قازاق ءتىلى قورىنا جينالعان قارجى قالاي يگەرىلەدى

«قازاق ءتىلى» قوعامىن قابىلداپ العانىمدا شوتىندا 29 مىڭ تەڭگە عانا جاتتى»

— ەنداۋمەنت قورى – دۇنيەجۇزىندە كەڭىنەن قولدانىلىپ كەلە جاتقان قۇرال. الەمدەگى ەڭ ۇلكەن ەنداۋمەنت قورى – جاپونيانىڭ «عىلىم جانە تەحنولوگيالار قورى». ول قورعا 80 ملرد دوللار جينالعان. گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ەنداۋمەنت قورىندا 50 ملرد دوللار بار. مۇنىڭ ءبارى – سول قوردىڭ ماقساتىنا, ميسسياسىنا سەنەتىن, وعان ءوز ۇلەسىن قوسقىسى كەلەتىن كاسىپكەرلەردىڭ, ۇيىمداردىڭ, جەكە ادامداردىڭ جاساعان ۇلەسىنەن قۇرالعان قاراجات. مىسالى, گارۆاردتىڭ مىقتى تۇلەكتەرى كوپ. سولار ۋنيۆەرسيتەتتى قولداۋعا قاراجات اۋدارادى.

ەنداۋمەنت قورىنىڭ باسقا قورلاردان ايىرماشىلىعى – قورعا تۇسكەن قاراجات جۇمسالمايدى. ول قاراجات باسقارىلادى. باسقارۋدىڭ ەڭ قاراپايىم مىسالى – بانك دەپوزيتى. قاراجات دەپوزيتكە سالىنادى دا, سودان تۇسكەن تابىس قانا جۇمسالادى. وسى تەتىكتى «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ ۇزاق مەرزىمدى تۇراقتى جۇمىسىن قامتاماسىز ەتۋگە قولدانعىمىز كەلەدى. ءبىز قوعام جۇمىسىن قابىلداپ العاندا شوتىنداعى بار قاراجات 29 مىڭ تەڭگە ەدى. قوعامدىق ۇيىم بولعاننان كەيىن مەملەكەت ونى تىكەلەي قارجىلاندىرا المايدى. سوندىقتان وسىنداي قوعامدىق جانە الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ماقساتقا جۇمىس ىستەيتىن ۇيىمداردىڭ قارجىلاندىرۋ تەتىكتەرىن زەرتتەدىك.

وتكەن جىلدىڭ قازانىندا پرەزيدەنت قابىلداۋىندا بولدىم. سول كەزدەسۋدە «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ دامۋ جوسپارى ەگجەي-تەگجەي تالقىلاندى. ونىڭ ىشىندە قازاق تىلىندەگى مازمۇندى دامىتۋ, قازاق ءتىلىن وقىتۋ ادىستەمەسىن جەتىلدىرۋ, قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىسىن جەڭىلدەتەتىن تەحنولوگيالىق شەشىمدەردى كوبەيتۋ جايى ايتىلدى. ونىڭ ءبارى كەرەك. بىراق سول «كەرەكتەردى» ىسكە اسىرۋ ءۇشىن قاراجات كەرەك. مەملەكەت بارلىق ماقساتقا جەكە-جەكە, ارنايى قاراجات بولە المايدى. سونى شەشۋ امالى رەتىندە ەنداۋمەنت يدەياسىن ۇسىندىق. مەملەكەت باسشىسى, ارينە, مۇنداي تەتىكپەن تانىس. ۇسىنىستى قولدادى. ءبىرىنشى بولىپ ءوزىنىڭ جەكە قاراجاتىنان ۇلەس قوسۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى. ەنداۋمەنت قورى تىركەۋدەن وتكەننەن كەيىن بىردەن جەكە قاراجاتىنان 7 ملن تەڭگە اۋداردى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ بۇل امالى بىزگە زور قولداۋ بولدى. قاراجاتتان بۇرىن بۇل جاڭالىقتىڭ سيمۆوليكالىق ماڭىزى زور. بۇل — ءىرى كاسىپكەرلەرگە, مەكەمەلەرگە, جاناشىر ورتاعا جاقسى بەلگى بولدى. وسىدان كەيىن ادامدار جەكە حابارلاسىپ, ءبىرى جاريا تۇردە, كەيبىرى ۇندەمەي-اق قاراجات اۋدارا باستادى.

بۇل قوردى باسقارۋدىڭ تەتىگىن ايتتىم. تۇسكەن قاراجاتتى جۇمسامايمىز. ونى باسقارۋدان تۇسكەن تابىستى عانا يگەرەمىز. ال ول قالاي باسقارىلاتىنىن, تەتىكتەرىن ەنداۋمەنت قورىنىڭ قامقورشىلار كەڭەسى شەشەدى. قامقورشىلار كەڭەسىندە ءتۇرلى سالا, سونىڭ ىشىندە ءتىل ماماندارى دا بار. وسى قوردىڭ جۇمىسىنا اتسالىسقىسى كەلەتىن ءار سالاداعى قايراتكەرلەر دە كىرەدى. ءبىزدىڭ قوردىڭ ءارى قاراي قاناتىن كەڭگە جايىپ كەتۋىنە قاجەت ەڭ ماڭىزدى نارسە – ابىروي. قوعامنىڭ سەنىمى بولماسا, قور تۇراقتى جۇمىس ىستەي المايدى. ول قوردىڭ قامقورشىلار كەڭەسىندەگى ادامداردىڭ دەڭگەيىنە, تاجىريبەسىنە بايلانىستى.

