جاڭالىقتار
ماعان باس ساۋعالاپ, رەزيدەنتسيادان كەتۋ, ءتىپتى شەتەل اسۋ تۋرالى ۇسىنىس بىرنەشە رەت ايتىلدى — پرەزيدەنت قاڭتار وقيعاسى تۋرالى ايتتى
قاسىم-جومارت توقاەۆ “ەگەمەن قازاقستان” گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا قاڭتار وقيعاسىنا قاتىستى ويىن جەتكىزدى, دەپ حابارلايدى Kznews.kz ءتىلشىسى.
ول ءوزىنىڭ پرەزيدەنتتىك قىزمەتكە كەلۋىمەن بىرگە جاڭا جۇيەنىڭ ورناتىلعانىن اتادى.
“مەن 2019 جىلى پرەزيدەنت بولىپ سايلانعاننان كەيىن مەملەكەتىمىز ساياسي جۇيەنى دەموكراتيالاندىرۋعا, قوعامدىق ومىرگە ەركىندىك سيپات بەرۋگە, ەكونوميكانى مونوپوليادان ارىلتۋعا بەت بۇردى. رەفورمالاردى ازىرلەۋگە جانە ونى جۇزەگە اسىرۋعا قوعام وكىلدەرى, بەلسەندى ازاماتتار, ساراپشىلار قاتىستى. ءتۇرلى ديالوگ الاڭدارىندا, سونىڭ ىشىندە, مەنىڭ ۇسىنىسىممەن ارنايى قۇرىلعان ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ وتىرىستارىندا كوپتەگەن باستاما كوتەرىلىپ, جان-جاقتى پىسىقتالدى” دەدى ول.
ەلدە ءتۇرلى وزگەرىستەر بولىپ, حالىق جاڭا ءتارتىپ پەن جاڭا باعدارعا بەت بۇرا باستاعانى “ىقپالدى ادامدارعا” ۇناماعانىن ايتتى:
“اشىعىن ايتسام, وسى جاڭا باعدارىمىز كەيبىر ىقپالدى ادامدارعا مۇلدە ۇناعان جوق. ولار بۇل وزگەرىستى ەلىمىزدە ابدەن تامىر جايعان جۇيەگە جانە بيلىك قۇرىلىمىنداعى وزدەرىنىڭ «ەرەكشە مارتەبەسىنە» تونگەن قاتەر دەپ قابىلدادى. مۇنداي ادامدار ەلدەگى وزگەرىسكە استىرتىن, كەيدە ءتىپتى اشىق قارسىلىق بىلدىرە باستادى. اقىر سوڭىندا رەفورمانىڭ بەتىن قايتارىپ, وزدەرىنە ىڭعايلى بۇرىنعى قالىپقا ورالۋ ءۇشىن ءبارىن تاس-تالقان ەتۋگە شەشىم قابىلدادى” دەپ سيپاتتادى پرەزيدەنت.
“جوعارى لاۋازىمدى تۇلعالاردان تۇراتىن بۇل توپتىڭ كۇشتىك قۇرىلىمدارعا دا, قىلمىس الەمىنە دە وراسان زور ىقپالى بولدى. سوندىقتان بيلىكتى كۇشپەن باسىپ الۋعا بەل بۋدى. تەرگەۋ مالىمەتتەرىنە جۇگىنسەك, ولار 2021 جىلدىڭ ورتاسىنا تامان دايىندىققا كىرىسكەن. سوسىن ۇكىمەت سۇيىتىلعان گازدىڭ باعاسىن كۇرت ءوسىرۋ تۋرالى جان-جاقتى ويلاستىرىلماعان, قۇقىقتىق نەگىزى جوق شەشىم قابىلدادى. ماڭعىستاۋ وبلىسىندا ارانداتۋشىلاردىڭ ايتاعىنا ىلەسكەن جۇرت شەرۋگە شىقتى. سول كەزدە ۇكىمەت مەنىڭ تاپسىرماممەن ارناۋلى كوميسسيا قۇردى. ونىڭ مۇشەلەرى قوعام وكىلدەرىمەن كەزدەسىپ, ورتاق مامىلەگە كەلۋ ءۇشىن بىردەن ايماققا باردى. بىراق نارازىلىق شەرۋلەرى ەكسترەميستىك سيپات الدى. ونى قاسكويلەر دەرەۋ ءوز مۇددەسىنە پايدالاندى. باس پروكۋراتۋرانىڭ تەرگەۋىنەن قاڭتار وقيعاسىنىڭ بىرنەشە تولقىنمەن وربىگەنىن كورۋگە بولادى” دەدى ول ءوز جاۋابىندا.
