Ǵalymdar Aral teńiziniń tartylýynyń tańǵalarlyq saldaryn anyqtady

Nature Geoscience jýrnalynda jarııalanǵan maqalada, turaqsyz sýarý men qurǵaqshylyq Aral teńizin derlik tolyq qurǵatyp, jerdiń qyrtysynyń astyndaǵy joǵarǵy mantııaǵa deıingi ózgeristerdi týǵyzǵany aıtylǵan. Ǵalymdardyń pikirinshe, bul – adamzat qyzmetiniń jerdiń qatty ishki bóligindegi áseriniń eń tereń tirkelgen mysaly bolýy múmkin.

«Mantııaǵa áser etý degenimiz… tańqalarlyq. Bul bizdiń qorshaǵan ortany ózgertýde qanshalyqty kúshti ekenimizdi kórsetedi», – dep túsindirdi Ońtústik Kalıfornııa Ǵylym ýnıversıtetiniń geofızıgi Sılven Barbo.

Qazaqstan men О́zbekstandaǵy Aral teńizi bir kezderi 70 000 sharshy shaqyrymǵa sozylǵan álemdegi eń iri kólderdiń biri bolǵan. Biraq 1960 jyldary bastalǵan sýarý baǵdarlamalary men qýańshylyq ony qurtyp jiberdi. 2018 jylǵa qaraı onyń kólemi shamamen 90%-ǵa azaıyp, 1000 tekshe kılometrden astam sý joǵaltty.

Qytaıdaǵy Pekın ýnıversıtetiniń ǵalymy Van Ten Aral týraly ekologııalyq apattyń jer betine áserleri týraly oqyp, bul máselege qyzyǵýshylyq tanytty.

«Men bul úlken massa ózgerisi jerdiń tereń qabattarynda reakııa týdyrýy tıis ekenin túsindim», – dedi ol.

zakon.kz habarlaǵandaı,  ol jáne onyń áriptesteri, onyń ishinde Barbo, spýtnık ólshemderin paıdalanyp, burynǵy Aral teńiziniń túbiniń bıiktiginiń azdaǵan ózgeristerin baqylaǵan. Nátıjesinde, sýdyń kóp bóligi birneshe onjyldyq buryn joǵalǵanymen, jer beti áli de kóterile beretinin anyqtady.

Ǵalymdar Aral teńizi astyndaǵy jer qyrtysy men mantııasynyń modelin paıdalanyp, tereńdiktegi qandaı ózgerister baıqalǵan kóterilýge sebep bolǵanyn teksergen.