń jazýynsha, qazirgi kezde aýylda jylqy ósirýmen qalalyqtar da aınalysady. О́ıtkeni «jylqy sharýashylyǵy asa kóp ınvestıııany talap etpeıtin tabysty bıznes» degen pikir qalyptasqan. Shyn máninde, ádette Qambar atanyń túlegi jyl on eki aı jaıylymda jaıyla alady, ony qorada ustaýdyń qajeti joq. Tebindep, óz azyǵyn ózi tabady.

Sóıtip, ınvestor azyqjemnen kóp aqshasyn únemdeıdi. Tek jylqyshy bas-kóz bolyp, mal urylary men ıt-qustan qorǵasa bolǵany. Bul rette jylqy eti elimizde de, shetelde de turaqty ári joǵary suranysqa ıe. Ári jylqy eti qus, qoı, sıyr etinen áldeqaıda qymbat baǵalanady.

Sondyqtan biraz ınvestor bul bıznespen ózi aınalyspaıdy: áldebir aýyl-aýdannyń janynan jaıylym jer ala alsa, sol eldi mekennen jylqyshylardy jaldaıdy, tıisti jalaqysyn aı saıyn aýdaryp turady. Malynyń amandyǵy týraly vıdeoesepti WhatsApp, Telegram arqyly qabyldaıdy. О́zi qalasynda tura beredi, jylyna bir ret ınspekııamen aýylǵa baryp, óz aktıvine túgendeý-revızııa júrgizedi.

Bıznesmen, Angýs respýblıkalyq palatasynyń dırektory Dáýren Salyqovtyń aıtýynsha, bul shema ǵalamshardy jaılaǵan klımattyq kúızelisti, tabıǵı apattardy, jutty eskermeıdi.

«Qysta kenetten aýa raıy jylynyp, jıi jaýyn jaýatyndy shyǵardy. Saldarynan qar muzǵa aınalyp, toń bolyp qatady. Ony tuıaǵymen tebindep jara almaǵan jylqylar azyqjemsiz qalady. Mundaı jaǵdaıda olardy qoldan qorektendirý kerek, olaı jasamasa, shetinen qyrylady. Eger qojaıyn qashyqta, qalada otyrsa, qystyń qamyn jasap, mundaı jaǵdaıǵa daıyn bolmasa, al, jylqyshysy úıirdiń óz betinshe jaıylatynyna jaman úırense, onda mal azyq taba almaıdy. Búginde jaılaý-jaıylymnyń bári tegis bólinip qoıylǵan, kórshiniń shabyndyǵyna túsý qylmys. Maldy juttan aman saqtaý úshin qııanǵa ketip, eshkim basyn báıgege tikpeıdi», – dedi sarapshy.

Onyń baılamynsha, Ulytaý óńirinde dál sondaı jaǵdaı týyndap, shamamen 1 500-deı jylqy qyrylyp qaldy.

Masqarasy sol, jergilikti turǵyndar ár túkpirde teńkıip, ólip jatqan jylqylardy kórip, júrekteri qan jylady. Biraq olardyń qojaıyny kim ekeni belgisiz qaldy. Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń sendirýinshe, búginde jappaı qyrylǵan janýarlardyń kópshiliginiń ıelerin anyqtaý múmkin bolmady. Sebebi, olar ıdentıfıkaııalaný rásimderinen ótpegen, qulaǵyna syrǵa taǵylmaǵan, sanyna tańba basylmaǵan.

Dáýren Salyqov ıesiz-qaraýsyz mal problemasy jalǵyz Ulytaýda ǵana emes, barlyq oblysta beleń alǵanyn aıtady.

«О́mirem qapqan baıǵus janýarlardyń shyn qojaıyndary bar, tipti jergilikti ákimqaralar olardyń kimdiki ekenin ishteı bilip te otyr. Biraq qojaıyndary óz jylqylaryn esepke qoıýdyń memlekettik júıesine engizbeýge, ıdentıfıkaııalaýdan ótkizbeýge uıǵarǵan. Onyń santúrli sebebi bolýy múmkin. Sonyń biri – óz betinshe mal ustaıtyn azamattar memlekettiń ózderin sharýa qojalyǵy, dara kásipker nemese JShS mártebesin alýǵa mindetteýinen qashady. Maly kóptigin memleket bilse, osylardyń biri retinde tirkelýge májbúrleıdi. Sodan soń oǵan memleketke qomaqty salyq tóleýge týra keledi», – dedi D.Salyqov.

