اۋىل شارۋاشىلىعىنا سالىنعان ينۆەستيتسيا عانا ەلدى تىعىرىقتان شىعادى – ساراپشى

«جانجالدىڭ شوعى قىزارسا – اقىلدىڭ سۋىن سەپ» دەگەن ەكەن قىپشاق اقىنى سايف ساراي. سول ايتپاقشى, كەشەگى «قاڭتار قاقتىعىسىنىڭ» الاۋىن ءوشىرۋ ءۇشىن اقىلمەن ارەكەت ەتۋ كەرەك بولدى. حالىق, مەملەكەت الدىنداعى مىندەتىن سەزىنگەن پرەزيدەنت ول جاۋاپتىلىقتى بارىنشا تەرەڭ ءتۇسىندى دەپ ويلايمىن.

قاڭتار قاسىرەتىنەن 227 ادام كوز جۇمدى دەپ جاتىر عوي. ناقتى سانىن ەشكىم ءالى بىلمەيدى. جوعالعان ادامدار دا بار دەپ ەستيمىز. وسىنىڭ بارىنەن بيلىك تە, حالىق تا ساباق الۋى كەرەك, ارينە.

سوڭعى دەرەكتەر بويىنشا ەل ەكونوميكاسىنا 136 ملرد تەڭگەنىڭ شىعىنى كەلىپتى. ونىڭ 112 ملرد-ى الماتى قالاسىنىڭ ۇلەسىندە ەكەن. بۇرىن 100 مەكتەپ سالامىز دەپ 70-80 ملرد تەڭگە جۇمسايتىنبىز. ال 136 ملرد تەڭگەگە 100 ەمەس 150 مەكتەپ سالۋعا بولار ەلى. ياعني, ەلىمىزدەگى مەكتەپ ماسەلەسىن شەشەتىندەي قارجىنى دالاعا شاشىپ وتىرمىز. بۇل دا مەملەكەتىمىزگە جاقسى نارسە ەمەس.

مەملەكەت باسشىسى ايتقان «جاڭا قازاقستان قۇرۋ» جاقسى يدەيا. ويتكەنى ءبىزدىڭ وسى قيىن جاعدايعا كەلۋىمىزدىڭ ءوزى ەكونوميكانىڭ ءارتاراپتانباۋىنان بولدى. ەلىمىز ۇزاق جىلدار بويى تەك شيكىزات ساتۋمەن عانا اينالىسىپ كەلدى. ءوندىرىس بولماعان جەردە ەڭبەك بولمايدى. ونى وزگەرتەمىز دەپ قابىلداعان مەملەكەتتىك باعدارلامالاردىڭ ءبارى ءسوز بولىپ قالدى نۇر-سۇلتانداعى لرت جوباسى سياقتى.

جاڭا قازاقستان قۇرۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ەكونوميكانى  ارتاراپتاندىرۋمەن اينالىسۋ  كەرەك. ءار اۋىلدا جوندەلەتىن  كوپىر مەن جولدان بولەك, اۋىل شارۋاشىلىعى ءونىمىن وندىرەتىن ينفراقۇرىلىم بولۋ كەرەك. مەملەكەت قارجىنى سوعان ءبولىپ, ازىق-ت ۇلىك پەن جەم-ءشوپ قورىن قالىپتاستىراتىن بولسا, ول ءوز جەمىسىن بەرە باستايدى. قازىر اۋىل شارۋاشىلىعىنا سالىنعان  ينۆەستيتسيا عانا  قازاقستاندى تىعىرىقتان شىعارا الادى. ءالى ەسىمدە, سوناۋ 1995 جىلى ءتۇرلى سالاداعى عالىمدار مەن مامانداردان تۇراتىن 11 ادامنىڭ اتىنان قر تۇڭعىش پرەزيدەنتىنىڭ اتىنا حات جولداعانبىز. سوندا شىندىقتى ايتامىز دەپ باسىمىز بالەگە قالا جازدادى.  وندا ءبىز اۋىل شارۋاشىلىعى – ازىق-ت ۇلىك قاۋىپسىزدىگىنىڭ كەپىلى. ەگەر مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ بولماسا جۇمىس ورنى ازايىپ, اۋىلداعى حالىق قالاعا قاراي اعىلادى. قازىر مۇمكىندىك بار كەزدە مۇناي وڭدەيتىن تاعى  2-3  زاۋىت  سالىپ الايىق. ويتكەنى بەنزيننىڭ باعاسى شيكى مۇنايدان 15 ەسە قىمبات تۇرادى دەگەندى ايتتىق. ەندى «ەشتەن كەش جاقسى» دەگەندەي جاڭا پرەزيدەنت ناقتى ماسەلەلەردى شەشە باستاسا, وندا حالىق ونىڭ  ماڭايىنا ەشكىم كۇشتەمەي-اق ءوزى توپتاسا باستايدى. سوندىقتان قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ  الدىندا ۇلكەن تاريحي ميسسيا بار. ول – قازاقتاندى تىعىرىقتان شىعارۋ. 10 جىلدا وسى ميسسيانى ورىنداي السا, مەملەكەتتىڭ قازىرگى باسشىسى  قاسىم, تاۋكە, ءاز-جانىبەك سياقتى قازاقتىڭ تاريحىندا اتى التىن ارىپپەن جازىلاتىن ادام بولادى.

