جاڭالىقتار
بەرەكەلى بەس جىل: توقاەۆ پرەزيدەنتتىككە كەلگەلى نە وزگەردى?
توقاەۆتىڭ مەملەكەت باسىنا كەلگەلى تابانى كۇرەكتەي بەس جىل تولدى. 5 جىل — باستاعان رەفورمالاردىڭ ناتيجە كورسەتە باستايتىن ۋاقىتى. اسىرەسە كرەديتكە بايلانعان قازاق حالقىنىڭ ورتا جانە تومەن تاپ وكىلدەرى ءۇشىن ەلىمىزدەگى ەكونوميكالىق وزگەرىستەر اسا ماڭىزدى. سونىمەن بەس جىلدا شىرقاۋ كوككە سامعادىق پا, الدە شىڭىراۋعا قۇلدىرادىق پا? بۇل تۋرالى قارجىگەر ايبار ولجاەۆ ءبۇي دەيدى:
ءبىز قانداي ديناميكا كورسەتتىك?
تاۋار اينالىم:
2019 — 97,8 ملرد $
2023 — 139,8 ملرد $
قاسىم-جومارت كەمەل ۇلىنىڭ كەزىندە ەڭ باستى ساۋدا بايلانىسىمىز رەسەيدەن قىتايعا اۋىستى. ەاەس-كە دەگەن تاۋەلدىلىك ازايدى. بۇعان دەيىن سىرتقى تاۋار اينالىمىنىڭ 20-24 پايىزعا جۋىعى رەسەيگە تيەسىلى ەدى. قىتاي 2023 جىلى بۇل تۇرعىدا سولتۇستىكتەگى كورشىمىزدى باسىپ وزدى.
قازىرگى تاڭدا بەيجىڭمەن ساۋدا بايلانىسىمىز 31 ميلليارد دوللاردان اسىپ, جالپى تاۋار اينالىمىنىڭ 22 پايىزىن قۇراپ وتىر. ەكىنشى ورىن رەسەيدىڭ ەنشىسىندە. بىلتىر اتالعان ەلگە 9,8 ميلليارد دوللار ەكسپورت جاساساق, يمپورت كولەمى 16,1 ميلليارد دوللاردى قۇرادى. وسىلايشا, تاۋار اينالىمى 25,9 ميلليارد دوللارعا تەڭەستى.
جانە قارجىگەردىڭ سوزىنشە, يمپورت كولەمى بويىنشا ءتورتىنشى جىل رەكوردتىق دەڭگەيگە جەتكەن ەكەنبىز.
«قازاقستاننىڭ باستى ساۋدا سەرىكتەسىنىڭ قاتارىندا يتاليا بار. اپەننين تۇبەگىمەن بىلتىر 16 ميلليرد دوللار كولەمىندە الىس-بەرىس جاساستىق. سونىڭ 14 ميللياردى – ەكسپورت. بۇدان بولەك, تۇركيا جانە وڭتۇستىك كورەيا سەكىلدى مەملەكەتتەر دە نەگىزگى ارىپتەستەرىمىزدىڭ ءبىرى.
ايتا كەتەرلىك ءبىر ماسەلە, ءتورتىنشى جىل قاتارىنان يمپورت كولەمى رەكوردتىق دەڭگەيگە جەتىپ وتىر. بىلتىر شەتەلدەردەن 61 ميلليارد دوللارعا ءونىم ساتىپ العان ەكەنبىز. ال 2022 جىلى بۇل كورسەتكىش 50,9 ميلليارد دوللارعا جەتكەن ەدى. نەگىزىنەن ماشينالار, جابدىق, كولىك قۇرالدارى, اسپاپتار جانە اپپاراتتار اكەلىنەدى. ارينە, ءالى كۇنگە دەيىن سىرتقا نەگىزىنەن شيكىزات ساتىپ وتىرعانىمىز جاسىرىن ەمەس. بىراق كەيىنگى جىلدارى ەلىمىزدە بىرنەشە ءوندىرىس ورىندارى اشىلدى. دەمەك, كەلەشەكتە وزىمىزدە جاسالعان ونىمدەردى ساتۋعا مۇمكىندىك مول.