Sonymen birge, onyń aıtýynsha, basqa da sebepter jeterlik. Mysaly, bılik aýyldaǵylar ustaı alatyn maldyń basyn shekteýde. Saldarynan, aýyl kásipkeri qolyndaǵy malynyń sany ózine bekitilgen belgili bir kólemdegi jer teliminde ustaýǵa ruqsat etilgen mólsherden – normatıvten asyp ketse, jazalanbaýy úshin «basyartyq» tólderin tirkeýge qoımaıdy, syrǵa salmaıdy.

Identıfıkaııa júrgizilmegen malǵa jergilikti veterınarlar vakına ekpeıdi. Saldarynan, olardyń aǵzasy álsireýi, nemese qaýipti dertter juqtyrýy múmkin. Ondaı mal indetterine búginde ábden lastanǵan qazaqstandyq dala tunyp tur.

Angýs respýblıkalyq palatasynyń dırektory qatań shara qabyldaýdy usynady.

«Oblys ákimdigi ózderinde bar qasha-qorshaý ishine sáıkestendirý belgileri joq barlyq maldy qamaýy kerek te, «jasyl dáliz» jarııalaýy qajet. Ol maldarǵa memleket qarajaty esebinen maldy jalpy ıdentıfıkaııalaý naýqanyn júrgizý kerek. Eger ary qaraı da ıesiz maldar qaraýsyz júrse, olardy jınap, taǵy qamaýǵa tıis. Malyn alýǵa kelgen qojaıynyn tirkep, aıyppulmen jazalap, sáıkestendirýdi óz qarjysyna júrgizýge májbúrlegen jón», – dedi Dáýren Salyqov.

Eger qojaıyny kelmese, qoldanystaǵy zań «ıesiz maldy ákimdiktiń menshigine alýǵa» ruqsat etedi.

«Jasyl dáliz» nege jarııalanbady?

Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń málimetinshe, jasyl dáliz naýqany buǵan deıin úsh ret júrgizildi. «Jasyl dáliz-1» 2021 jylǵy 1 naýryz–31 mamyr aralyǵyn qamtydy. Onyń barysynda, 2020 jyly sáıkestendirý júrgizilmegen 1 mln 115 myń 449 bas aýyl sharýashylyǵy janýary tirkeldi.

«Jasyl dáliz-2» 2021 jylǵy 10 tamyz–20 qazan aralyǵynda tek bir óńirde júzege asyryldy: Mańǵystaý oblysy boıynsha birdeılendirý júrgizilmegen 72 myń 539 aýyl sharýashylyǵy janýary tirkeldi.

«Jasyl dáliz-3» eń uzaǵy boldy: 2022 jylǵy 10 aqpannan 31 mamyrǵa deıin uzap, ıdentıfıkaııalanbaǵan 1 mln 482 myń 387 bas maldy tirkedi.

О́z kezeginde Úkimet basshysy Oljas Bektenov «jasyl dáliz» jarııalaý qajet emes dep otyr: onsyz da ákimdikterde tıisti quzyr bar, biraq endi jasyl dálizdi komıssııa quryp júrgizýi shart.

«О́ńirlerde jergilikti atqarýshy organdar arnaıy komıssııa quryp, ólim-jitimge ushyraǵan aýyl sharýashylyǵy janýarlarynyń sanaǵyn júrgizýde. Tirkeýde bolmaǵan maldy sanaqqa qosýǵa ruqsat alý úshin «jasyl dáliz» ashýdyń qajeti joq ekenin atap ótken jón. Sebebi, 2023 jylǵy 2 aqpanda Aýyl sharýashylyǵy janýarlaryn birdeılendirý qaǵıdalarynyń 30-1-tarmaǵyna ózgerister engizilip, «jasyl dáliz» fýnkııasy qarastyryldy. Atalǵan tarmaqqa sáıkes buryn «Aýyl sharýashylyǵy janýarlaryn birdeılendirý» derekqorynda tirkelmegen aýyl sharýashylyǵy janýarlaryna tıisti sharalar júrgizilip, sol aýyldyq okrýgtiń veterınar dárigerine «jasyl dáliz» fýnkııasy berildi», – dedi Premer.

Bıylǵy 3 sáýirde «AMANAT» jáne «Aq jol» partııalarynyń parlamenttik frakııalarynyń depýtattary Úkimetke saýal joldap, Ulytaý óńirinde tótenshe jaǵdaı engizýdi usynǵan bolatyn. Bul maly qyrylǵan sharýalarǵa ótemaqy alýǵa múmkindik berer edi.

