Qazaq tili qoryna jınalǵan qarjy qalaı ıgeriledi

«Qazaq tili» qoǵamyn qabyldap alǵanymda shotynda 29 myń teńge ǵana jatty»

— Endaýment qory – dúnıejúzinde keńinen qoldanylyp kele jatqan qural. Álemdegi eń úlken endaýment qory – Japonııanyń «Ǵylym jáne tehnologııalar qory». Ol qorǵa 80 mlrd dollar jınalǵan. Garvard ýnıversıtetiniń endaýment qorynda 50 mlrd dollar bar. Munyń bári – sol qordyń maqsatyna, mıssııasyna senetin, oǵan óz úlesin qosqysy keletin kásipkerlerdiń, uıymdardyń, jeke adamdardyń jasaǵan úlesinen quralǵan qarajat. Mysaly, Garvardtyń myqty túlekteri kóp. Solar ýnıversıtetti qoldaýǵa qarajat aýdarady.

Endaýment qorynyń basqa qorlardan aıyrmashylyǵy – qorǵa túsken qarajat jumsalmaıdy. Ol qarajat basqarylady. Basqarýdyń eń qarapaıym mysaly – bank depozıti. Qarajat depozıtke salynady da, sodan túsken tabys qana jumsalady. Osy tetikti «Qazaq tili» qoǵamynyń uzaq merzimdi turaqty jumysyn qamtamasyz etýge qoldanǵymyz keledi. Biz Qoǵam jumysyn qabyldap alǵanda shotyndaǵy bar qarajat 29 myń teńge edi. Qoǵamdyq uıym bolǵannan keıin memleket ony tikeleı qarjylandyra almaıdy. Sondyqtan osyndaı qoǵamdyq jáne áleýmettik mańyzy bar maqsatqa jumys isteıtin uıymdardyń qarjylandyrý tetikterin zerttedik.

О́tken jyldyń qazanynda Prezıdent qabyldaýynda boldym. Sol kezdesýde «Qazaq tili» qoǵamynyń damý jospary egjeı-tegjeı talqylandy. Onyń ishinde qazaq tilindegi mazmundy damytý, qazaq tilin oqytý ádistemesin jetildirý, qazaq tiliniń qoldanysyn jeńildetetin tehnologııalyq sheshimderdi kóbeıtý jaıy aıtyldy. Onyń bári kerek. Biraq sol «kerekterdi» iske asyrý úshin qarajat kerek. Memleket barlyq maqsatqa jeke-jeke, arnaıy qarajat bóle almaıdy. Sony sheshý amaly retinde endaýment ıdeıasyn usyndyq. Memleket basshysy, árıne, mundaı tetikpen tanys. Usynysty qoldady. Birinshi bolyp óziniń jeke qarajatynan úles qosý týraly sheshim qabyldady. Endaýment qory tirkeýden ótkennen keıin birden jeke qarajatynan 7 mln teńge aýdardy. Memleket basshysynyń bul amaly bizge zor qoldaý boldy. Qarajattan buryn bul jańalyqtyń sımvolıkalyq mańyzy zor. Bul — iri kásipkerlerge, mekemelerge, janashyr ortaǵa jaqsy belgi boldy. Osydan keıin adamdar jeke habarlasyp, biri jarııa túrde, keıbiri úndemeı-aq qarajat aýdara bastady.

Bul qordy basqarýdyń tetigin aıttym. Túsken qarajatty jumsamaımyz. Ony basqarýdan túsken tabysty ǵana ıgeremiz. Al ol qalaı basqarylatynyn, tetikterin endaýment qorynyń qamqorshylar keńesi sheshedi. Qamqorshylar keńesinde túrli sala, sonyń ishinde til mamandary da bar. Osy qordyń jumysyna atsalysqysy keletin ár saladaǵy qaıratkerler de kiredi. Bizdiń qordyń ári qaraı qanatyn keńge jaıyp ketýine qajet eń mańyzdy nárse – abyroı. Qoǵamnyń senimi bolmasa, qor turaqty jumys isteı almaıdy. Ol qordyń qamqorshylar keńesindegi adamdardyń deńgeıine, tájirıbesine baılanysty.

