جاڭالىقتار
ەنەرگەتيكا سالاسىن تسيفرلاندىرۋدا وڭ وزگەرىستەر بار
فوتو: primeministr.kz
قازاقستاننىڭ ەنەرگەتيكالىق سەكتورى ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىك پەن ورنىقتى دامۋدى قامتاماسىز ەتۋدە ماڭىزدى ءرول اتقاراتىن ەل ەكونوميكاسىنىڭ نەگىزگى سالالارىنىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. قازاقستان مۇناي, گاز جانە كومىر سياقتى تابيعي رەسۋرستاردىڭ قوماقتى قورلارىنا يە بولا وتىرىپ, ولاردى پايدالانۋدى وڭتايلاندىرۋعا, زاماناۋي تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋگە جانە ەنەرگەتيكا سەكتورىنىڭ تۇراقتى دامۋىنا قول جەتكىزۋگە ۇمتىلادى.
سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدە ەنەرگەتيكالىق ينفراقۇرىلىمنىڭ جۇمىس ىستەۋىن جاقسارتۋعا, ينۆەستيتسيالىق تارتىمدىلىقتى ارتتىرۋعا جانە تسيفرلىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋگە باعىتتالعان اۋقىمدى رەفورمالار مەن جاڭعىرتۋلار جۇرگىزىلۋدە. بۇل تۇرعىدا ەنەرگەتيكا سەكتورىنداعى قازىرگى تەندەنتسيالار مەن وزگەرىستەردى ەسكەرۋ وتە ماڭىزدى, ويتكەنى ولار ەكونوميكانىڭ دامۋىنا جانە حالىقتىڭ ومىرىنە ايتارلىقتاي اسەر ەتەدى. 2024 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىندا باسىم سەكتوردا نە ىستەلىندى – PrimeMinister.kz سايتى رەداكتسياسىنىڭ شولۋىندا.
مۇناي مەن گاز ءوندىرۋ
2024 جىلدىڭ باسىنان باستاپ قازاقستان مۇناي مەن گاز ءوندىرۋدىڭ ايتارلىقتاي كولەمىن كورسەتىپ كەلەدى. بارلىعى 44,7 ملن توننا مۇناي مەن گاز كوندەنساتى ءوندىرىلدى, ونىڭ نەگىزگى بولىگى «تەڭىزشەۆرويل», «قاراشىعاناق پەترولەۋم وپەر. ب.ۆ.» جانە «نورت كاسپيان وپەرەيتينگ كومپاني ب.ۆ.» كومپانيالارىنا تيەسىلى. گاز ءوندىرىسى دە 30 ملرد تەكشە مەترگە دەيىن ءوستى, بۇل وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 101%-عا جوعارى.
2024 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىندا قازاقستاننىڭ مۇناي سالاسى تۇراقتى سەرپىندى كورسەتتى. اتاپ ايتقاندا, «قاراشىعاناق پەترولەۋم وپەر. ب.ۆ.» (كپو) كومپانياسى قاراشىعاناق كەن ورنىن كەڭەيتۋ بويىنشا بەلسەندى جۇمىس ىستەۋدە. يگەرۋ جوسپارى شەڭبەرىندە سۇيىق كومىرسۋتەكتەردى ءوندىرۋدىڭ قازىرىگى دەڭگەيىن جىلىنا 11 ملن توننا دەڭگەيىندە ۇستاپ تۇرۋعا باعىتتالعان قاراشىعاناق-1ا جانە قاراشىعاناق-1ب كەڭەيتۋ جوبالارى كوزدەلگەن. اتالعان جوبالار 2028 جىلى اياقتالادى دەپ كۇتىلۋدە.
«تەڭىزشەۆرويل» (تشو) كومپانياسى ءوندىرىستى جىلىنا 12 ملن تونناعا ۇلعايتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن كەلەشەكتە كەڭەيتۋ جوباسىن (ككج)/ۇڭعىما ەرنەۋىنىڭ قىسىمىن باسقارۋ جوباسىن (ۇەقبج) ىسكە اسىرۋدى جالعاستىرۋدا. 2024 جىلدىڭ ساۋىرىندە تشو ۇەقبج نىساندارىن پايدالانۋعا كىرىستى, ال ككج ىسكە قوسىلۋى 2025 جىلدىڭ ماۋسىمىنا جوسپارلانعان.
