قازاقستاننان ەم تاپپاعانداردىڭ 90 پايىزى تاشكەنتتە ساندالادى

فوتو: اشىق دەرەككوز

ەلىمىزدە اۋتيزمگە شالدىققاندار سانى سوڭعى بەس جىلدا بەس ەسە وسكەن. وسى ءنوپىر كورشى ەلگە اعىلاتىن بولسا كەرەك. مۇنىڭ سەبەبى نەدە? بۇل تۋرالى Jibek Joly ارناسىنىڭ جاڭالىقتارىندا ايتىلدى, دەپ جازادى qandastar.kz Aikyn.kz-كە سىلتەمە جاساپ.

بالاسىنا قازاقستاننان ەم تاپپاي, شەكارا اسقانداردىڭ ءبىرى – الماتىلىق ءاليا تاعاەۆا. 8 جاسار قىزىن تاشكەنتكە جىل سايىن اپارادى. مەكتەپ جاسىنا كەلسە دە ءتىلى شىقپاعان جەتكىنشەك تۇراقتى ەم-دومنىڭ ارقاسىندا سويلەي باستادى.

«ءۇش جىلدىڭ كولەمىندە سول تاشكەنتتەن ەم الىپ ءجۇرمىز. ول جاقتا ارزان كونسۋلتاتسياسى جانە ەمى دە وزگەشە. 10 كۇندە 10 ءدارى الامىز. 250 مىڭداي كەتەدى دارىگە, جالپى بارلىق ەمىنە», — دەيدى الماتى قالاسىنىڭ تۇرعىنى ءاليا تاعاەۆا.

ال بالنۇر شامۇراتوۆا تاشكەنتتەگى ەمنەن كەيىن بالامنىڭ اۋرۋى كەرىسىنشە, ۇدەي ءتۇستى دەيدى. تۋعالى اۋىر دەرتپەن كۇرەسىپ كەلە جاتقان ءبۇلدىرشىن ءدارىنىڭ كوپ مولشەرىنەن تالما اۋرۋىنا ۇشىراعان.

«وكىنىشكە قاراي جاقسى ناتيجەمەن ورالعان جوقپىز ول جاقتان. كۇنىنە بەس ۋكولدان بەرەدى. جەلكەسىنەن ەكەۋ, جامباسىنان ۇشەۋ سالادى. سوندا 10 كۇندە 50 ۋكول الامىز. مەنىڭ بالام ايقايلاپ جىلاپ قابىرعاعا باسىن ۇراتىن ادەت پايدا بولدى», — دەيدى الماتى قالاسىنىڭ تۇرعىنى بالنۇر شامۇراتوۆا.

دارىگەرلەر بالانىڭ قينالعانىنا قاراماستان, ەمگە بىرنەشە جىل قاتارىنان ۇزبەي كەلۋگە كەڭەس بەرگەن. بالنۇردىڭ ايتۋىنشا, تاشكەندەگى ەمحانالار ۋاتساپ جەلىسى ارقىلى توپ قۇرىپ, جارنامانى سول جەردە جاسايدى. وڭ پىكىرلەردى توپتاستىرادى. ونشا ەمەسىن ءوشىرىپ تاستايتىن كورىنەدى.

«3 اي سايىن كەل دەدى. بالا ۋكولعا تاۋەلدى بولىپ قالادى. ول ۋكولدى توقتاتساق بالا باسقارىمسىز بولىپ كەتەدى. بىلاي قاراساڭىز, 500 ادام كەلە مە بارلىعىنا بەرەتىن ءدارى ءبىر. ماسەلەن, ولاردىڭ دياگنوزى ءارتۇرلى. بيزنەسكە اينالدىرىپ العان عوي», — دەيدى بالنۇر شامۇراتوۆا.

تاشكەنتتەگى كلينيكالارداىڭ بىرىنە حابارلاسىپ كوردىك. وزبەك نەۆرولوگى ءوزى قابىلدايتىن ناۋقاستاردىڭ 90% قازاق بۇلدىرشىندەرى ەكەنىن ايتتى.

«ەمگە ون كۇن سايىن 160 بالانى قابىلدايمىز. سونىڭ 90 پايىزى – قازاقستاندىقتار. اۋتيزمنەن ەمدەيتىن باسقا كلينيكالاردا دا شامامەن سولاي. مەن ءوز باسىم ءار بالاعا جاۋاپكەرشىلىكپەن قارايمىن. دەگەنمەن, جاسىراتىنى جوق, تاشكەنتتە بولسىن, قازاقستاندا بولسىن مەديتسينادان تەك بيزنەس كورەتىندەر بار. جالپى, اۋتيزممەن اۋراتىن بالالاردى تەك پرەپاراتپەن ەمدەۋ دۇرىس ەمەس», — دەيدى تاشكەنتتەگى نەۆرولوگ دارىگەر زاحيدجون يسمايلوۆ.

ال اۋتيزمگە شالدىققان بالالارمەن ۇزاق جىل جۇمىس ىستەگەن ايسۇلۋ قۋات ينەكتسيالىق ەمگە مۇلدەم قارسى. ايتۋىنشا, مۇنداي ەم-دومنان كەيىن اۋرۋ ودان ءارى اسقىنىپ, ەپيلەپسياعا ۇلاسادى.

«دياگنوستيكا وتكىزگەندە ەڭ بىرىنشىدەن سۇراپ الامىن «تاشكەنتتە بولدىڭىزدار ما?» دەپ. نەگىزى بالانىڭ تۇرىنەن كورىنىپ تۇرادى. سەبەبى سول تاشكەنتتەگى ينەكتسيا بالانى مۇلدەم تىنىشتاندىرىپ تاستايدى. ول قۋانۋىن, رەنجۋىن مۇلدەم كورسەتە الماي قالادى», — دەيدى دەفەكتولوگ ايسۇلۋ قۋات.

