ەۋروپا جۇرتى جىلقى ەتىنىڭ ساپاسىن قازىنىڭ قالىڭدىعىمەن ولشەمەيتىنى انىق – پاۆلودارلىق عالىم

ەرتىس-بايان وڭىرىندە 1980-ءشى جىلداردىڭ سوڭىندا 86 مىڭ جىلقى بولسا, قازىرگى ۋاقىتتا ونىڭ سانى 250 مىڭنان اسقان. قازاق جىلقىسى كۇنى-ءتۇنى تەبىندە جۇرەتىندىكتەن فەرمەرلەر وعان مال شارۋاشىلىعىنداعى ەڭ شىعىنى از جانۋار رەتىندە قارايدى.

تورايعىروۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قاۋىمداستىرىلعان پروفەسسورى, پاۆلودار وبلىستىق جىلقى وسىرۋشىلەر قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى تولەگەن اسانباەۆتىڭ دەرەگىنشە, وڭىردەگى جىلقىنىڭ تەك 5,6 پايىزى عانا اسىل تۇقىمدى. جەرگىلىكتى شارۋاشىلىقتار ءۇشىن جىلقى ەتىن ەكسپورتقا شىعارۋ ءالى كۇنگە ارمان بولىپ وتىر. دامىعان مەملەكەتتەر, ماسەلەن, فرانتسيا مەن يتاليا حالقى جىلقى ەتىن تۇراقتى تۇتىنعانىمەن قازاق جىلقىسىنىڭ ەتى ولاردىڭ تابەتىن اشپاي تۇر. ەۋروپا جۇرتى ەتتىڭ ساپاسىن قازىنىڭ قالىڭدىعىمەن ولشەمەيتىنى بەلگىلى. يمپورت ەتتىڭ سالماعى مىعىم بولۋى كەرەك. ال ءبىزدىڭ جىلقىلاردىڭ الەۋەتى وعان ازىرشە جەتپەيدى. سوندىقتان جىلقى وسىرۋشىلەرىمىز اۋەلى ساپا تۇرعىسىنا ءمان بەرىپ, جانۋاردىڭ قاسيەتىن فيزيكالىق تۇرعىدان ارتتىرۋعا كوڭىل بولسە كەرەك.

— جالپى جىلقى ەتىن وڭدەۋ سالاسى بىزدە مۇلدە كەنجە قالعان. سوناۋ ورال وڭىرىندەگى «كۋبلەي» زاۋىتىنىڭ ءوزى جىلقى ونىمدەرىن دايىنداۋ ءۇشىن شەتەلدەن جىلىنا 5 مىڭ توننا توڭازىتىلعان جىلقى ەتىن ساتىپ الاتىن كورىنەدى. ال نارىقتاعى جىلقى ەتىنىڭ 6-7 پايىزىن رەسەيدەن جەتكىزىلەتىن ونىمدەر قۇراپ وتىر. ءوزىمىزدىڭ قالالارداعى سۋپەرماركەتتەر جەلىسى جەرگىلىكتى شارۋاشىلىقتاردان جىلقى ەتىن ءتىپتى العىسى كەلمەيدى. ولاردىڭ تالابى بويىنشا وندىرۋشىلەر جىلدىڭ ءتورت مەزگىلىندە دە بىردەي ساپاداعى ەتتى جەتكىزۋى كەرەك. قازاق جىلقىلارى تەك تەبىندە ءجۇرىپ, اۋا رايى, تابيعات جاعدايىنا بايلانىستى قوڭ جينايتىندىقتان, ولاردىڭ كوڭىلىنەن شىعاتىن ەت تەك كۇز ايلارى مەن قىستىڭ باسىندا عانا بولاتىنى تۇسىنىكتى. سوندىقتان جىلقى وسىرۋشىلەر ءۇشىن ساۋدا جەلىلەرى الىنباس قامالعا اينالعان, -دەيدى عالىم.

وڭىردەگى جىلقى تابىندارىنىڭ دەنى باياناۋىل, ماي اۋداندارىندا جانە ەكىباستۇزدىڭ اۋىلدىق ايماعىندا شوعىرلانعان. وبلىستا جايىلىم مەن جىلقىشىلار تاپشى. ۋربانيزاتسيا اسەرىنەن جاستاردىڭ كوبى قالاعا قاشادى, ال اۋىلدىق جەرلەردەگى جىلقىشىنىڭ ەڭبەگى 150-200 مىڭ تەڭگەدەن اسپاي تۇر.

پاۆلودار وبلىسىنىڭ اكىمى اسايىن بايحانوۆ جىلقى شارۋاشىلىعىن ءبىراز جىلدان زەردەلەپ جۇرگەنىن جەتكىزدى. ونىڭ پىكىرىنشە, جىلقىنىڭ ساپاسى جاقسارماۋىنا تابىنداردى تىم قالىڭ ەتىپ ۇستاۋ سەبەپ بولىپ وتىر.

