2029 jylǵa deıingi ınfraqurylym jospary: Jobanyń nátıjesi qandaı?

Foto:kapital.kz

Bıyl aqpanda Úkimettiń keńeıtilgen otyrysynda Qazaqstan Prezıdenti ınfraqurylymdy damytý memlekettik saıasattyń asa mańyzdy basymdyqtarynyń biri ekenin atap ótti. Ol kólik, energetıka jáne áleýmettik ınfraqurylymdy jańǵyrtý qarqynyn jedeldetý, sondaı-aq memlekettik jáne jeke ınvestıııalardy tıimdi paıdalaný qajettigin basa aıtty, dep jazdy qandastar.kz

Negizgi mindetter qatarynda logıstıka men kólik kommýnıkaııalaryn jaqsartý, jańartylatyn energııa kózderin damytý, shalǵaı jáne aýyldyq eldi mekenderdegi azamattardyń ómir súrýine qolaıly jaǵdaı jasaý máselesi aıqyndaldy. Sonymen qatar Qasym-Jomart Toqaev ınfraqurylymdyq jobalardyń sapasyn arttyrýǵa, olardy júzege asyrý merzimderin saqtaýǵa jáne qarajattyń jumsalýyn muqııat baqylaýǵa basa nazar aýdardy.

Foto: primeminister.kz

Osyǵan baılanysty Úkimet 2029 jylǵa deıingi Ulttyq ınfraqurylym josparyn ázirlep, bekitti. Qujattyń strategııalyq mindeti – basym jobalardy aıqyndaý, nysanaly kórsetkishter men ınfraqurylymnyń negizgi baǵyttaryn belgileý.

Qazaqstannyń ınfraqurylymdyq damý jospary tórt negizgi baǵytqa bólingen 204 jobany qamtıdy:

• Energetıkalyq ınfraqurylym (46 joba) – jańa nysandardy jańǵyrtý jáne salý, turǵyndardy gazben qamtý deńgeıin arttyrý arqyly senimdi energııamen qamtamasyz etý.
• Kólik ınfraqurylymy (59 joba) – kólik dálizderin damytý, joldardy rekonstrýkııalaý jáne temirjol jelisin jańǵyrtý.
• Sýmen jabdyqtaý jáne sý burý ınfraqurylymy (89 joba) – sýmen qamtamasyz etý, sý burý jáne sarqyndy sýlardy tazartý nysandaryn salý jáne jańǵyrtý.
• ıfrlyq ınfraqurylym (10 joba) – ınfraqurylymdy baqylaý jáne basqarý úshin ıfrlyq sheshimderdi engizý.

Energetıkalyq ınfraqurylym: turaqtylyq jáne «jasyl» tehnologııalarǵa kóshý

2024 jyl Qazaqstannyń energetıka salasyn damytýdaǵy mańyzdy kezeńi boldy. Bıyl elimizdiń jylý energetıkasyna, jańartylatyn energııa kózderine (JEK) jáne elektr energetıkasyna aıtarlyqtaı áser etken birneshe mańyzdy kelisim men zańdarǵa qol qoıyldy.

Energetıka mınıstrliginiń «Jylý-elektr energetıkasyn damytý»  bıýdjettik baǵdarlamasy sheńberinde 2024 jyly respýblıkalyq bıýdjetten 14 jobany iske asyrýǵa,  52,7 mlrd teńge bólindi, onyń ishinde 6 joba jylýmen qamtýǵa, 8 joba elektrmen jabdyqtaýǵa qatysty. Qazirgi ýaqytta osy jobalardyń ekeýi – «Aqjaıyq» ETJK jáne Oral qalasynyń GTS-54 aýdandaryndaǵy 110/10 kV qosalqy stansalary paıdalanýǵa berildi, bul óńirdi energııamen qamtý senimdiligin edáýir arttyrdy.

Energetıkalyq ınfraqurylymdy jańǵyrtýdy yntalandyrý úshin Qazaqstan qaıtarymdy ınvestıııalardyń jyldyq lımıtin 32 mlrd teńgeden 428 mlrd teńgege deıin ulǵaıtty. Bul jumys istep turǵan energııa óndirýshi uıymdar úshin negizgi jabdyqtardy jańǵyrtý, rekonstrýkııalaý jáne keńeıtý jónindegi jobalar pýlyn edáýir keńeıtýge múmkindik berdi. Qazirgi ýaqytta Investıııalyq kelisimder sheńberinde jalpy qýaty 2,48 GVt bolatyn 19 kelisim qoldanysta, onyń ishinde qaıtarymdy ınvestıııalar lımıti ulǵaıǵannan keıin 13 kelisim (jıyntyq qýaty 1,4 GVt) jasaldy. Bul elimizdiń energııa júıesiniń qýatyn edáýir arttyrýǵa jáne onyń turaqtylyǵyn jaqsartýǵa múmkindik beredi.