Úkimettiń budan bas tartyp, depýtattardyń meselin qaıtarǵany belgili boldy. Premer-mınıstrdiń aıtýynsha, maldyń jappaı qyrylýyna Ulytaý oblysynyń aýmaǵynda qys mezgilinde aýa-raıynyń qolaısyz bolýy sebepker: boran, qar, jańbyr, aıaz jaıylymda júrgen jylqy malynyń ólim-jitimine soqtyrǵan.

Mán-jaıdy anyqtaý maqsatynda 2024 jylǵy 26–27 naýryz aralyǵynda Aýyl sharýashylyǵy vıe-mınıstri bastaǵan jumys toby issaparmen Ulytaý oblysynda boldy.

«Top Qarajal qalasynyń, Jańaarqa, Ulytaý aýdandarynyń aýyldyq okrýgterinde bolyp, mal shyǵyny tirkelgen sharýa qojalyqtarynyń, jeke qosalqy sharýashylyqtardyń ıelerimen kezdesý ótkizdi. Ulytaý oblysy ákimdiginiń aqparatyna sáıkes, búgingi tańda oblystaǵy ólgen maldyń basym bóliginde birdeılendirý nómirleri joq, olar derekqorǵa  tirkelmegen, chıpteri nemese tavrosy joq. Osyǵan baılanysty olardyń ıelerin anyqtaý múmkin bolmady. Zań talaptary boıynsha malynyń shyǵyn bolǵany jóninde resmı ótinish túspeýine baılanysty maldar ıesiz bolyp sanalady. Iaǵnı, óńirde Tótenshe jaǵdaı jarııalaýǵa negiz joq!» – dedi Oljas Bektenov.

Kóktem óz kúshine engeli, qys boıy qyrylǵan qanshama maldyń óleksesi buzyla bastady. Úkimet basshysy mal ólekselerin joıý jumystary júrgizilip jatqanyn jetkizdi. Olardan indet ózge maldarǵa taramaýy úshin juqpaly aýrýlarǵa qarsy ekpe jumystaryn uıymdastyrý máselesi qolǵa alynýda eken.

Bul sharalardyń bárin júrgizý úshin Ulytaý oblysynyń ákimdigi jumys tobyn qurdy. Oǵan aýyldyq okrýg ákimderi, ákimdik mamandary, ýchaskelik polıııa, veterınarııa salasyndaǵy mamandar, memlekettik veterınarııalyq-sanıtarııalyq ınspektorlar, tipti jergilikti aqsaqaldar keńesiniń tóraǵalary kirgen kórinedi.

«Qazirgi kezde jumys toby ólekselerdi jınaý, joıý jumystaryn uıymdastyrýda. Jalpy sany 1 526 jylqynyń óleksesi joıyldy. Epızootııalyq jaǵdaıdy turaqty qalypta saqtaý maqsatynda Ulytaý oblysy boıynsha 2024 jylǵa aýyl sharýashylyǵy janýarlarynyń asa qaýipti aýrýlarynyń aldyn alý úshin profılaktıkalyq ekpe jumystaryn júrgizýge 22 asa qaýipti aýrý boıynsha bıýdjet qarajaty esebinen 1,9 mıllıon vakına salý josparlanǵan», – dedi Oljas Bektenov.

Jyl basynan beri bekitilgen josparǵa sáıkes 255 myńnan astam aýyl sharýashylyǵy janýarlaryna ekpe jumystary júrgizilip bolypty. Premer Ulytaý oblysy aýmaǵyndaǵy epızootııalyq ahýal veterınar mamandardyń turaqty baqylaýynda bolatynyna sendirdi.

Májilis depýtaty Erbolat Satybaldın bıylǵy Arqadaǵy jutta sheneýnikter ólekse sanaýmen jáne joıýmen shektelgenine qapalandy.

«Arqada mal qyryldy, qyrylmaǵany kóterem bolyp, terisine ilinip, uzyn saryǵa kirdi. Iri sharýalardy aıtpaǵanda, shaǵyn aýyldardyń ózinde 100-den astam jylqy qulaǵan. Tek qana Qarajaldyń ózinde – 566 bas jylqynyń óleksesi jınaldy. Jınalmaı dalada shashylyp jatqany qanshama?! Jut tek Ulytaý jerinde ǵana emes, Aqmola, Qaraǵandy oblystaryn da sharpydy. Mundaı náýbet jylda soqpaıdy, osyndaı aýyr jaǵdaıǵa elge der kezde memleketten qoldaý qajet edi. Jedel kómek beretin ýaqyttan kesh qaldyq. Jaıylymdyq tebinderdi arshyp, jem-shóp taratyp, mal basyn alyp qalýǵa jasaǵan áreket mardymsyz, shala boldy», – dep ókinedi E.Satybaldın.