سونداي-اق, مەملەكەت باسشىسى قاڭتار وقيعاسىنىڭ نەدەن باستالعانىن جانە قالاي وربىگەن اتاي كەتتى.
“شەرۋلەر الدىمەن ماڭعىستاۋ وبلىسىندا باستالدى. كوپ ۇزاماي باسقا دا وڭىرلەرگە جايىلدى. ورتالىق بيلىك جانە اكىمدىكتەر جاعدايدى رەتتەۋگە تىرىسقانىمەن, ەل ىشىندەگى احۋال شيەلەنىسىپ كەتتى. ورتاق مامىلەگە كەلۋ ءۇشىن جۇرگىزىلگەن كەلىسسوزدەر مەن ديالوگكە تولقۋدى ۇيىمداستىرۋشىلار ەش مويىن بۇرمادى. كوپتەگەن ايماقتا العاشقى قاقتىعىستار باستالدى. مۇنىڭ ءبارى ارنايى دايىندالعان جانسىزدارى ارقىلى جاعدايدى ودان ءارى ۋشىقتىرۋعا تىرىسقان قاسكويلەر ءۇشىن «ىزدەگەنگە سۇراعان» بولىپ شىقتى. وسىنداي اسا كۇردەلى جاعدايدىڭ وزىندە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى كۇش قولدانباي, سابىر ساقتادى. بۇل – ەكىنشى تولقىن.
جەتەكشىلەرى ىمىرالاسقان توپتىڭ ايتقانىن ەكى ەتپەيتىن جانە لاڭكەستەرمەن, ونىڭ ىشىندە سىرتتان كەلگەن لاڭكەستەرمەن بايلانىسى بار قىلمىستىق توپتار ورشەلەنە ىسكە كىرىسكەندە ءۇشىنشى تولقىن باستالدى. ولار ارناۋلى تەحنولوگيانى, ارانداتۋشىلار مەن قاراقشىلاردى پايدالانىپ, بەيبىت شەرۋلەردى جاپپاي تارتىپسىزدىككە ۇلاستىردى. ۇرىپ-سوعۋ, قيراتۋ, ورتەۋ, وزگەنىڭ مۇلكىن قاساقانا جويۋ بەلەڭ الدى. دۇربەلەڭ كەزىندە قارۋلى راديكالدار مەن لاڭكەستەر ءبىر مەزەتتە, ءبىر عانا بۇيرىقپەن مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ جانە كۇشتىك قۇرىلىمداردىڭ عيماراتتارىنا, قارۋ-جاراق دۇكەندەرىنە, قۇقىق قورعاۋ مەكەمەلەرى مەن اسكەري بولىمدەردىڭ قويمالارىنا شابۋىل جاسادى. مۇنداي وقيعا الماتىدا عانا ەمەس, بىرقاتار وبلىس ورتالىعىندا دا بولدى. قاڭتار وقيعاسى كەزىندە ءۇش مىڭنان استام قارۋ قولدى بولعانىن ايتا كەتكەن ءجون. ونىڭ ىشىندە اۆتومات, پۋلەمەت, ءتىپتى گراناتومەت جانە باسقا دا اتىس قۇرالدارى بار. وعان قوسا, كولىك ينفراقۇرىلىمى جانە تەلەكوممۋنيكاتسيا نىساندارى شابۋىلعا ۇشىرادى. قاراقشىلار مەن لاڭكەستەر ءوزارا ۇيىمداسىپ, ءبىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىستا ارەكەت جاساعانىن تاعى دا قايتالاپ ايتقىم كەلەدى” دەدى توقاەۆ.
پرەزيدەنت جوسپاردىڭ جەتەگىنە ارى قاراي ەكسترەميستەر مەن اسىرە دىنشىلدەردىڭ ىلەسە كەتكەنىن ايتتى.
