Jańarǵan kórikti Shyńjan – Qytaı elshisi

QHR-nyń Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy tótenshe jáne ókiletti elshisi Chjan Sıao BAQ.KZ tilshisine eksklıýzıv suqbatynda Shyńjan-Uıǵyr avtonomııalyq aýdanyndaǵy qazirgi ahýal men óńirdiń tarıhy týraly aıtyp berdi.

Shyńjan-Uıǵyr avtonomııalyq aýdany Qytaıdyń soltústik-batys óńirinde ornalasqan jáne Eýrazııa qurlyǵynda ortalyq oryn alady. Bul Shyǵys pen Batys arasyndaǵy mádenı almasýdyń negizi bolǵan ejelgi Uly Jibek jolynyń ortalyǵy. Sonaý daoın dáýirinde ShUAA Qytaıdyń ortalyq oblystarymen tyǵyz baılanysty saqtady. Batys namestnıktik Han dınastııasy qurylǵannan beri, Shyńjan aımaǵy resmı túrde Qytaı quramyna kirdi. О́rkendep kele jatqan Jibek joly Shyǵys pen Batys arasyndaǵy saýda baılanystaryn nyǵaıtyp qana qoımaı, aýylsharýashylyq jáne kóshpeli mádenıetterdiń damýyna yqpal etti. Shyńjandaǵy uzaq tarıhı damý kezeńinde ásem, keremet jáne alýan túrli mádenıet qalyptasty. Osy shuraıly jerde jergilikti halyqtar dos bolyp, tájirıbe almasty, bir-birimen aralasyp, úılesimdi damydy.

Elshiniń aıtýynsha, 1990 jyldan 2016 jylǵa deıin olar ShUAA-da myńdaǵan terrorıstik akti bolǵan.
1990 jyldardan bastap Shyńjanda «qastyqtyń úsh kúshi» — terrorızm, separatızm jáne ekstremızm kúsheıe bastady. 1990 jyldan 2016 jylǵa deıin olar ShUAA-da myńdaǵan terrorıstik aktiler jasady. Shyńjandaǵy barlyq etnıkalyq toptyń adamdaryna eleýli zııan keltirdi jáne adamdardyń ómir súrý, densaýlyq saqtaý jáne órkendeý quqyqtaryna qol suqty. Qytaı ortalyq úkimetiniń kúshti qoldaýymen Shyńjan terrorızm men ekstremızmge qarsy kúreste birqatar sharany qabyldady, onyń ishinde Shyńjandaǵy qaýipsizdik jaǵdaıyn túbegeıli ózgertken kásiptik bilim berý jáne oqý ortalyqtaryn qurý bar. Shyńjandaǵy barlyq etnos ókilderiniń adam quqyqtaryn tıimdi qorǵaýda búkil Qytaı halqynyń qoldaýyna ıe boldy.

Sońǵy úsh jylda ShUAA-da birde-bir terrorıstik akt bolmaǵan.

Sońǵy úsh jylda ShUAA-da birde-bir terrorıstik akt bolǵan joq. Shyńjannyń terrorızmmen jáne radıkalızmmen kúrestegi tájirıbesi, halyqaralyq qaýymdastyq úshin jarqyn (jaqsy) úlgi bolyp tabylady. Keıbir batystyq elderdiń kez kelgen arandatýy men aıyptaýlary Shyńjannyń adam quqyqtaryn qorǵaýdaǵy úlken jetistikterine áser ete almaıdy, Shyńjannyń deradıkaldandyrý salasyndaǵy jáne terrorızmmen kúrestegi nátıjelerin joıa almaıdy jáne olar ekonomıkasy qarqyndy damyp kele jatqan Shyńjandaǵy baqytty ómir súrip jatqan turǵyndardyń naqty jaǵdaıyna múldem áser ete almaıdy. Jaqynda 50 eldiń, onyń ishinde Reseıdiń, Egıpettiń, BAÁ men Katardyń elshileri BUU Adam quqyqtary jónindegi keńestiń prezıdentine jáne Adam quqyqtary jónindegi Joǵarǵy Komıssarǵa birlesip hat joldady jáne tıisti elderdi jalǵan aqparat taratýdy toqtatýǵa shaqyrdy. Qytaıǵa qatysty negizsiz aıyptaýlardy teriske shyǵaryp, Qytaıdyń halyqaralyq adam quqyqtary isine qosqan úlesin jáne Qytaıdyń adamgershilikke negizdelgen damý ıdeologııasyna jáne damý arqyly adam quqyqtaryn ilgeriletý ıdeologııalarynyń adaldyǵyn joǵary baǵalady.

