«Orystardyń ádeıi istep otyrǵany»: shyǵystanýshy «Homaı» ánin taldap berdi

Foto: repost.uz

Homaı, homaı dep shýlap boldyńyzdar ma? 

Umaı, Qumaı, Sumaı… Shamanızm deı me, orystardyń ádeıi istep otyrǵany deı me, arabtyń, parsynyń ańyzy deı me… Áp-ádemi bashqurt qyzynyń ádemi beınebaıanynan ár adam ózi ne kórgisi keldi, sony kórdi.

Jelide shýlaǵan myńdaǵan pikir aıtýshynyń ishinde Oral batyr degen ne dastan ózi dep izdengen bireý boldy ma? Bashqurt qyzdyń salǵan áni osy epostyń, Oral batyr týraly jyrdyń negizinde jazylǵan.

Oqysań, qyzyq. Týra bizdiń batyrlar jyryndaǵydaı. Janberdi men Janbıke degen kempir men shal bolypty. Qartaıǵanda ekeýi elin, jerin tastap, aıdalaǵa ketip, sol jerde Oral men Shúlgen degen eki ul týyp alypty… (Aıtpaqshy, bashqurttar kezinde Syr boıyn jaılaǵan, keıin soltústikke, Oral taýyna qaraı kóshken degen málimet bar).

Homaı degen kim deısiz ǵoı?

Bashqurt ańyzynda Samraý degen kók táńiri bar, ózi kıeli qus kórinedi, ádilet pen beıbit ómirdiń sımvoly. Samraýdyń eki áıeli bolypty, biri — Aı, biri — Kún. Sol eki áıelinen eki qyz týady, biri — Hýmaı — Somaı (Kúnnen), biri — Aıhýlý — Aısulý (Aıdan). Olardyń «H»-lary bizdiń «S» bop tur ǵoı.

Osy eki qyzdy dııýlardyń, jylan eliniń patshasy urlap áketipti. Qysqasy, Oral batyr baryp Samraýdyń eki qyzyn qutqaryp, eline qaıtarady. Jyrdyń kóp jeri Avestaǵa keledi.

Aıtpaqshy, Oral batyrdyń ańyzdaǵy myqty tulpary — Aqbozat. Aqbozatty Oral batyrǵa Samraýdyń ózi syılaǵan eken. Qarańyzshy, kádimgi bizdiń Aqbozat! Ol týraly bashqurtta bólek «Aqbozat» degen jyr bar.

Oraldyń balalarynyń attary da qulaqqa tanys — Edil, Jaıyq, Saqmar, Nógósh. Oral jaqtaǵy tórt ózenniń aty.

Homaıdyń ózi — aqqý. Kıeli qus.

Oraldyń baýyry Shúlgendi mystan aldap, aıýǵa, sosyn qasqyrǵa, sosyn arystanǵa aınaldyrady. Shúlgen zulymdyq jaǵyna shyǵyp, baýyrymen shaıqasqa túsedi. Shúlgenniń kesirinen jerdiń betin topan sý basypty deıdi. Tanys sıýjet, ıá? Oral shaıqasyp júrip, jerdi aman alyp qalypty, topan sý tartylyp, keri sheginipti.

Jyrdyń ortasynda Oral batyr bar dushpanyn jeńip, olardyń óli deneleri taý bolyp úıiledi, batyrdyń ózi de qaza tabady. Oral taýy solaı paıda bolypty. Batyrdyń qany sol taýdan shyǵatyn baǵaly qazynaǵa aınalǵan deıdi. Jyr Oraldyń uldary — tórt batyrdyń erlikterin sıpattaýmen aıaqtalady.

Keremet ańyz.

Qazaqqa tanys, túrki tamyryna, kóshpeli halyqtyń rýhyna jaqyn ádemi dastan. Ánniń kóshpeli órkenıettiń sońǵy jurnaǵy — qazaqtardyń tarıhı jadyn oıatyp, delebesin qozdyrýy beker emes. Túrki halyqtarynyń túp tamyry bir ekeniniń aıqyn mysaly ol.

Endi osy jyrdyń negizinde týǵan ádemi ánge tamsanýdyń ornyna, baýyrlastyq, jaqyndyq degen ádemi jyly sezimdi sezinýdiń ornyna, oıbaı, sen arabqul, sen shaman dep qyryq pyshaq bop, birimizdi birimiz jep jatyrmyz. Uıat-aı…

Osy bar ǵoı, erteń qazaqtyń bir qyzy Qyz Qurtqa jaıly jyrlap, ádemi klıp túsirip, án salsa, álgiden bálen min taýyp, baıǵus qyzdy tútip jep qoıamyz-aý. Aıolań bashqurt bolyp aman qaldy. Ony da bashqurttar synap jatyr deıdi. Soǵan qaraǵanda, sózsiz, olar bizdiń naǵyz baýyrymyz-aý. Biz myna túrimizben ońbaımyz. Birińdi, qazaq, biriń dos kórmeseń, istiń bári bos! Abaı da eskirmeıdi, Qazaqqa da es kirmeıdi-aý…

Shyǵystanýshy Eńlik Aqdáýlettiń jazbasy