التاي قازاعىنىڭ عازالى: ءبىر كوكجالى جورتىپ ءجۇر الاتاۋدا…

*ۇلاربەك دالەي ۇلى — 1980 جىلى 26 قاڭتاردا التاي ايماعىنىڭ كوكتوعاي اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن.

ولەڭدەرى جاس اقىنداردىڭ «جاپىراققا تۇنعان تامشىلار»(ۇش قيان, 2003.ج.), «جاس تولقىن» (جالىن, 2006.ج.), «تاۋەلسىزدىكتىڭ نۇرلى تاڭى» (2010 ج.), «ازاتتىق تاڭىنداعى ازات جىر» (2013ج) قاتارلى ۇجىمدىق جيناقتارىنا ەنگەن.

«قانىمداعى قاسقىر ءيىسى», «كۇز جاۋعان سوقپاق» اتتى جىر كىتاپتارىنىڭ اۆتورى. *

ەلەس

باياعىدا,
باياعىدا…
اتام مارقۇم سۇيەنىپ تاياعىنا.
اجال جايلى ءبىر اۋىز ءسوز قوزعاساڭ,
قوي دەيتۇعىن, ءاي, بالا – قوي, ونى ما?!
قوي دەيتۇعىن, اشۋىن باسىپ ارەڭ, (قانداي قىرسىق شال ەدى اشۋى ەرەن?)
توپ بالانىڭ ىشىنەن باتىرسىنىپ,
ەرتەگى ايت دەپ بارۋشى ەم قاسىنا مەن.
سابيلەردى اقساقال ەرمەك قىلىپ, باستاۋشى ەدى تاماعىن كەرنەپ تۇرىپ. كەكتەنگەنىن ايتاتىن سول اجالعا, مايدانداسىن مايدانعا جەرلەپ تۇرىپ.
قوس كوزىنەن جاس ەمەس, قان اققاندا, كەكتەنىپتى اجالعا, جاراتقانعا.
باستان كەشكەن باتىرلىق حيكاياسىن,
اياقتايتىن اعارىپ تاڭ اتقاندا.
…عۇمىرىنا باسىلعان قارا تاڭبا,
سول قارتىمدى اڭسايمىن تاڭ اتاردا.
ءبىر كوكجالى ءومىردىڭ كوز جۇمىپتى,
ءبىر كوكجالى جورتىپ ءجۇر الاتاۋدا…

***

اجەمنىڭ ءيىسى
كەنەزەمدە ءبىر ءشول بار قانباي جۇرگەن, قۇرعىر-اۋ,
جىبىمەيدى تاڭداي مۇلدەم.
بال تاتىعان ءزامزام دا باسا المايدى, كەزى كەلسە شاراپپەن الدايمىن مەن.

كەنەزەمدە ءبىر ءشول بار قانباس ماڭگى, مەدەۋ ەتەم مەن وعان جازعى اق تاڭدى.
امالىم جوق,
كەلمەسكە ءبارى كەتىپ,
كوڭىلىمنىڭ جايلاۋىن قار باسقان-دى.

قاتىعىن جەپ قازاقتىڭ كەمپىرىنىڭ, ەرجەتكەن ەم استىندا ەلتىرىنىڭ.
تۋعان دالام تۇنجىراپ قيماي قالعان,
الىس جورتقان الكەۋدە بولتىرىگىن.

كەنەزەمدە ءبىر ءشول بار كوپتەن جۇرگەن,
ونىڭ ورنى ومىردەن وشكەن مۇلدەم. شاتتىعىمنىڭ ءسوندىرىپ جالعىز شامىن, مۇڭنىڭ جەلى ىرگەمنەن ەپپەن كىرگەن.
سول مەنى كەكتەندىرگەن, كەكتەندىرگەن…

وسى ءشولىم قانباي ءجۇر ءالى كۇنگە, تاپپايدى ەمىن باقسىڭ دا,
ءبارى مۇلدە.
قۇپياسى تەك قانا بۇل دەرتىمنىڭ,
مارقۇم مومىن اجەمنىڭ قابىرىندە…

***

وي بۋىپ مەن جايلى عانا,
ماڭايلاپ وشاقتىڭ قاسىن.
ساعىنىش شەرىن توكتىڭ بە, انا,
«اعارىپ مىڭ قۇلاش شاشىڭ?!»

تامسانىپ ءسۇتىڭنىڭ ءدامىن,
ويلانام تاعدىرىم جايلى.
كورسەم دە مۇڭلىقتىڭ ءبارىن,
ءدال سەندەي ساعىنا المايدى!

ارىما جاقتىم با كۇيە,
اناۋ ءبىر داڭعازا شۋدان.
…داڭعازا ءومىردى سۇيە,
وزىڭنەن قان ۋىستاپ تۋعام.

بۇگىنگە ءۇمىتتى جالعاپ,
قولىم دا, جولىم دا كۇرمەۋ.
تىم الىس اكەتتى الداپ,
ەسكى ۇيدەن باستالعان سۇرلەۋ.