— Qamqorshylar keńesinde el tanıtyn, senim arta alatyn qarjygerler bar ma? Investıııalyq saıasatty kim aıqyndap otyrady? Salynǵan aqshanyń esebin qalaı júrgizip otyrmaqshysyzdar? Qorǵa aqsha aýdarǵan adamdar qarajattyń qandaı jobaǵa, qandaı depozıtke salynǵanyn qaıdan kórip otyrady?

— Qazaqstannyń qazirgi zańnamasynda «endaýment» týraly túsinik joq. Ilgeri damyǵan kóp elde, tipti Reseıdiń ózinde arnaıy zań bar. Bizdiń elge de osyndaı zań qajet. Qazir ondaı zańnyń jobasy talqylanyp jatyr. Arnaıy zań bolmasa da, jumysty jyldam bastaý úshin ózimizdiń zań aıasynda Qazaq Tili Endowment Qory dep atyn qoıyp, qatardaǵy qoǵamdyq uıym retinde tirkedik.

Sonymen qatar, endaýment talabyna saı bolý úshin Astana halyqaralyq qarjy ortalyǵyna júgindik. Ol ortalyq aǵylshyn zańymen jumys isteıtinin bilesiz. Aǵylshyn zańynda endaýment týraly túsinik bar jáne endaýmentti basqarý talaptary da jazylǵan. Sondyqtan biz arnaıy zań fırmasyna tapsyrys berip, Astana qarjy ortalyǵyna qorymyzdy tirkeýge jiberdik. Ol – kúrdeli proess. Qazir sol zań fırmasy bizdiń Jarǵymyzdy jazyp jatyr. О́z erejemizdi, qamqorshylar keńesiniń, ınvestıııalyq komıtettiń jumys erejesin daıyndaıdy. Bul jumys áli aıaqtalǵan joq. Ázirshe Qazaqstan zańnamasyna sáıkes, qoǵamdyq qor erejelerine sáıkes jumys istep jatyrmyz.

Qazaq Tili Endowment Qory-nyń jalǵyz quryltaıshysy – Halyqaralyq «Qazaq tili» qoǵamy. Qorǵa túsken qarajat eshqaıda jumsalmaıdy. Biraq qor tirkelip, alǵashqy tabysy túskenin kútip otyra almaımyz. Túrli shara ótkizip, oıǵa alǵan jobalardy iske asyrý kerek. Onyń bárin bizdiń Bilim Media Group esebinen jasap jatyrmyz. О́ıtkeni. Halyqaralyq «Qazaq tili» qoǵamynyń esebinde ázirshe aqsha joq.

Qamqorshylar keńesine kimdi alasyzdar degenińizge kelsek, usynys berdik. Bul baǵytta tilge qatysy bar mekemelermen, «Qazaq tili» qoǵamynyń quryltaıshylarymen jeke-jeke kezdestik. Ruqsat bolsa, biz onyń quramyn qor tirkelgen kezde jarııalaıyq. О́zińiz aıtqandaı, halyqqa tanymal, bedeldi, qarjyger ári til salasyna qatysy bar adamdardy, memleket ókilderin, Parlament depýtattaryn kirgizsek dep otyrmyz.

Esepke kelsek, ereje boıynsha endaýment qorynyń jyldyq esebin halyqaralyq aýdıtorlyq kompanııa jasaýy kerek. Dúnıe júzinde ondaı úlken 4 kompanııa bar, ol «Úlken tórttik» (Big Four) dep atalady. Olar iri bankterge aýdıt jasaıdy. Sol tórttiktiń birinde jyl saıyn aýdıtten ótip, qorytyndysyn ashyq jarııalaýǵa mindettimiz.

— Ondaı aýdıt qymbatqa túspeı me?

— Ras, ol qymbat turady. Biraq bizge abyroı, qoǵam men donorlardyń senimi bárinen qymbat. Biz olarǵa qoǵamdyq qor ekenimizdi, kommerııalyq mekeme emes ekenimizdi túsindirip, jeńildik alýǵa tyrysamyz. Tipti olardyń bizge jasaǵan qoldaýy retinde tegin aýdıt jasaýyn da ótinip kóremiz. Ol da – fandraızıngtiń bir bóligi. Ondaı qoldaý kórsetip jatqandar bar.