قۇن سالىعى وسسە نە وزگەرەدى?

ەلىمىزدە قوسىمشا قۇن سالىعىن (ققس) 12 پايىزدان 20 پايىزعا كوتەرۋ جوسپارلانىپ وتىر. 28 قاڭتاردا استانادا وتكەن ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى جانە ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى سەرىك جۇمانعارين جاڭا سالىق كودەكسى جوباسىندا قارالاتىن وزگەرىستەر تۋرالى حابارلاعان ەدى. وسىعان وراي  qandastar.kz  وزەكتى تاقىرىپقا جان جاقتى تالداۋ جۇرگىزىپ كوردى.

فوتو: اشىق دەرەككوز

الەمدەگى احۋال قالاي ءوربىپ جاتىر?

قوسىمشا قۇن سالىعى (ققس) – مەملەكەتكە تولەنەتىن جاناما سالىقتىڭ ءبىر ءتۇرى, ول تاۋارلار مەن قىزمەتتەردىڭ قوسىمشا قۇنىنا سالىنادى. قاراپايىم تىلمەن ايتساق, ققس تاۋاردى نەمەسە قىزمەتتى ءوندىرۋدىڭ ءار كەزەڭىندە, سونداي-اق ونى سوڭعى تۇتىنۋشىعا ساتقان كەزدە تولەنەدى. قوسىمشا قۇن سالىعى قالاي وسەتىنىن قاراپايىم تىلمەن تۇسىندىرسەك. ماسەلەن, كاسىپكەر ناۋبايحانادان ناندى 100 تەڭگەدەن السا, ۇستىنەن كورەتىن 30 تەڭگەسىن جانە 20% قوسىمشا قۇن سالىعىن قوسادى. ءسويتىپ تۇتىنۋشىعا تاۋاردى 156 تەڭگەگە ساتادى. مۇندا مەملەكەتكە تۇسەتىن قاراجات – 26 تەڭگە. توقتالا كەتەتىن جايت, قوسىمشا قۇن سالىعىنىڭ مولشەرى وسسە, رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتكە تۇسەتىن قوسىمشا قاراجات الداعى 5 جىلدا 7,5 ترلن تەڭگەدەن 10 ترلن تەڭگە دەيىن جەتپەك. تاعى ءبىر تۇسى, تاۋارلاردىڭ باعاسى 4 پايىزعا قىمباتتاۋى بەك مۇمكىن. بىراق سوعان ساي زەينەتاقى مەن جاردەماقىعا ۇستەمە قوسىلادى دەيدى ماماندار.

ساراپتاپ قاراساق, سالىقتىڭ بۇل ءتۇرى ءار ەلدە اركەلكى. تمد ەلدەرىنە كەلسەك, رەسەي, بەلارۋس, ۋكراينا, ارمەنيادا ول 20, قىرعىزستاندا 12, تاجىكستاندا 18, وزبەكستاندا 15 پايىزدى قۇرايدى. ەندىگە كەزەكتە ەۋروپا ەلدەرىنە توقتالساق. گەرمانيا, اۋستريا, بولگاريا, ۇلىبريتانيا, سلوۆاكيادا بۇل سالىق ءتۇرى 20 پايىزدىق دەڭگەيدە. بەلگيا, يسپانيا, لاتۆيا, ليتۆا, نيدەرلاند پەن چەحيادا – 21 پايىز. يتاليادا 22, پولشا جانە پورتۋگاليادا 23, دانيا, حورۆاتيا, شۆەتسيادا  25 پايىزعا جەتەدى. ەڭ كوپ ماجارستاندا – 27 پايىز.

ازيا ەلدەرىنە شولۋ جاساعاندا مالايزيادا  6, تايلاند, سينگاپۋردا 7, جاپونيا, وڭتۇستىك كورەيا, ۆەتنامدا 10 پايىز ەكەنىن انىقتادىق. بۇل رەتتە اۋستراليا, اقش, كانادا سياقتى بىرقاتار ەلدەردە ساتۋ سالىعى بارىن العا تارتقىمىز كەلەدى. بۇل ەكى سالىقتى سالىستىرۋعا كەلمەيدى. تاۋارلاردى ءوندىرۋ بارىسىندا ققس-قا تەك قوسىمشا قۇن سالىنادى, ال ساتۋ سالىعى تىزبەلى اسەر ەتەدى, اينالىمعا سالىق سالىنادى, بۇرىن تولەنگەن سالىق ەسەپكە الىنبايدى.

فوتو: اقوردا

قازاقستاندا قوسىلعان قۇن سالىعى كوتەرىلۋى مۇمكىن

جوعارىدا ايتقانىمىزداي, قازاقستان ۇكىمەتى قوسىلعان قۇن سالىعىنىڭ مولشەرى مەن ونى تولەۋشىلەر قاتارىن كوبەيتۋدى ۇسىنىپ وتىر.