Chjan Sıao aýdandaǵy qolǵa alynǵan áleýmettik-ekonomıkalyq sharalarǵa toqtaldy.

Sońǵy jyldary Shyńjan áleýmettik qaýipsizdikti arttyrýǵa, qalalarda jumys isteıtin adamdardyń sanyn turaqty túrde kóbeıtýge, Jibek joly ekonomıkalyq beldeýiniń ortalyq aımaǵynyń qurylysyn jedeldetýge, iskerlik ortany jaqsartýǵa, ózara baılanysty jáne ózara árekettesý deńgeıin joǵarylatýǵa, sondaı-aq turaqty áleýmettik-ekonomıkalyq damýǵa qol jetkizýge basa nazar aýdardy. Shyńjandaǵy barlyq etnıkalyq toptardyń ál-aýqaty men qaýipsizdigi edáýir artty. 2019 jyldyń birinshi jartyjyldyǵynda Shyńjan qalalarynda jańa jumys oryndarynyń sany 353,400-ge jetti, bul aldyńǵy jylmen salystyrǵanda 3,3%-ǵa kóp, al qalalarda tirkelgen jumyssyzdyq deńgeıi 3,18%-dy qurady. Halyqty áleýmettik saqtandyrý jáne profılaktıkalyq medıınalyq tekserýlermen jáne halyq ıgiligine arnalǵan basqa da jobalarmen jappaı qamtýdy damytý jalǵasýda. Shyńjannyń syrtqy saýdasynda saýda ádisterin odan ári ońtaılandyrý, eksporttyq naryqtardy ártaraptandyrý jáne jeke kásiporyndardyń rólin únemi nyǵaıtý josparlanýda. Osy jyldyń qańtar-mamyr aılarynda Shyńjannyń jalpy syrtqy saýdasy 52,28 mıllıard ıýanǵa jetti, bul jyldaǵydan 10,8%-ǵa kóp. Oblysta transshekaralyq onlaın-saýdany damytý maqsatynda kedendik aımaqtar men synaq alańdary belsendi salynýda. Aǵymdaǵy jyldyń qańtar-maýsym aılarynda Sınzıan — Eýropa (Ortalyq Azııa) halyqaralyq júk poıyzdarynyń 435 reısi jóneltildi. Jalpy júk kólemi 800 000 tonnadan asty.

2018 jyly Qytaıdyń Shyńjandaǵy týrızm ındýstrııasy qarqyndy damýdy kórsetti, aımaqtaǵy týrıster sany 150 mln adamnan asqan.

Týrızm — bul áleýmettik turaqtylyq pen aımaqtyń ekonomıkalyq damýynyń mańyzdy kórsetkishi. Sońǵy jyldary Shyńjan barlyq etnostyń dástúrleri men mádenı muralaryn zertteýge jáne saqtaýǵa, aımaqtyq erekshelikteri bar týrıstik ónimder óndirisine úlken kóńil bólýde jáne týrızm ındýstrııasynyń damýyna jáne jańarýyna yqpal etýde. 2018 jyly Qytaıdyń Shyńjandaǵy týrızm ındýstrııasy qarqyndy damýdy kórsetti, aımaqtaǵy týrıster sany 150 mln adamnan asty, bul ótken jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda 40%-ǵa kóp. 2019 jyldyń qańtar-mamyr aılarynda Shyńjanǵa kelgen týrıster sany 51,4%-ǵa, týrıstik kirister 54,1%-ǵa artty. Shyńjandaǵy 4A jáne 5A-sanattaǵy 105 kórneki jerlerdi aralaǵan sheteldik týrısterdiń sany 58,4% artty.

Chjan Sıao «damyp kele jatqan Shyńjanǵa» shaqyrdy.

Qytaı úkimeti men halqy Shyńjannyń jarqyn bolashaǵyna senimdi jáne bul aımaqty odan ári kórkeıtýge qabiletti. Biz obektıvtilik pen ádilettilik qaǵıdalaryn ustanatyn adamdardy damyp kele jatqan shynaıy Shyńjandy sezinip kórýge shaqyramyz.

Derekkóz: https://baq.kz/news/othernews/zhanargan-korikti-shynzhan/