2024 jyly Júıelik operator iri energetıkalyq nysandarda birqatar kúrdeli jóndeý jumysyn josparlady. Jóndeý baǵdarlamasy aıasynda elektr stansalarynda 10 energııa blokty, 55 qazandyqty jáne 45 týrbınany kúrdeli jóndeýden ótkizý kózdelgen. Búgingi tańda 9 energııa blokta, 53 qazandyqta jáne 39 týrbınada jumys aıaqtaldy. 1 energııa blogynda, 2 qazandyqta jáne 6 týrbınada jumys túrli aıaqtalý satysynda.

2024 jylǵy 8 shildede Memleket basshysy jylýmen jabdyqtaý salasynda jınaqtalǵan keshendi problemalardy sheshýge baǵyttalǵan «Jylý energetıkasy týraly» jańa salalyq Zańǵa qol qoıdy. Zań jylý júıesi men jylý energetıkasy obektileri jumysynyń tıimdiligin arttyrýǵa, halyq úshin kórsetiletin qyzmetterdiń sapasyn jaqsartýǵa jáne jylýmen jabdyqtaýdyń senimdiligin qamtamasyz etýge arnalǵan. Zań sheńberinde ınfraqurylymdy jańǵyrtý jáne salaǵa ınvestıııalar tartý jónindegi sharalar da kózdelgen.

Halyqaralyq áriptestermen yntymaqtastyq Qazaqstannyń ekologııalyq ornyqty energetıka jolyndaǵy ustanymyn nyǵaıtty. 7 naýryzda Qazaqstan Respýblıkasynyń Úkimeti men Saýd Arabııasy Koroldiginiń Úkimeti arasynda 1 GVt jel elektr stansasynyń jobasyn júzege asyrý týraly kelisimge qol qoıyldy. Bul joba Jetisý oblysynda iske asyrylady, ınvestor halyqaralyq kompanııa – Acwa Power.

2024 jylǵy 12 qarashada Qazaqstan Respýblıkasynyń Úkimeti men «Qazaq Wind Power» JShS arasynda Jambyl oblysynda jel elektr stansasynyń jobasyn iske asyrý týraly taǵy bir mańyzdy kelisimge qol qoıyldy. Jobanyń negizgi ınvestory – Masdar kompanııasy, al JES qýaty 1 GVt quraıdy. Bul kelisim Qazaqstannyń JEK damytý jáne kómirtegi shyǵaryndylaryn azaıtý jónindegi strategııalyq baǵdarlamasynyń bir bóligine aınaldy. Sondaı-aq qarasha aıynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Úkimeti men Qytaı Halyq Respýblıkasynyń Úkimeti arasynda jańartylatyn energııa kózderi salasyndaǵy birqatar jobalardy iske asyrý týraly kelisimge qol qoıyldy. Kelisim sheńberinde jalpy qýaty 1,8 GVt jel jáne kún elektr stansalaryn salý josparlanýda, bul elimizdegi energııa kózderin ártaraptandyrý úshin mańyzdy qadam bolmaq. JEK obektilerin salý Qazaqstannyń energetıkalyq teńgerimindegi jasyl tehnologııalardyń rólin nyǵaıtýdaǵy negizgi kezeń bolady, bul elimizdiń ornyqty damýyna jáne kómirtegi izin tómendetýge yqpal etedi.

Sonymen qatar Qazaqstan Katardyń qatysýymen jobalardy belsendi damytýda. 20 naýryzda Qyzylorda oblysynda qýaty 1,1 GVt bý-gaz qondyrǵysy men Abaı oblysynda qýaty shamamen 350 MVt sý elektr stansasynyń qurylysyn qosqanda, birlesken jobalardy iske asyrý týraly Katar memleketimen úkimetaralyq kelisimge qol qoıyldy. 17 sáýirde Reseı Federaııasymen taǵy bir Úkimetaralyq kelisimge qol qoıyldy, ol Kókshetaý, Semeı jáne О́skemen qalalarynda jıyntyq qýaty shamamen 1 GVt bolatyn úsh jylý elektr ortalyǵyn salý jónindegi jobalardy iske asyrýdy kózdeıdi. Bul JEO elimizdiń energetıkalyq qaýipsizdigin jaqsarta otyryp, Qazaqstannyń túrli óńirlerinde senimdi energııamen jabdyqtaýdy qamtamasyz etedi.