گاز سالاسىنىڭ دامۋى
گاز ءوندىرۋ كولەمى 2013 جىلعى 42,3 ملرد تەكشە مەتردەن 2023 جىلى 59,1 ملرد تەكشە مەترگە دەيىن ۇلعايدى. 2024 جىلدىڭ 6 ايىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا گاز ءوندىرۋ كولەمىنىڭ ءوسۋى دە وڭ سەرپىندى كورسەتىپ وتىر. 2030 جىلعا قاراي ءوندىرىس كولەمى 91 ملرد تەكشە مەترگە دەيىن وسەدى دەپ كۇتىلۋدە.
2023 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قازاقستاندا گازبەن قامتۋ دەڭگەيى 60% قۇرادى, تابيعي گازعا 12 ملن ادام قول جەتكىزە الدى. 2024 جىلعا 128 ەلدى مەكەندى گازداندىرۋ جوسپارلانعان, بۇل گازبەن جابدىقتاۋ دەڭگەيىن 61,8%-عا دەيىن ارتتىرادى.
2024 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىندا 107 جوبانى ىسكە اسىرۋعا 89,3 ملرد تەڭگە ءبولىندى. بۇل 232,6 مىڭنان استام حالقى بار 44 ەلدى مەكەندى گازبەن قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. بۇدان باسقا, جىل سوڭىنا دەيىن 300 مىڭنان استام ادامدى گازبەن قامتاماسىز ەتۋگە جانە 1,7 مىڭ كم گاز قۇبىرلارىن جاڭعىرتۋعا – ياعني جاڭا قۇرىلىسقا قوسىمشا 105,4 ملرد تەڭگە بولىنەتىن بولادى.
جىلۋمەن جابدىقتاۋدى جاڭعىرتۋ
ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى جىلۋمەن جابدىقتاۋ جۇيەلەرىن جاڭعىرتۋ جۇمىسىن جالعاستىرۋدا. بەكىتىلگەن كەستە شەڭبەرىندە 9,3 مىڭ كم ەلەكتر بەرۋ جەلىلەرىنە, 195 قوسالقى ستانسالارعا, 1 537 تاراتۋ پۋنكتتەرىنە جانە ترانسفورماتورلىق قوسالقى ستانسالارعا كۇردەلى جوندەۋ جۇرگىزىلدى. بيىل 20,8 مىڭ كم ەلەكتر بەرۋ جەلىلەرى مەن 422 قوسالقى ستانساعا جوندەۋ جۇرگىزۋ كوزدەلگەن, سونداي-اق 10 ەنەرگوبلوكتى, 55 قازاندىقتى جانە 45 تۋربينانى كۇردەلى جوندەۋ جوسپارلانىپ وتىر.
ەلەكتر ەنەرگياسى ءوندىرىسى
2024 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىندا قازاقستاندا 60,169 ملرد كۆت/س تۇتىنۋ كەزىندە 60,449 ملرد كۆت/س ەلەكتر ەنەرگياسى ءوندىرىلدى. بۇل كورسەتكىشتەر ەلىمىزدىڭ ەلەكتر جەلىلىك ينفراقۇرىلىمىنىڭ تۇراقتىلىعىن كورسەتەدى.
بالامالى ەنەرگيا كوزدەرىن دامىتۋ
2024 جىلدىڭ العاشقى 6 ايىندا جاڭارتىلاتىن كوزدەردەن ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋ كولەمى ساعاتىنا 3,8 ملرد كۆت قۇرادى, بۇل ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋدىڭ جالپى كولەمىنىڭ 6,47%-ىن قۇرايدى. ەلىمىزدە بەلگىلەنگەن قۋاتى 2,9 مىڭ مۆت بولاتىن 148 جەك نىسانى جۇمىس ىستەيدى. وسى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن قۋاتى 196,9 مۆت بولاتىن 6 جاڭا جەك جوباسىن پايدالانۋعا بەرۋ جوسپارلانۋدا.