ءتۇسىرىپ ۋايىمشىل كۇيگە,
جاۋا ما جاڭبىرى كۇزدىڭ.
ەلەسى كەلە مە ۇيگە,
مەن سۇيگەن باقيلىق قىزدىڭ…

ەلسىز ءبىر ادىرعا ءتۇسىپ, ۇيىقتايمىن سەرتىمدى جاستاپ.
ء…بىر كۇنى جەتەرمىن ۇشىپ, اداسقان قۇستاردى باستاپ…
قاھارى قاتتى بۇل قىستىڭ, قۇلازىر قاڭتاردىڭ ءتۇنى.

…سەن دە ۇزاق ازاپقا ءتۇستىڭ, تىم ۇقساس انالار مۇڭى.
جاتقانمەن جولداردى قۇشىپ,
ساعىنىش اسپانى اسقاق.
ءبىر كۇنى جەتەرمىن ۇشىپ, اداسقان قۇستاردى باستاپ…

***

ءتۇن. وسكەمەن. التايدى اڭساۋ

يسلام ابىشەۆكە

ەسكىرتىپ جىل ازابى,
سارعايتىپ كۇن اپتابى,
وزىڭمەن قايران التاي,
قاۋىشتىم جىلاپ تاعى.

جورىقتار شاڭىن جۇتىپ,
نايزاسىن ءتۇتىن
شالعان,
تۇركىنىڭ تۋماسى ەدىم
سەن ءۇشىن كۇشىن سالعان.

قالدىرىپ كۇنگەي بەتىن
قانشا جىل ەل اۋنادى,
ەرتىستىڭ ەنىن بويلاپ
قانشا جىل سەل اۋنادى?!

ءتۇرۋسىز تۇندىگىمدى
جۇلقىدى قانشا بوران,
ىرگەمە قوندى قانشا
ىڭىردە شارشاعان ءان.

بىلتىرعى كەتكەن قۇستار
كەلدى انە,جولاۋشىلاپ,
سوڭعى قۇس مەن ىزدەگەن
مۇڭلىعىم سول-اۋ, ءسىرا…

ەسىمدە:
سول بەيباقتىڭ قادىرىن بىلمەگەن ءتۇن,
ەسىمدە:
وسى تاۋدا ەمەندەر بۇرلەگەن ءتۇن.
جول قاراپ جۇرگەن شىعار جولسىزبەن كەتكەن ەرگە, (جەلىككەن جەتەسىزى اينالىپ كەتتى ولەڭگە).

كۇز جاۋعان سوقپاق
شىعىسقا اپاراتىن اقىرعى جول ەمەس بۇل,
باتىسقا اكەتەتىن ساپارلار سوڭى ەمەس بۇل!
التايداي جۇرەگى بار, رۋحى ءور, ساناسى امان,
ەرتىسىم قالدى امانات – يسلام اعا, ساعان!
(ەرتىستەي قانى تازا, بەكزادا اعا, ساعان!..)

ءىنى بوپ ەرگەندەرگە جاراعان اعالىققا, سىنالعان ادامدىعى وتكەلسىز سان اعىستا. شولدەگەن ادالدىققا, ەزدىكتەن زاپى عاسىر,
ەر ەدىڭ اتى يسلام, جانى – ءمارت, زاتى – عاسىل.

ءوزىنىڭ بيىكتىگى وزىنە جارا سالعان,
تاۋلارىم تاعى امانات – يسلام اعا, ساعان!

… ەسكىرتىپ جىل ازابى,
سارعايتىپ كۇن اپتابى,
وزىڭمەن قايران التاي, قاۋىشام جىلاپ تاعى.
مامىردا نايزاعايدىڭ وعىنا جارالانار,
جۇرمەيدى شىڭ باسىندا الايدا, شاعالالار…

سىيمايمىن دۇنيەگە,
سىيمايمىن اسپان, جەرگە,
مەندەگى قالعانى تەك – وكىنىش باسقان كەۋدە.
وسىلاي وكىندىرىپ وتەدى ءومىر جازعان,
پارقىم از مەنىڭ ءسىرا, مەكەنسىز قوڭىر قازدان.

ەڭسەمدى ەزەدى مۇڭ, باسادى قورعاسىنداي, اقشامدا جاۋعان جاڭبىر بەينە ءبىر كوز
جاسىمداي.
اناسى التاي ءۇشىن ءولۋدى باق ساناعان,
ەلىكتەپ ەرتەگى ەمىپ, وي العان ءافسانادان.

سەنىڭ ءور داڭقىڭ ءۇشىن, سەمسەرلى سەرتىڭ ءۇشىن,
ناركەسكەن نامىسىڭ ءھام قاستەرلى كوركىڭ ءۇشىن, ءحافيزدى ەتىپ ۇلگى اقىن بوپ جارالسام دا,
مەن سەنى بەرمەن استە جيىرما سامارقانعا.

ەرلىكتى, ەسەرلىكتى سەرت ەتكەن سالتى كۇشتى, ىزدەي مە مىناۋ اسپان,
مەكەنسىز جالقى قۇستى?…
…ىڭىردە تۋعان ايدى تىرەۋ عىپ ءوز باسىممەن, سەن ءۇشىن جىر جازامىن, قايعىم ءھام كوز جاسىممەن…