– نەگىزگى سالىقتىق جۇكتەمە ەڭبەكاقى قورىنىڭ ۇلەسىنە تيەدى, ياعني ءونىمنىڭ وزىندىك قۇنىنا اسەر ەتەدى. تاۋار سورەگە تۇسپەي جاتىپ-اق, كاسىپكەر سالىقتاردىڭ باسىم بولىگىن تولەۋگە ءماجبۇر بولادى. ۇكىمەت ەڭبەكاقى قورىنا تۇسەتىن جۇكتەمەنى تومەندەتىپ, ونى ساتۋ پروتسەسىنە اۋىستىرۋدى ۇسىنادى. بۇل ءۇشىن ققس مولشەرلەمەسىن كوتەرىپ, الەۋمەتتىك سالىقتى جانە جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ مىندەتتى زەينەتاقى تولەمدەرىن ازايتۋ قاجەت. بۇل كاسىپورىنداردىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرادى, – دەدى بەكتەنوۆ ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا.

ارتىنشا ۆيتسە-پرەمەر, ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى سەرىك جۇمانعارين دا جاڭا باستامانىڭ جاي-جاپسارىن جىكتەپ ءتۇسىندىردى. ونىڭ ايتۋىنشا, اڭگىمە سالىقتى مەحانيكالىق تۇرعىدا كوتەرۋ تۋرالى ەمەس, ەكونوميكانى جاقسارتۋعا جانە سالىق جۇيەسىن قايتا تەڭەستىرۋگە ۇمتىلۋ جونىندە بولىپ وتىر.

– ەڭبەكاقى قورىنا جۇكتەمەنىڭ شامامەن 40 پايىزىن بيزنەس تولەيدى. بۇل – ءونىمنىڭ ءوز باعاسى. بۇدان ءونىمنىڭ ءوز قۇنى جوعارى, ال ءونىمنىڭ ءوزى باسەكەگە قابىلەتسىز بولادى. وسىعان بايلانىستى قوسىمشا قۇن سالىعى مولشەرى جوسپارداعى دەڭگەيگە دەيىن كوتەرىلسە, الەۋمەتتىك سالىقتى جانە جۇمىس بەرۋشى تولەۋگە ءتيىس مىندەتتى زەينەتاقى جارنالارىن جاۋىپ, سونىڭ ەسەبىنەن ەڭبەكاقى تولەۋ قورىنا جۇكتەمەنى ورتا ەسەپپەن 10 پايىزدان 30 پايىزعا دەيىن تومەندەتۋگە دايىنبىز. بيۋدجەت بۇل شىعىندى ءوز موينىنا الا الادى. الەۋمەتتىك سالىق جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەردىڭ نەگىزگى كىرىسى ەكەنىن ءتۇسىنىپ وتىرمىز. قازىردىڭ وزىندە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەرگە سالىقتىڭ باسقا تۇرلەرىن قايتا ءبولۋ بويىنشا نۇسقالاردى قاراپ جاتىرمىز, وڭىرلەرگە وتەماقى تولەيتىن بولامىز, – دەدى جۇمانعارين.

سالىق ديففەرەنتسياتسياسى تۋرالى سۇراققا جاۋاپ بەرگەن جۇمانعارين «اۋىل شارۋاشىلىعىنا 0 پايىز, ونى كوتەرمەيمىز, سەبەبى ولاردى قولداۋ كەرەك, بۇكىل تاعام سول جاقتان كەلەدى, فارماتسەۆتيكا, مەديتسيناعا – 10 پايىز. بۇل ەرتەڭ قاراپايىم ادامنىڭ ءال-اۋقاتىنا اسەر ەتپەس ءۇشىن» دەپ جاۋاپ بەردى.

مينيسترلىك ماماندارىنىڭ سوزىنە سەنسەك, قوسىمشا قۇن سالىعىنان بيۋدجەتكە تۇسەتىن قارجى شاعىن جانە ورتا كاسىپتى دامىتۋعا, ينفراقۇرىلىمدى جاقسارتۋعا جۇمسالادى. سۋ قويمالارىن سالۋ, ەكولوگيالىق ماسەلەلەردى وڭتايلاندىرۋ تەتىكتەرىنە دە باعىتتالماق. ازىرگە اتالعان سالىقتىڭ ناقتى قانشا پايىزعا كوبەيەتىنى, جىلدىق تاۋار اينالىمى قانشا ەسە تومەندەيتىنى بەلگىسىز. سالىق تولەمى كاسىپ يەلەرىنە, تۇتىنۋشىلارعا بارىنشا ءتيىمدى بولۋى ءۇشىن ۇسىنىس جان-جاقتى تالقىعا تۇسەدى. ناقتى ساندار اقپان ايىنىڭ ورتاسىندا انىقتالادى دەپ كۇتىلۋدە. پرەزيدەنت تە ماسەلەنى باستى نازاردان تۇسىرمەي, جان-جاقتى قاراۋدى جۇكتەگەنىن ايتۋ قاجەت.