ۋربانيزاتسيا دەگەن ەۆوليۋتسيالىق جولمەن جاسالۋ كەرەك ەدى. قالادا قازىر اۋىلداعىداي ءىرى ءوندىرىس ورنىن اشۋ قيىن. الماتىدا قازىر 3 ملن حالىق بار دەپ جاتىر عوي, ونىڭ  500 مىڭى اۋىلدان كەلىپ كۇنىن ارەڭ كورىپ جۇرگەن ادامدار. ولاردى ناعىز جاڭعىش ماتەريال دەۋگە بولادى. سوندىقتان ءبىز ءدارى تولتىرىلعان بوشكەنىڭ ۇستىندە وتىرمىز. ول جارىلسا قاڭتار وقيعاسىنان دا زور جاعداي بولادى.

سوندىقتان بۇگىنگى كۇندەگى ەڭ باستى ماسەلە قالاداعى ءوز كۇنىن ارەڭ كورىپ جۇرگەن حالىقتى اۋىلعا قايتارۋعا تىرىسۋ كەرەك. اقشانى  اۋىلعا جۇمساپ,  اۋىل شارۋاشىلىعىن قالپىنا كەلتىرسەك, وندا جاڭا  جۇمىس  ورىندارى اشىلادى. ويتكەنى قالاعا قاراعاندا, اۋىلدا جۇمىس ورنىن اشۋ جەڭىل. سەبەبى زاۋىت-فابريكا سالۋ ءۇشىن دە اقشا كەرەك قوي. ال وعان ءبىرشاما ۋاقىت كەرەك. ماسەلەن ءبىر جاڭا زاۋىتتى اشۋ ءۇشىن 3 جىلداي  ۋاقىت قاجەت ەكەن. ەگەر شيكىزات بولماسا, ول دا جۇمىس  ىستەمەيدى.

سوندىقتان بىزدە شيكىزات بازاسى بولۋ ءۇشىن اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋ كەرەك.  ءونىم كوبەيسە, بىرتىندەپ وڭدەۋ ونەركاسىبى دە داميدى. ول ەشقاشان وزىنەن-ءوزى پايدا بولمايدى. جەرگىلىكتى دەڭگەيدەگى اكىمدەردىڭ ءبارى  وسىمەن اينالىسۋ كەرەك. ەگەر مال كوبەيسە ەت, ءسۇت, تەرىمەن بىرگە ەت, شۇجىق, ءسۇت, ماي زاۋىتتارى   اشىلا باستايدى. جاڭا قازاقستان قۇرۋدى ويلاعاندا وسى ماسەلەلەر نازاردان تىس قالىپ كەتپەسە دەيمىن.

سايىن بورباسوۆ, 

ساياسي عىلىمدار دوكتورى, پروفەسسور