Kólik ınfraqurylymy: mańyzdy nysandardy damytý

2024 jyl Qazaqstannyń kólik ınfraqurylymyn jóndeý, rekonstrýkııalaý jáne salý jónindegi aýqymdy jobalardy iske asyrýdaǵy mańyzdy kezeń boldy. Memlekettik baǵdarlama aıasynda bıyl 12 myń shaqyrym avtomobıl joldaryn jóndeý jáne salý jumysy bastaldy, onyń 7 myń shaqyrymy jyl sońyna deıin aıaqtalady.

Elimizdiń negizgi óńirleri men halyqaralyq kólik baǵyttaryn baılanystyratyn tórt mańyzdy avtojol dálizin rekonstrýkııalaýdyń aıaqtalýy jyldyń basty jetistikteri ishinde erekshe kózge túsedi.

• Elimizdiń ortalyq jáne ońtústik óńirlerin baılanystyratyn mańyzdy býyn sanalatyn Qaraǵandy – Almaty (879 km) avtojolyn resonstrýkııalaý aıaqtaldy;
• Qazaqstannyń shyǵysy men ońtústigi arasyndaǵy kólik qatynasyn qamtamasyz etetin Taldyqorǵan – О́skemen (768 km) tas jolyn reknostrýkııalaý aıaqtaldy;
• Batys Qazaqstanda kólik qatynasyn jaqsartýǵa yqpal etetin Aqtóbe – Qandyaǵash (96 km) ýchaskesinde jumystar aıaqtaldy;
• Qazaqstandy Reseımen baılanystyratyn Atyraý – Astrahan (212 km) avtomobıl jolyn rekonstrýkııalaýdyń aıaqtalýy arqyly halyqaralyq kólik dáliziniń damýyna úles qosyldy.

Jalpy, 2024 jyly jol qurylysynyń basqa salalarynda da aıtarlyqtaı progreske qol jetkizildi. Jóndeý jáne rekonstrýkııalaý jumystary kúrdeli jáne ortasha jóndeýlerdi, sondaı-aq jergilikti mańyzy bar joldardaǵy jumystardy qosqanda, 7,5 myń shaqyrymnan astam joldy qamtydy.

Temir jol kóligi salasynda magıstraldy temirjol jelisin jóndeý jumystary jalǵasýda, 2024 jyly 1401 shaqyrymǵa jóndeý júrgizildi (onyń ishinde kúrdeli jóndeý – 570 km, komponenttik jóndeý – 187 km jáne aldyn ala josparly jóndeý – 644 km).

Sonymen qatar bıyl 143 jolaýshylar vagony, 185 lokomotıv jáne 1,5 myń júk vagony jańartyldy. 2024 jyldyń 10 aıynda Qazaqstanǵa jańa 113 jolaýshylar vagony jetkizildi, al jyl sońyna deıin taǵy 30 vagon jetkiziledi dep kútilýde. Bul temirjoldardaǵy jaılylyq pen qaýipsizdikti aıtarlyqtaı jaqsartýǵa, sondaı-aq jolaýshylar tasymalynyń ótkizý qabiletin arttyrýǵa múmkindik beredi.

2024 jylǵy 11 aıdyń qorytyndysy boıynsha temirjol kóligimen 19,2 mln jolaýshy jáne 390,5 mln tonna júk tasymaldandy. Jolaýshylar tasymaly 2023 jylmen salystyrǵanda 5,5%-ǵa ósti. Bul temirjol qyzmetterine degen senimniń artqanyn kórsetedi.

2024 jyly týrıstik segmentti damytý maqsatynda «Almaty – Túrkistan – Tashkent – Almaty» jańa baǵyty iske qosyldy. Ol týrısterdi tartýǵa jáne Qazaqstan men О́zbekstan arasyndaǵy mádenı almasýdy popýlıarızaııalaýǵa yqpal etedi. Barlyq ekskýrsııany kásibı gıdter júrgizedi, al jolaýshylardyń jaılylyǵy úshin zamanaýı avtobýstar qarastyrylǵan. Bul joba ishki jáne halyqaralyq týrızmdi damytýdaǵy, sondaı-aq elder arasyndaǵy mádenı jáne ekonomıkalyq baılanystardy yntalandyrýdaǵy mańyzdy qadam boldy.

О́tkizý qabiletin arttyrý jáne júk tasymaly úshin jaǵdaıdy jaqsartý maqsatynda jalpy uzyndyǵy 1,3 myń shaqyrym bolatyn tórt iri temirjol jobasynyń qurylysy jalǵasýda.