ساراپشىلار نە دەيدى?

وزەكتى ماسەلەگە كەلگەندە ساراپشىلاردىڭ پايىمى ماڭىزدى. بۇل رەتتە ەكونوميست ساپارباي جوباەۆتىڭ پىكىرىنە قۇلاق استىق.

فوتو: اشىق دەرەككوز

– قوسىمشا قۇن سالىعىن بىردەن 20 پايىز ەمەس, 16-18 پايىزعا كوتەرسە, بىزدەگى كاسىپكەرلەر دە, دەلدالدار دا, كاسىپپەن شۇعىلداناتىندارعا ونشالىقتى بىلىنبەيۋى مۇمكىن. سەبەبى بۇل قوسىشا قۇن سالىعىن تولەۋشى, بۇل – تۇتىنۋشى. ونى كاسىپكەرلەر ءوزىنىڭ ساتىپ العان زاتىنا قوسىمشا قۇنىن تولەسە, تەك وزىندەگى جالاقىعا, كوممۋنالدىق تولەمگە قوسادى دا, قۇنىن تۇتىنۋشىعا قوسىپ بەرە سالادى. ياعني, كاسىپكەردە مۇنىڭ ۇلەسى 4-5 پايىز بولۋى مۇمكىن, – دەدى ەكونوميست.

تاعى ءبىر ساراپشى, «ۋچيوت»كومپانيالار توبىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى, سالىق ماسەلەلەرى جونىندەگى ساراپشى ماكسيم بارىشەۆ ققس مولشەرلەمەسىن 20%-عا كوتەرۋگە تۇبەگەيلى قارسىلىق تانىتتى.

«مەنىڭ قولىمداعى ەسەپ بويىنشا, بۇل وزگەرىستەر قابىلدانسا, بيۋدجەتكە شامامەن 7,5 ترلن تەڭگە كولەمىندە قوسىمشا كىرىس تۇسەدى دەپ بولجانادى. وندا دا بۇل اقشا ءسىز بەن ءبىزدىڭ قالتامىزدان شىعادى. باسقاشا ايتقاندا, قازاقستاننىڭ ءاربىر ازاماتى, كىشكەنتاي سابيلەردى دە قوسىپ العاندا, جىل سايىن قوسىمشا 375 مىڭ تەڭگە سالىق تولەيدى دەگەن ءسوز. ەلدەگى ورتاشا جالاقى 390 328 تەڭگە بولسا, ققس كوتەرىلگەن جاعدايدا ءار قازاقستاندىق جىلىنا ءبىر ايلىق تابىسىن سالىققا بەرۋى كەرەك بولادى», – دەدى ول الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازباسىندا.

قارجى جانە ميكروەكونوميكا شولۋشىسى ايبار ولجاەۆ تا تاقىرىپتان تىس قالىپ, ءۇنسىز قالعان جوق. ول جالاقى الاتىن حالىقتىڭ ايلىعى وپۆر مەن الەۋمەتتىك سالىقتىڭ جويىلۋى ەسەبىنەن وسەتىنىن العا تارتادى.

فوتو: kazbusiness.kz

«بۇل ايلىق تولەپ وتىرعان كاسىپكەرلەرگە دە ءتيىمدى. سەبەبى ەڭبەك اقى تولەۋ قورىنا تۇسەتىن جۇكتەمە شامامەن 40 پايىزدى قۇراپ كەلدى. ەگەر بيۋدجەتتىڭ كىرىستەرى بيۋدجەتتىڭ شىعىستارىنا دەڭگەيلەس بولا السا, وندا ۇلتتىق قور قارجىسىن كۇندەلىكتى نانىمىزعا جەپ وتىرۋدان قۇتىلىپ, ونى ەكونوميكامىزدى وركەندەتەتىن الەۋەتى بار ۇلكەن جوبالارعا باعىتتاي الامىز» دەگەن پىكىردە ساراپشى.

P.S جاڭا وزگەرىس بويىنشا, تەك قوسىمشا قۇن سالىعى مولشەرى عانا ەمەس, ققس تىركەۋ شەگى دە وزگەرمەكشى. قازىرگى زاڭناماعا سايكەس قارجى اينالىمى 78 ملن تەڭگەدەن اساتىن بيزنەس يەلەرى عانا ققس تولەيدى. ەندى ۇكىمەت ۇسىنىسى قابىلدانسا, اينالىمى 15 ملن تەڭگەدەن اساتىن كاسىپكەرلەر دە قوسىمشا قۇن سالىعىن تولەۋى كەرەك.

م.سنادين