قازاقستاندا «ينواگەنت» ۇعىمىن ەنگىزۋ ۇسىنىلدى

فوتو:pixabay

قازاقستاندا «شەتەلدىك اگەنت» — ينواگەنت ۇعىمىن ەنگىزۋ ۇسىنىلدى, دەپ حابارلايدى qandastar.kz

بۇل تۋرالى ءماجىلىس دەپۋتاتى «قازاقستان حالىق پارتياسى» فراكتسياسىنىڭ دەپۋتاتتارى پرەمەر-مينيستر ولجاس بەكتەنوۆكە جولداعان دەپۋتاتتىق ساۋالىندا ايتتى.

«وتكەن پلەنارلىق وتىرىستا ءبىزدىڭ فراكتسيا دەپۋتاتتارى ەلىمىزدەگى USAID قىزمەتىنە قاتىستى دەپۋتاتتىق ساۋال جولداعان بولاتىن. اتالعان ساۋال قازاقستاندىق قوعامدى ءدۇر سىلكىندىرگەندەي بولدى. تۇرعىندارىمىزدىڭ رەاكتسياسىن قىسقاشا بىلاي سيپاتتاۋعا بولادى – وتانداستارىمىز شەت مەملەكەتتەردىڭ بوتەن قۇندىلىقتاردى تاڭۋدى, ءبىزدىڭ قوعامدى ەسەڭگىرەتەتىن ءارى جاستارىمىزدىڭ ساناسىن بۇزاتىن دۇنيەلەردى سىرتتان اكەلۋگە قارسى. قازاقستاندىقتار بىرەۋدىڭ سىرتقى «ويىندارىنا» كەپىل بولعىسى كەلمەيدى», دەلىنگەن دەپۋتاتتىق ساۋالدا.

جۋىردا بۇل تاقىرىپ تاعى جالعاسىن تاپتى. اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپتىڭ ارنايى وكىلى امەريكالىق سالىق تولەۋشىلەر قارجىلاندىراتىن «ازاتتىق راديوسى» مەن «امەريكا داۋىسى» مەدياسىن جابۋدى ۇسىندى. ونى يلون ماسك بىردەن قولدادى. ول بۇل باق-تاردى ەشكىمگە قىزىقسىز, «راديكالدى سولشىل اقىلسىزدىققا تولى, ءوز-وزدەرىمەن عانا تىلدەسىپ, جىلىنا ميلليارد دوللار جوق قىلاتىن» ۇيىمدار دەپ سيپاتتاپ وتىر.

«USAID ماسەلەسىندەگى سياقتى, مۇندا دا وزدەرى – ياعني امەريكالىقتاردىڭ ءوزى قارجىلاندىرىپ وتىرعان مەملەكەتتىك مەديانىڭ دەسترۋكتيۆتى سيپاتىن مويىنداۋدا. ولار ونى «وتكەن ءداۋىردىڭ قالدىعى» دەپ اتاپ, «سوعىستان كەيىنگى كەزەڭنىڭ يدەولوگيالىق كۇرەسى ءۇشىن قۇرىلعان قۇرال» رەتىندە باعالايدى. كەز كەلگەن ادام «ازاتتىقتىڭ» (RFE/RL) سايتىنا كىرسە, مۇنى انىق كورە الادى. جاڭا مەكتەپتەردىڭ قۇرىلىسى, جول, ءتۇرلى رەفورمالار نەمەسە قازاقستاندىقتاردىڭ قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەرىنە قاتىستى ەشقانداي اقپارات جوق, تەك سىن مەن نەگاتيۆتى ءورشىتۋ كورىنىپ تۇرادى.

جالپى, قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستاندا شەتەلدەن قارجى الاتىن شامامەن 200-دەن استام ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم بار, ولاردىڭ 70 پايىزى اقش-تان ءتۇرلى جولدار ارقىلى قارجىلاندىرىلعان. ۇكىمەتتىڭ رەسمي دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك, ەلىمىزدە 165 ءتۇرلى دونور گرانت بولۋمەن اينالىسادى. سونىڭ ىشىندە 53-ءى – حالىقارالىق ۇيىمدار, 31-ءى – شەتەلدىك مەملەكەتتىك قۇرىلىمدار, 81-ءى – شەتەلدىك جانە قازاقستاندىق ۇەۇ. بۇعان قوسا, ەلىمىزدە تىركەلمەگەن باسقا دا شەتەلدىك قۇرىلىمدار مەن ەلشىلىكتەر وتاندىق ۇەۇ-لارعا قارجىلاي, ماتەريالدىق-تەحنيكالىق كومەك كورسەتەدى», دەيدى ءماجىلى دەپۋتاتى يرينا سميرنوۆا.

 Dalanews.kz جازعانداي,  ولار نەگىزىنەن باق پەن ءسوز بوستاندىعى سالاسىنداعى جوبالاردى, ماقساتتى توپتاردىڭ قۇقىقتارى مەن مۇددەلەرىن قورعاۋدى, دەموكراتيا مەن ازاماتتىق قوعامدى دامىتۋ, ليبەرالدى رەفورمالاردى ىلگەرىلەتۋ, تولەرانتتىلىق پەن ازاماتتىق بەلسەندىلىكتى كۇشەيتۋ شارالارىن قولداپ وتىر.

بۇل جەردە كىمنىڭ بىزگە راسىمەن دوستىق نيەتپەن قارايتىنىن, ال كىمنەن ساق بولۋ كەرەكتىگىن – كاسىبي مامانداردىڭ ءوزى دە ءاردايىم انىقتاي الماۋى مۇمكىن. مۇنىڭ ءوزى بۇكىل قوعامىمىز ءۇشىن پروبلەما ءارى سىن-قاتەر بولىپ وتىر.