Olardyń ishinde:

● «Dostyq – Moıynty» (jumystar 75% aıaqtaldy);

● «Almaty aınalma jelisi»;

● «Darbaza – Maqtaaral»;

● «Baqty – Aıagóz».

Atalǵan jobalar ishki temirjol qatynasyn damytýǵa jáne elimizdiń tranzıttik áleýetin arttyrýǵa baǵyttalǵan. Bul taýar tasymaldaý jáne logıstıkalyq ınfraqurylymdy jaqsartý úshin strategııalyq mańyzǵa ıe.

2024 jyly elimizde teńiz ınfraqurylymy aıtarlyqtaı nyǵaıdy. Aqtaý portynda jylyna 300 myń JFB ótkizý qabileti bar konteınerlik hab salynýda. Quryq portynda jańa astyq termınaly men «Sarja» kópfýnkıonaldy termınalynyń qurylysy bastaldy. Bul, óz kezeginde, tranzıttik áleýetti keńeıtip, Qazaqstan porttarynyń ótkizý qabiletin jylyna 30 mln tonnaǵa deıin arttyrýdy qamtamasyz etedi. Bul jobalardyń barlyǵy mýltımodaldy logıstıkany aıtarlyqtaı jaqsartyp, dálizdiń barlyq qatysýshylarynyń úılesimdi jumysyn qamtamasyz etýge kómektesedi.

Jylyna 1 mln tonna qýattylyǵy bar jańa astyq termınalynyń ashylýy Qazaqstanda tranzıt pen logıstıkany damytýdaǵy mańyzdy oqıǵa boldy. Joba aıasynda bir ýaqytta 28 myń tonna astyq saqtaýǵa múmkindik beretin 18 sılos salyndy. Termınaldyń konveıerleriniń ónimdiligi saǵatyna 300 tonna. Bul termınal astyq eksportyn, onyń ishinde Qazaqstan – Iran baǵyty jáne Kavkaz aımaǵy elderine jetkizý kólemin arttyrýdy qamtamasyz etedi. Joba logıstıkalyq ınfraqurylymnyń mańyzdy elementine aınalyp, Qazaqstannyń syrtqy saýdasyn keńeıtýge yqpal etedi dep kútilýde.

2024 jyly Qazaqstan áýe kóligin damytýda mańyzdy qadamdar jasady. Almaty men Qyzylorda áýejaılarynda jańa jolaýshylar termınaldary paıdalanýǵa berildi. Almatydaǵy termınaldyń ótkizý qabileti 6 ese artty (jylyna 2,5 mln-nan 14 mln jolaýshyǵa deıin), al Qyzylordada 7 ese ósti (jylyna 300 myńnan 2 mln jolaýshyǵa deıin).

Budan bólek, jyl sońyna deıin Shymkent qalasy áýejaıynda jańa termınaldy iske qosý josparlanyp otyr. Bul ótkizý qabiletin 7,5 esege arttyrýǵa múmkindik beredi. Aıta ketý kerek, bul ınfraqurylymdyq jobalar jalpy somasy 150 mlrd teńgeden asatyn jeke ınvestıııalar esebinen júzege asyryldy.

Bıyl elimizdegi 8 áýejaıda kúrdeli jáne aǵymdaǵy jóndeý jumystary júrgizildi. Atap aıtqanda, Astana, Aqtóbe, Shymkent, Qaraǵandy, Jezqazǵan, Aqtaý jáne Pavlodar áýejaılaryndaǵy ushý-qoný jolaqtary jóndeldi, sondaı-aq Balqash qalasy áýejaıynda rýlej joly men perron rekonstrýkııalandy.

Atalǵan jumystar ushý reısteriniń qaýipsizdigi men turaqtylyǵyn qamtamasyz etýge baǵyttalǵan.

Sonymen qatar jolaýshylar úshin qolaıly jaǵdaı jasap, elimizdiń týrıstik jáne iskerlik áleýetin arttyrýǵa yqpal etedi.

2024 jyly iri ınfraqurylymdyq birqatar joba aıaqtaldy:

● Shaqpaq baba asýyndaǵy týnneldiń qurylysy. Bul jyl boıy qaýipsiz qozǵalysty qamtamasyz etip, Qazaqstannyń ońtústik aımaqtary arasyndaǵy kólik qatynasyn aıtarlyqtaı jaqsartty.

● Buqtyrma sý qoımasy arqyly ótetin kópir Shyǵys Qazaqstan úshin strategııalyq mańyzdy nysanǵa aınalyp, óńirdegi eldi mekender arasyndaǵy senimdi qatynasty qamtamasyz etti.

