Dıhan Qamzabek: Ulttyq quryltaı — eldik oı-pikir alańy

Foto: ashyq derekkóz

Qordalanǵan qoǵamdyq máselelerdi sheshýdiń jón-jobasy, tájirıbesi. Abylaıdyń armanyn salmaqtaǵan, Kenesarynyń qajyryn aıǵaqtaǵan Býrabaı jerinde Quryltaıdyń jumys sekııalary bastaldy. Biz búgin sonyń «Mádenıet, óner, rýhanııat», «Bilim men ǵylym» bóliminde oı qozǵap, pikirimizdi ortaǵa saldyq.

1) Qoǵam mádenıetiniń ózegi — jaýapkershilik. Adamı qarym-qatynasty, eldik qundylyqtardy durys qalyptastyrý úshin de zań men tártip qajet. Qazir áleýmettik jeli men jurt ortasynda ult, til, dil, din, dástúr, mádenıet t.b. qundylyqtaryn mansuqtaıtyn, teristeıtin, kelemejdeıtin faktilerdi zań aıasynda jaýapkershilikke tartý — elbuzarlyqtyń aldyn alý bolar edi.

2) Mádenıet pen óner salalary arasyndaǵy yqpaldastyqqa mán bergen abzal. Mysaly, birde-bir ertegi oqymaǵan sýretshini kezdestirdik. Nemese qaıbir músinshi án-kúı qasıetin túsingisi de kelmeıdi. Abaıdyń bir óleńin bilmeıtin mýzykanttar az emes.

3) Dástúrli BAQ pen orta bilim júıesiniń arasy alshaqtap barady. Gazet-jýrnal oqymaǵan muǵalim, oqýshy eshqashan kitap oqymaıdy. Mektep pen merzimdi basylymdar arasyn ajyratqan, jazylýdy kúshtep toqtatqan sala basshylary A.Baıtursynuly muratyn múlde túsinbegen.

4) Búgingi kókeıkesti «jaıly mektep» ataýy — tehnıkalyq ataý. Buǵan mazmun, ıdeıa jáne serpin bergen durys. Mysaly, «Ahmet Baıtursynuly lıeıleri júıesi». Sonda báseke de, iskerlik te, eldik múdde de, mádenıet te artady.

1) Bizde bir «áttegen-aı» ǵylym salalarynyń qaýymdastyǵy (assoıaııa) joqqa tán. Keıde ǵana matematıkter, fızıkter qaýymdastyǵy kórinip qalady. Bul nege kerek? Pánniń, ǵylym salasynyń ólshemin, qaǵıdattaryn t.b. anyqtap, júzege asyrý úshin kerek. Oqýlyqtaǵy sabaqtasty da osy qurylym júıeleýi qajet.

2) Jaratylystaný men tehnıkalyq ǵylymǵa qoıylatyn ólshemdi áleýmettik-gýmanıtarlyq ǵylymǵa mehanıkalyq túrde qoıýǵa múlde bolmaıdy.

3) Ǵylym tili retinde qazaq tilin damytýdyń birden-bir joly doenttik (qaýym. professor), professor ataǵyn alý úshin Erejege skopýs maqalasynan buryn qazaq tilinde oqýlyq jazý men klassıkalyq oqýlyqty aýdarýdy kirgizsek, otandyq joǵary mektep utar edi. Negizi, doenttik, professorlyq ǵylym jasaǵany úshin emes, dáris oqyp, ádistemeni jetildirgeni úshin beriledi. Oqýlyq — dál osy baǵyttyń talaby. Bul — salalyq ǵylym tilin damytýdyń joly.

4) PhD bilim baǵdarlamasyna keleıik. Qanshama adam bitirdi. Biraq talaptyń qattylyǵynan (keıde qısynsyzdyǵynan) kóbisi dıssertaııa qorǵaı almaı júr. Al osy qorǵamaǵandar 3 jyl oqyǵany ras qoı. Nege olarǵa dıplom bermeımiz? Reseıde, Ulybrıtanııada «oqydy» dep dıplom beredi.

Biz nege osyny júzege asyrmaımyz? Árıne, ǵylymı dıssertaııasyn qorǵap jatsa, soǵan saı ataǵyn alady.