سوڭعى 5 جىلدا ەلدە اۋتيزمگە شالدىققان بالالار سانى بەس ەسە وسكەن. مەملەكەت اۋتيست تانىلعان بالاعا اي سايىن 130 مىڭ تەڭگە كولەمىندە جاردەماقى تولەيدى. بالا تەگىن رەابيلتاتسيا ورتالىقتارىنا جۇگىنە الادى. بىراق, ەلدە مۇنداي ورىندار جەتىسپەيدى. باس-اياعى 13 مەكەمە عانا جۇمىس ىستەپ تۇر. سىرتقاتتى ەرتە انىقتاۋ دا جولعا قويىلماعان.

«كەمشىلىكتەر بار دەپ ايتا المايمىن. كلينيكالىق سيپاتتاماعا ساي جۇرگىزىلەدى. بىزدە ءار اۋرۋحانانىڭ جانىنان دياگنوز قوياتىن ورتالىقتار بار. 2019 جىلى 5 مىڭ بولسا, بۇگىنگى تاڭدا 11 مىڭ 300 بالا تىركەلگەن. ستاتسيونارلىق, امبۋلاتوريا جاعدايىندا بارلىق ەمدەر تەگىن كورسەتىلەدى», — دەيدى قر دسم انا مەن بالا دەنساۋلىعىن ساقتاۋ دەپارتامەنتىنىڭ باسقارما باسشىسى مايرا بەيسەن.

قازاقستاندا ءاۋتيزمدى پرەپاراتپەن ەمدەمەيدى. الەمنىڭ ماڭدايالدى عالىمدارى بۇل دەرتكە قارسى ءالى شيپا تاپپاعان. ازىرگە بالاعا كومەك بەرۋدىڭ جالعىز جولى – پسيحوكوررەكتسيالىق ورتالىقتارعا اپارۋ. ياعني لوگوپەد, دەفەكتولوگ سەكىلدى ماماندارعا جۇگىنىپ, كوممۋنيكاتسيانى دۇرىستاۋ, قوعامعا بەيىمدەۋ. ال شەتەلدىك ەمحانالار «اۋتيزمنەن تولىق ەمدەپ شىعارامىز» دەپ ۇمىتتەندىرەدى. بالاسىنا شيپا ىزدەپ, شارق ۇرعان اتا-انا وسىعان سەنىپ, بارادى. بارىن سالادى.

«ءتسيفرلى اۋتيزم دەگەن زاماناۋ دياگنوز. بالالاردىڭ سماتفوندارعا بايلانىپ قالۋى قازىر بەلەڭ الىپ بارادى. اتا-انالار بالاسىنا تەلەفون ۇستاتسا, وي-ءورىسى داميدى دەپ ويلايدى. شىندىعىندا, ءتسيفرلى تەحنولوگيالارعا تاۋەلدىلىك بالانىڭ تۇيىق بولۋىنا, ەموتسياسى بولماۋىنا, سويلەمەۋىنە اكەلەدى. بالانىڭ دامۋى ءۇشىن بارلىق سەزىم مۇشەلەرى قامتىلۋى كەرەك. كوزىمەن كورۋ, تىڭداۋ, سەزىنۋ, ءدامىن تاتۋ سىندى سەزىم مۇشەلەرى ارقاشان بىرلەسە دامۋى كەرەك. ول ءۇشىن بالامەن كۇندەلىكتى اتا-انالارى سويلەسىپ, كوڭىل ءبولۋى كەرەك. ال تەلەديدار جانە تەلەفوننان كورسەتىلەتىن ويىن-ساۋىق باعدارلامالارى بالاعا ءمانى جوق, پايداسى جوق نارسەلەر ۇسىنادى. ول بالانىڭ پسيحيكاسىنا نەگاتيۆتى اسەر ەتەدى», — دەيدى پەدياتر نۇرجامال اۋباكيروۆا ءبىزدىڭ تىلشىگە بەرگەن جاۋابىندا.

تسيفرلى تەحنولوگيانىڭ دامۋى مەن اتا-انالاردىڭ ءوز بالاسىنا دەگەن نەمقۇرايلى قارىم-قاتىناسى بالالاردىڭ اراسىندا وسى دەرتتىڭ تارالۋىنا اكەلىپ جاتىر دەيدى مامان. پەدياتر اتا-انالارعا كەڭەس بەردى.

«وزىڭىزدەن باستاڭىز. ءار اتا-انا بالاسى ءۇشىن جاۋاپتى ەكەنىن ءتۇسىنۋى كەرەك. بالا ۇلكەندەردىڭ ىستەگەنىن كورىپ, قايتالايتىنىن ۇمىتپاۋ كەرەك. اتا-اناسى ۇنەمى تەلەفوندا وتىرسا, بالا دا سونى كوشىرەدى. ۋاقىتىم جوق, شارشادىم دەپ بالادان قۇتىلۋدىڭ جولى بۇل. كىتاپ وقۋدى داعدىعا اينالدىرىڭىزدار, سەبەبى كىتاپتىڭ ماڭىزدىلىعىن ەشنارسە الماستىرا المايدى. كىتاپ وقۋ بالانىڭ وي-ءورىسىن, سويلەۋ, ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتادى. بالامەن كۇندەلىكتى سويلەسۋ, سەرۋەندەۋدى دە ۇمىتپاعان ءجون», — دەدى نۇرجامال اۋباكيروۆا.