ەلەكتر ەنەرگەتيكاسى ينفراقۇرىلىمىن جاڭعىرتۋ
ينۆەستيتسيالىق باعدارلامالار شەڭبەرىندە ەلەكتر جەلىلىك شارۋاشىلىقتى رەكونسترۋكتسيالاۋ جانە جاڭعىرتۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر. 2024-2029 جىلدارى 300 ملرد تەڭگەگە دەيىنگى جوبالاردى قارجىلاندىرۋ جوسپارلانۋدا. «ءتاريفتى ينۆەستيتسياعا ايىرباستاۋ» باعدارلاماسى شەڭبەرىندە قايتارىمدى ينۆەستيتسيالاردىڭ جىلدىق ءليميتىن 32 ملرد تەڭگەدەن 428 ملرد تەڭگەگە دەيىن ۇلعايتۋ كوزدەلگەن, بۇل قولدانىستاعى ەنەرگەتيكالىق وبەكتىلەردى جاڭعىرتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
ەنەرگەتيكا سالاسىن تسيفرلاندىرۋ
2024 جىلى بىرنەشە نەگىزگى باستاما جۇزەگە اسىرىلدى. اتاپ ايتقاندا, جەر قويناۋىن پايدالانۋشىلاردىڭ ليتسەنزيالىق-كەلىسىمشارتتارىنا تسيفرلىق مونيتورينگ جۇرگىزۋ بويىنشا پيلوتتىق جوبا ىسكە قوسىلدى. «تسيفرلىق گەنەراتسيا كارتاسى» ءمودۋلى تاجىريبەلىك پايدالانۋعا ەنگىزىلىپ, جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى بويىنشا ەسەپتەردى قابىلداۋ باستالدى. «ەنەرگەتيكانىڭ تسيفرلىق پلاتفورماسى» شەڭبەرىندە ەنەرگيا ءوندىرۋشى كاسىپورىنداردىڭ پاسپورتى مەن مەملەكەتتىك ورگاندار مەن تۇتىنۋشىلارعا ارنالعان كابينەتتەردى قوسا العاندا, ءتۇرلى مودۋلدەر ازىرلەنىپ, ەنگىزىلدى. وسى جىلعا ارنالعان جوسپارلار جۇيەنى دامىتۋدى جانە پروتسەستەردى ودان ءارى تسيفرلاندىرۋدى قامتيدى, بۇل ەنەرگەتيكا رەسۋرستارىن باسقارۋدىڭ اشىقتىعى مەن تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا ىقپال ەتۋى ءتيىس.
سونىمەن قاتار مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى اۆتوماتتاندىرۋ جانە مۇناي-گاز سالاسى ءۇشىن تاۋارلاردىڭ ەلەكتروندى جىكتەۋىشتەرىن قۇرۋ جوبالارىن اتاپ وتكەن ءجون. جاساندى ينتەللەكت ەلەمەنتتەرىن پايدالانا وتىرىپ, جەتكىزۋ جوسپارىن اۆتوماتتاندىرۋ, موتور مايلارىن تاڭبالاۋ جانە قاداعالاۋ بويىنشا پيلوتتىق جوبالاردى ىسكە قوسۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ كەلەدى.
زاڭناماداعى وزگەرىستەر جانە جاڭعىرتۋ
2024 جىلعى 8 شىلدەدە قازاقستاندا «جىلۋ ەنەرگەتيكاسى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭى قابىلداندى, بۇل جىلۋ ەنەرگەتيكاسى سالاسىنداعى قوعامدىق قاتىناستاردى رەتتەۋدەگى ماڭىزدى قادام بولدى. اتالعان زاڭ العاش رەت جىلۋ ەنەرگياسىن وندىرۋگە, تاسىمالداۋعا, ساتۋعا جانە تۇتىنۋعا قاتىستى نورمالاردى جۇيەلەدى. بۇل قۇجاتتىڭ نەگىزگى ماقساتى – جىلۋمەن جابدىقتاۋ جۇيەلەرىنىڭ ساپالى جۇمىس ىستەۋىن جانە دامۋىن قامتاماسىز ەتۋ. جاڭا زاڭ شەڭبەرىندە جىلۋ ەنەرگەتيكاسى سالاسىنىڭ ۇزدىكسىز جۇمىس ىستەۋىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن رەتتەۋ جۇيەسى جاڭعىرتىلدى, جاڭا تەتىكتەر ەنگىزىلىپ, قولدانىستاعىلارى كۇشەيتىلدى. سونداي-اق مەملەكەتتىك رەتتەۋدىڭ ماقساتتارى, مىندەتتەرى مەن قاعيداتتارى ايقىندالىپ, سالانىڭ دامۋ جاعدايىن جوسپارلاۋ جانە باعالاۋ تەتىكتەرى ەنگىزىلدى. بۇعان جىلۋمەن جابدىقتاۋ جۇيەسىن قۇرىلىمداۋ, پروتسەسكە قاتىسۋشىلاردىڭ قۇقىعى مەن مىندەتتەرىن رەتتەۋ, تاريفتىك رەتتەۋ تەتىكتەرىن جاڭارتۋ جانە ەنەرگيا ۇنەمدەۋدى قولداۋ كىرەدى.