«جىلدار بويى ەلىمىزدە ەركىن ارەكەت ەتىپ كەلگەن شەتەلدىك قورلارعا بايلانىستى ءبىز الدەقاشان «نە جاقسى, نە ەشتەڭە ايتپايمىز» دەيتىن «مارقۇمعا» قاراعانداي كوزقاراسپەن قاراپ كەلەمىز. سەبەبى ولارعا سەنگەن, سوعان يلانۋشىلار جىلدار بويى كوبەيدى. شەتەلدىك قورلاردىڭ ەلىمىزگە پايداسى مەن زيانى قانشالىقتى – بۇل سۇراق ءالى دە جاۋاپتى تالاپ ەتەدى. اسىرەسە, گەوساياسي جاعداي كۇردەلەنىپ, الەمدىك كۇش ورتالىقتارى ورىن الماستىرىپ, حالىقارالىق كۇن تارتىبىندەگى نەگىزگى ماسەلەلەر بويىنشا ىشكى قايشىلىقتار كۇشەيىپ جاتقاندا بۇل ءتىپتى وزەكتى بولۋدا.

ەگەر ەلىمىزدە ءوزىن جايلى سەزىنىپ جۇرگەن شەتەلدىك ۇەۇ شىن مانىندە ءوز «ويىندارىن» جۇرگىزىپ جاتسا, ولاردىڭ ىقپالى بىزگە تەرىس اسەرىن تيگىزۋى ابدەن مۇمكىن. ونداعان جىلدار بويى «سۇر ايماقتا» جۇمىس ىستەگەن بىرقاتار ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ مارتەبەسىن قايتا قاراپ, ساياسي مۇددەلەردى «مەديالىق قولداۋ», «قۇقىق قورعاۋ» نەمەسە تولەرانتتىلىقتى كۇشەيتۋ سىلتاۋىمەن جاسىرىپ وتىرعان شەتەلدىك دونورلارمەن «ويىن ەرەجەلەرىن» قايتا جازاتىن كەز جەتتى», دەيدى دەپۋتات.

ول الەمدە مۇنداي ماسەلەلەرگە تاپ بولعان مەملەكەتتەر «شەتەلدىك اگەنت» زاڭدارىن قابىلداۋ ارقىلى قارسى تۇرىپ كەلەدى دەيدى.

«مىسالى, وسىنداي زاڭدار يزرايلدە – 2016 جىلدان, قىتايدا – 2017 جىلدان, اۆستراليادا – 2018 جىلدان, ۇلىبريتانيادا – 2023 جىلدان, فرانتسيادا – 2024 جىلدان بەرى كۇشىندە. شەتەلدىك سۋبەكتىلەردىڭ مۇددەسى ءۇشىن ارەكەت ەتەتىن تۇلعالارعا قاتىستى ۇلگىلى زاڭداردىڭ ءبىرى – اقش-تىڭ «شەتەلدىك اگەنتتەردى تىركەۋ تۋرالى» زاڭى, ول 1938 جىلى قابىلدانعان. زاڭ ساياسي بەلسەندىلىك, اقپاراتتىق قىزمەت, ساياسي كونسۋلتاتسيا, قارجى جيناۋ جانە تاراتۋ, شەتەلدىك تاپسىرىس بەرۋشىنىڭ مۇددەلەرىن كەز كەلگەن ۆەدومستۆو, مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر نەمەسە كونگرەسس مۇشەلەرى الدىندا ۇسىنۋ سياقتى سالالاردى قامتيدى.

ساراپشىلار اقش-تا وسى زاڭ نورمالارىن جۇزەگە اسىرۋدا باي تاجىريبە جيناقتالعانىن ايتادى. مىسالى, قارجىلاندىرۋدىڭ اشىقتىعى, ساياسي جانە كوممەرتسيالىق ىقپالدى ايقىن اجىراتۋ, لوببيستەر مەن ىقپال ەتۋ اگەنتتەرىن قىزمەتى باستالعانعا دەيىن مەملەكەتتىك تىركەۋگە الۋ, اقپاراتتى (سونىڭ ىشىندە ماتەريالداردى بەلگىلەۋ) مىندەتتى تۇردە جاريالاۋ جانە تىركەلگەن اگەنتتەر بازاسىن جۇرگىزۋ, زاڭدى بۇزعاندارعا جاۋاپكەرشىلىك قاراستىرۋ سياقتى شارالار بار», دەيدى دەپۋتات.

ول قازاقستان دا وسى تاجىريبەنى قولداۋى كەرەگىن ايتتى.

«قازاقستان دا وسى تاجىريبەنى قولداپ, اقپاراتتىڭ تۇپكى كوزىن تۇسىنۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن, كەز كەلگەن قۇرىلىمدى ناقتى جىكتەيتىن ۇلتتىق زاڭنامانى جاساۋى قاجەت دەپ سانايمىز. بۇل رەتتە گۋمانيتارلىق جانە عىلىمي ۇيىمدارعا بىرقاتار ەرەكشەلىك ەنگىزگەن ءجون.

مۇنداي ءتاسىل ۇلتتىق مۇددەنى قورعاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى, ءارى دەنى ساۋ ازاماتتىق قوعامنىڭ دامۋىنا كەدەرگى جاسامايدى. ورتاق ماقساتىمىز – ەگەمەندىگىمىزدى كۇشەيتۋ. بىزگە جات قۇندىلىقتاردى تاڭۋدى «تولەرانتتىلىق» دەپ, ال پروپاگاندانى «تاۋەلسىز جۋرناليستيكا» دەپ كورسەتۋگە جول بەرمەيمىز», دەيدى سميرنوۆا.