● Shamalǵan stansasyndaǵy jolaıyryǵy temirjol men avtomobıl kóliginiń qıylysyn alyp tastaýǵa múmkindik berip, qozǵalys qaýipsizdigin arttyrdy.

THKB ósýi jáne damýy

Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵyty (THKB) turaqty ósýdi jalǵastyryp keledi. О́tkizý qabileti jylyna 6 mln tonnaǵa, onyń ishinde 100 myń JFB konteınerlik tasymaldarǵa deıin ulǵaıýda. 2024 jyldyń 11 aıynda júk tasymalynyń kólemi 63%-ǵa ósip, 4,1 mln tonnaǵa jetti, al konteınerlik tasymaldar 2,6 esege artyp, 50,5 myń JFB qurady. Bul kórsetkishter baǵyttyń aıtarlyqtaı óskenin dáleldeıdi.

2024 jyly Transkaspıı kólik dáliziniń úılestirý ortalyǵy iske qosyldy. Ol ınfraqurylymdy damytýǵa jáne baǵyttyń fýnkıonalyn keńeıtýge baǵyttalǵan. Jańa platforma THKB-nyń básekege qabilettiligin arttyrý úshin jumys isteıtin bolady. Bul Eýropa men Azııa arasyndaǵy jetkizý merzimin 15 kúnge deıin qysqartýǵa múmkindik beredi. Jobaǵa Qazaqstan, Ázerbaıjan, Grýzııa, Túrkııa, Qytaı sııaqty negizgi elder men kompanııalar belsendi qatysýda. Bul THKB-nyń jahandyq saýda úshin mańyzdylyǵyn aıqyndaıdy.

О́tkizý qabiletin arttyrýǵa jáne qyzmet kórsetý sapasyn jaqsartýǵa baǵyttalǵan ınfraqurylymdy jańǵyrtýǵa erekshe kóńil bólinýde.

Intellektýaldy kólik júıeleri

Búgingi kúni Qazaqstanda 450 myńnan astam júk avtokóligi tirkelgen, olar kúnelikti el aýmaǵy boıynsha júk tasymaldaıdy. Bul kólik quraldary, ásirese olardyń salmaqtyq jáne kólemdik sıpattamalaryn eskere otyryp, jol jamylǵysynyń jaǵdaıyna aıtarlyqtaı áser etedi. Kólik júıesiniń qalypty jumys isteýin qamtamasyz etý jáne avtojoldarǵa artyq júktemeni boldyrmaý úshin aýyr salmaqty kólikterdiń salmaǵy men ólshemderin tıimdi baqylaý qajet.

Atalǵan máselelerdi sheshý maqsatynda 2025 jylǵa deıin 220 avtomattandyrylǵan ólsheý stansasyn (AО́S) ornatý josparlanýda. Stansalar táýlik boıy jumys isteıdi jáne avtokólik quraldarynyń salmaǵy men ólshemderin úzdiksiz baqylaýdy qamtamasyz etedi. Bul kólik aǵynyn tıimdi baqylaýǵa, shamadan tys júktemelerdiń aldyn alýǵa jáne respýblıkalyq joldardyń qalypty paıdalanylýyn qamtamasyz etýge múmkindik beredi.

Qazirgi ýaqytta elde 45 AО́S ornatylǵan, olardyń ishinde:

● 25 stansa «QazAvtoJol» AQ ornatylǵan;

● 7 — Astanada;

● 1 — Qostanaı oblysynda;

● 12 — Úlken Almaty aınalma avtojolynda (ÚAAAJ) ornalasqan.

Bul stansalar aýyr avtokólik quraldarynyń qozǵalysyn baqylaýǵa jáne salmaq-gabarıttik normalardyń buzylýyn naqty ýaqyt rejıminde tirkeýge múmkindik beredi. Bul jumys tıimdiligin edáýir arttyryp, adamı faktordy azaıtady.

Qazaqstanda baqylaý júıesin odan ári jetildirý úshin qozǵalys barysynda avtokólik quraldaryn avtomatty túrde ólsheýge arnalǵan «Sergek» qaǵıdatyn engizý josparlanyp otyr.

Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly Kodekske ózgerister engizildi. Ákimshilik is júrgizýdiń biryńǵaı tizilimi proessıng ortalyǵymen ıntegraııalaý jumystary júrgizilýde. Bul ákimshilik proesterdi tolyq avtomattandyrýǵa, olardy barynsha ashyq ári jyldam júrgizýge múmkindik beredi.