«جىلقىنى كوپ ۇستايتىن شارۋاشىلىقتار تابىندى بولمەي, كەمى 1000-1500 باس ەتىپ ۇستايدى. بۇل – قاتە قادام. قازىرگى ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك, 100 بيەدەن ءارى كەتسە 65 ق ۇلىن الىنادى. سوندىقتان جىلقى تابىنىن ءبولىپ-ءبولىپ ءارى كەتسە 400-450 باستان اسىرماي ۇستاۋ كەرەك. جايىلىم تاپشىلىعى دا سەزىلىپ وتىر. بىلتىر وبلىستا 380 مىڭ گەكتار يگەرىلمەگەن جەر حالىققا قايتارىلدى. وبلىستا قىمىز دايىنداۋ بويىنشا ۇيىمداستىرىلعان ءوندىرىس جوق. ماي اۋدانىنداعى «اقجار-ءوندىرىس» اگروفيرماسى جۇمىسشىلاردىڭ جوقتىعىنان توقتاپ تۇر. ال قۇر ەت وندىرۋمەن اينالىسساق, جىلقى شارۋاشىلىعىنىڭ بولاشاعى ب ۇلىڭعىر بولماق. بۇل سالادا نارىقتىق باسەكەلەستىك دەگەن اتىمەن جوق. حالىقارالىق نارىققا بەيىمدەلۋ ءۇشىن وزگە ەلدەردىڭ تاجىريبەلەرىن ۇلگى ەتۋدەن ۇتىلمايمىز», — دەيدى ول.

موڭعوليا مەملەكەتى جىلقى اراسىندا ءتۇرلى ىندەت كوپ بولا تۇرا, قىتايدىڭ نارىعىن جاۋلاپ العان. جەرگىلىكتى ەكسپورتشىلار جىلقى ەتىن اۋەلى ىستىق سۋدا جارتىلاي قايناتىپ الادى دا, سوسىن ەكسپورتقا جىبەرەدى. ونداعى ەتتىڭ كيلوسى ءارى كەتسە 3,5 دوللار. ينتەنسيۆتى دامۋعا كوشىپ, ەتتىڭ ساپاسىن قىسى-جازى بىردەي قالىپتا ۇستاۋ ءۇشىن مال بورداقىلاۋ فەرمالارى قاجەت. ماركەتينگ سالاسىنىڭ ماماندارى الداعى جىلدارى جىلقىنىڭ ەتى قازىرگىدەن ارزاندايتىنىنا كۇمان جوق دەپ وتىر. سەبەبى ول نارىقتا كوبەيە تۇسكەن.

عالىم تولەگەن اسانباەۆ جەرگىلىكتى «مويناق-2015» سەرىكتەستىگىندە جاڭاالتايلىق جىلقىلار 2000 جىلدان بەرى وسىرىلەتىنىن جەتكىزدى. جاڭاالتايلىق پەن قازاق جىلقىسىن بۋدانداستىرىپ الىنعان جاباعى 170 كيلوگرامم ەت بەرگەن. ال ەكى جارىم جاسار قۇناننىڭ تازا ەتى 250 كيلوگرامم تارتقان. الگى سەرىكتەستىك جەرگىلىكتى شارۋاشىلىقتار ءۇشىن جاڭاالتايلىق جىلقى تۇقىمىن ساتا باستاۋى مۇمكىن. بۇرىن رەسەيدەن قىمباتقا ساتىپ الىپ كەلگەن جانۋارلار وزىمىزدە كوبەيىپ جاتقانى قۋانتارلىق جاڭالىق. بۇل ءبىزدىڭ كليماتقا ابدەن بەيىم, ءتوزىمدى جانۋارلار.

ستاتيستيكالىق بولجامعا سۇيەنسەك, الداعى 10-15 جىلدا ەلىمىزدەگى قىلقۇيرىقتىلاردىڭ سانى 10 ميلليوننان اسادى دەپ بولجاپ وتىر. بۇعان ەلىمىزدەگى جايىلىمدىق جەرلەر مۇمكىندىك بەرەدى. ەندىگى جەردە قازاق جىلقىسىنىڭ ساپا تۇرعىسىنداعى كورسەتكىشتەرىن ارتتىرۋ ماڭىزدى. جوعارىدا ايتقانداي, جاڭاالتايلىق تۇقىمنىڭ گەنوتيپىندە التايلىق, كەڭەستىك, ورىس, ليتۆالىق اۋىر جۇك تارتاتىن جىلقى تۇقىمدارىنىڭ قانى بار. بۇل تۇقىمداردىڭ گەنەتيكالىق پوتەنتسيالى جوعارى, تىرىدەي سالماعى 600-دەن 1000 كگ-عا دەيىن جەتەدى. ال سۇتتىلىگى – 4 مىڭنان 7 مىڭ ليترگە دەيىن. ماڭىزدىسى, بۇل تۇقىم جىل بويى تەبىندى جايىلىمعا بەيىمدەلگەن ءارى بۇل جاعىنان قازاق جىلقىلارىنان كەم تۇسپەيدى.