مەملەكەت بايلىعىن ارتتىرۋدىڭ جالعىز جولى — وزىمىزدە دايىن ءونىم ءوندىرۋدى كوبەيتىپ, ونى شەتەلگە قينالماي ساتۋ. ول ءۇشىن ىشكە ينۆەستيتسيا تارتىپ, سىرتتا شەت مەملەكەتتەرمەن دوس بولۋىمىز كەرەك. وسى جاعىنان العاندا, ەلىمىز دۇرىس باعىتتا كەلە جاتىر. ال ناقتى ناتيجەلەرىن 2026 جىلداردان باستاپ كورەمىز دەپ ويلايمىن»,-دەيدى ايبار ولجاەۆ.
ال ساياساتتانۋشى عازيز ابىشەۆ رەفورمالاردا ادىمداعان وزگەرىس جامان ەمەس ەكەنىن تىلگە تيەك ەتۋدە.
«ساياسي ءورىستى تارىلتقان الدىڭعى ونجىلدىقتارداعى رەفورمالار كەزەڭ-كەزەڭىمەن كەرى قايتارىلۋدا. جۇمىس مۇقيات جۇرگىزىلىپ كەلە جاتىر: وركەنيەتتى ساياسي تالقىلاۋدى جانداندىرۋعا ارنالعان كەڭەستىك ينستيتۋتتار ازىرلەنىپ جاتىر, پارلامەنتتىك كوپپارتيالىق جۇيە قالپىنا كەلتىرىلدى. ءماجىلىس, ءماسليحاتتار دەپۋتاتتارىن, ءتۇرلى دەڭگەيدەگى اكىمدەردى تىكەلەي سايلاۋ ەنگىزىلدى.
مەملەكەت ءوز يدەيالارىن جۇزەگە اسىرۋدا امىرشىلدىك پەن اكىمشىلىك دورەكى كۇشتەردى ازىراق قولدانادى جانە ساراپشىلار قاۋىمداستىعىنا كوبىرەك قۇلاق اسادى. مەملەكەتتىك اپپاراتتا وتكەن ءداۋىردىڭ كوپتەگەن ءامىرشىل-بيۋروكراتيالىق ينستينكتى ساقتالىپ قالدى, بىراق ولار قوعامدىق تالاپپەن جۇمىس ىستەۋ قاجەتتىلىگىنە تۇراقتى تۇردە اۋىسىپ كەلە جاتىر. مەريتوكراتيا مەن قوعامدىق ۇستانىم نەگىزىندە قالىپتاسقان جاڭا ساياسي-بيۋروكراتيالىق مەملەكەتتىك ەليتالاردىڭ پايداسىنا وتباسىلىق-كلاندىق وليگارحيالىق ەليتالاردىڭ تەڭەستىرىلۋىمەن جاڭا ساياسي لاندشافت قالىپتاسىپ كەلەدى», — دەيدى ابىشەۆ.
ال ەلىمىزدەگى ەڭ مىقتى ماتەماتيك اسقار جۇمادىلداەۆ: توقاەۆ 13 جىل پرەزيدەنت بولۋى كەرەك,-دەپ ەسەپتەيدى. ارينە, بۇل توقاەۆقا جاعىنۋ ەمەس, قيماستىق ەكەنى داۋسىز.
«مەنىڭ بىلەتىنىم – توقاەۆ ەكىنشى رەت سايلانادى, ودان كەيىن سايلانبايدى. توقاەۆتان كەيىن دە ادامدار بولادى. مەنىڭ وكىنىشىم – توقاەۆ ءۇش جىل ۋاقىتىن بىرەۋدىڭ استىندا كولەڭكە بولىپ بوسقا وتكىزىپ الدى. ەگەر دەپۋتاتتار وسى ءۇش جىلدى بىردەڭە قىلىپ قوسىپ بەرسە دۇرىس بولار ەدى. توقاەۆقا تيەسىلى 5 جىلدىڭ ءۇش جىلى ءوتتى, ەندى ەكى-اق جىل بار. سوسىن تاعى 5 جىل. وسىدان سوڭ توقاەۆ «قوشتاسام» دەدى. كونستيتۋتسيا ودان ارتىققا رۇقسات بەرمەيدى. مەن وسى 10 جىل ەڭ بولماعاندا 13 بولسىن دەپ وتىرمىن», -دەيدى.
توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى, مەملەكەت باسشىسىنىڭ 5 جىلداعى جەتىستىگى كوڭىل كونشىتەرلىك دەڭگەيدە. دەسە دە ءبىرىنشى ماتەماتيك ايتقانداي, پرەزيدەنتكە حالىق بولىپ, ەل بولىپ, 3 جىل قوسىپ بەرسەك, ارتىق بولماس-اۋ, ءسىرا?!
«Qandastar.kz» سىلتەيدى