— قامقورشىلار كەڭەسىندە ەل تانيتىن, سەنىم ارتا الاتىن قارجىگەرلەر بار ما? ينۆەستيتسيالىق ساياساتتى كىم ايقىنداپ وتىرادى? سالىنعان اقشانىڭ ەسەبىن قالاي جۇرگىزىپ وتىرماقشىسىزدار? قورعا اقشا اۋدارعان ادامدار قاراجاتتىڭ قانداي جوباعا, قانداي دەپوزيتكە سالىنعانىن قايدان كورىپ وتىرادى?

— قازاقستاننىڭ قازىرگى زاڭناماسىندا «ەنداۋمەنت» تۋرالى تۇسىنىك جوق. ىلگەرى دامىعان كوپ ەلدە, ءتىپتى رەسەيدىڭ وزىندە ارنايى زاڭ بار. ءبىزدىڭ ەلگە دە وسىنداي زاڭ قاجەت. قازىر ونداي زاڭنىڭ جوباسى تالقىلانىپ جاتىر. ارنايى زاڭ بولماسا دا, جۇمىستى جىلدام باستاۋ ءۇشىن ءوزىمىزدىڭ زاڭ اياسىندا Qazaq Tili Endowment Qory دەپ اتىن قويىپ, قاتارداعى قوعامدىق ۇيىم رەتىندە تىركەدىك.

سونىمەن قاتار, ەنداۋمەنت تالابىنا ساي بولۋ ءۇشىن استانا حالىقارالىق قارجى ورتالىعىنا جۇگىندىك. ول ورتالىق اعىلشىن زاڭىمەن جۇمىس ىستەيتىنىن بىلەسىز. اعىلشىن زاڭىندا ەنداۋمەنت تۋرالى تۇسىنىك بار جانە ەنداۋمەنتتى باسقارۋ تالاپتارى دا جازىلعان. سوندىقتان ءبىز ارنايى زاڭ فيرماسىنا تاپسىرىس بەرىپ, استانا قارجى ورتالىعىنا قورىمىزدى تىركەۋگە جىبەردىك. ول – كۇردەلى پروتسەسس. قازىر سول زاڭ فيرماسى ءبىزدىڭ جارعىمىزدى جازىپ جاتىر. ءوز ەرەجەمىزدى, قامقورشىلار كەڭەسىنىڭ, ينۆەستيتسيالىق كوميتەتتىڭ جۇمىس ەرەجەسىن دايىندايدى. بۇل جۇمىس ءالى اياقتالعان جوق. ازىرشە قازاقستان زاڭناماسىنا سايكەس, قوعامدىق قور ەرەجەلەرىنە سايكەس جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز.

Qazaq Tili Endowment Qory-نىڭ جالعىز قۇرىلتايشىسى – حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامى. قورعا تۇسكەن قاراجات ەشقايدا جۇمسالمايدى. بىراق قور تىركەلىپ, العاشقى تابىسى تۇسكەنىن كۇتىپ وتىرا المايمىز. ءتۇرلى شارا وتكىزىپ, ويعا العان جوبالاردى ىسكە اسىرۋ كەرەك. ونىڭ ءبارىن ءبىزدىڭ Bilim Media Group ەسەبىنەن جاساپ جاتىرمىز. ويتكەنى. حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ ەسەبىندە ازىرشە اقشا جوق.

قامقورشىلار كەڭەسىنە كىمدى الاسىزدار دەگەنىڭىزگە كەلسەك, ۇسىنىس بەردىك. بۇل باعىتتا تىلگە قاتىسى بار مەكەمەلەرمەن, «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ قۇرىلتايشىلارىمەن جەكە-جەكە كەزدەستىك. رۇقسات بولسا, ءبىز ونىڭ قۇرامىن قور تىركەلگەن كەزدە جاريالايىق. ءوزىڭىز ايتقانداي, حالىققا تانىمال, بەدەلدى, قارجىگەر ءارى ءتىل سالاسىنا قاتىسى بار ادامداردى, مەملەكەت وكىلدەرىن, پارلامەنت دەپۋتاتتارىن كىرگىزسەك دەپ وتىرمىز.

ەسەپكە كەلسەك, ەرەجە بويىنشا ەنداۋمەنت قورىنىڭ جىلدىق ەسەبىن حالىقارالىق اۋديتورلىق كومپانيا جاساۋى كەرەك. دۇنيە جۇزىندە ونداي ۇلكەن 4 كومپانيا بار, ول «ۇلكەن تورتتىك» (Big Four) دەپ اتالادى. ولار ءىرى بانكتەرگە اۋديت جاسايدى. سول تورتتىكتىڭ بىرىندە جىل سايىن اۋديتتەن ءوتىپ, قورىتىندىسىن اشىق جاريالاۋعا مىندەتتىمىز.

— ونداي اۋديت قىمباتقا تۇسپەي مە?

— راس, ول قىمبات تۇرادى. بىراق بىزگە ابىروي, قوعام مەن دونورلاردىڭ سەنىمى بارىنەن قىمبات. ءبىز ولارعا قوعامدىق قور ەكەنىمىزدى, كوممەرتسيالىق مەكەمە ەمەس ەكەنىمىزدى ءتۇسىندىرىپ, جەڭىلدىك الۋعا تىرىسامىز. ءتىپتى ولاردىڭ بىزگە جاساعان قولداۋى رەتىندە تەگىن اۋديت جاساۋىن دا ءوتىنىپ كورەمىز. ول دا – فاندرايزينگتىڭ ءبىر بولىگى. ونداي قولداۋ كورسەتىپ جاتقاندار بار.