“قاسكويلەردىڭ مەملەكەتتىك توڭكەرىس جاساماق بولعان جوسپارىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ەكسترەميستەر, قىلمىستىق توپتار جانە اسىرە دىنشىلدەر بىرگە قيمىلدادى. ولاردىڭ ماقساتى ەل ءىشىنە ۇرەي تۋعىزۋ, مەملەكەتتىك ينستيتۋتتاردىڭ قىزمەتىن تۇرالاتۋ, كونستيتۋتسيالىق قۇرىلىمنىڭ ىرگەسىن شايقاۋ, اقىر سوڭىندا بيلىكتى باسىپ الۋ ەدى. سول كەزدەگى احۋال وتە كۇردەلى بولدى, ەلىمىز قۇردىمعا كەتۋگە شاق قالدى. بۇعان جول بەرمەۋ ءۇشىن بارلىق ءىس-ارەكەتتى كۇندىز-ءتۇنى جانە ساعات سايىن تىكەلەي ءوزىم باقىلاپ وتىردىم. ىشكى ىستەر مينيسترلىگى ارقىلى اقوردا رەزيدەنتسياسىنا ءتۇرلى شابۋىل جاسالعالى جاتىر, سوعان جۇك كولىكتەرى پايدالانىلادى دەگەن اقپارات جەتتى. ماعان باس ساۋعالاپ, رەزيدەنتسيادان كەتۋ, ءتىپتى شەتەل اسۋ تۋرالى ۇسىنىس بىرنەشە رەت ايتىلدى. بىراق مەن بۇعان ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسى بولدىم. تەلەديدار ارقىلى جاساعان مالىمدەمەلەرىمنىڭ بىرىندە قانداي جاعداي بولسا دا جۇمىس ورنىمدا قالاتىنىمدى اشىق ايتتىم. ەكى اپتا بويى تاپجىلماي, اقوردادا بولدىم, كۇن-ءتۇن دەمەي, شۇعىل جينالىستار وتكىزدىم. سول الاساپىران كۇندەردە مەملەكەتىمىزدى ساقتاپ قالۋ, ەلدەگى زاڭ مەن ءتارتىپ ۇستەمدىگىن قالپىنا كەلتىرۋ ەڭ باستى مىندەت ەدى” دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.
مەملەكەت باسشىسى «قاڭتار وقيعاسىنىڭ» حالىق كوتەرىلىسى ەمەس ەكەنىن مالىمدەدى. ايتۋىنشا, ول — جۇزەگە اسپاي قالعان مەملەكەتتىك توڭكەرىس. قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ بۇل پىكىرىن قازاقستان ستراتەگيالىق زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ ساراپشىسى ەرمەك توقتاروۆ قولدادى.
«قاڭتار وقيعاسى 2022-2023 جىلدارى بولعان ساياسي رەفورمالاردىڭ سەبەبى بولدى. ويتكەنى بۇل قاڭتار وقيعاسىنان كەيىن بارىمىزگە ءمالىم بولدى, بەلگىلى بولدى ءارى قاراي بۇل ساياسي جۇيەدە, ەسكىرگەن ەرەجەلەر بويىنشا ساياسي ءومىردى ساياسي اكتيۆيزمدى تاعى باسقا دا ساياسي ينستيتۋتتاردى قۇرۋعا بولمايدى»,—دەدى ول.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ ماقالاسىنا «اق جول» دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ توراعىسى ازات پەرۋاشەۆ ءوز پىكىرىن ءبىلدىردى:
«قاڭتار وقيعاسىنداعى ۇقك باسشىلىعىنىڭ ءرولى بۇگىندە بەلگىلى, ونىڭ ارەكەتىنە سوت باعا بەردى. دەگەنمەن, توڭكەرىستى كەيىننەن زاڭداستىرۋ ءۇشىن ولاردىڭ قىزمەتكەرلەرىنىڭ (بۇرىنعى چەكيستەر بولمايدى) پارلامەنتكە ۇيىمداسقان تۇردە ەنۋ ارەكەتىن زەرتتەۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيمىن. بۇل فاكت قاڭتار وقيعاسىنا قاتىستى بولماسا دا (جەكە ءوزىم وعان سەنىمدى ەمەسپىن), بۇل بولاشاقتا مۇنداي مۇمكىندىكتى بولدىرماۋدى ويلانۋعا ءماجبۇر ەتەدى.
جالپى, قاسىم-جومارت كەمەل ۇلىنىڭ قانتار وقيعاسىنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە جۇيەلى سەبەپتەرى بولعانى تۋرالى پىكىرىنە تولىقتاي قوسىلامىن, ونسىز قاسكويلەردىڭ جوسپارى سونشالىقتى جاپپاي جانە قاندى سيپاتقا يە بولماس ەدى. مەن بۇل تۋرالى پوست-فاكتۋم ايتىپ وتىرعان جوقپىن. 2020 جىلدىڭ 20 قاراشاسىندا (قانتاردان ءبىر جىل بۇرىن) «اق جول» دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ سەزىندە ءبىز بىلاي دەپ مالىمدەگەن ەدىك:
«شيەلەنىسكەن قوعامدىق پىكىرتالاستار تاۋەلسىزدىكتىڭ باستى سىن قاتەرلەرىن انىقتاپ بەردى:
— بيۋروكراتيا جانە جەمقورلىق,
— الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك پەن بايلار مەن كەدەيلەر اراسىنداعى الشاقتىق,
— ەكونوميكا مەن بيلىكتىڭ مونوپوليالاندىرۋ.
…ەلگە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە ساياسي جۇيەلەردە تۇبەگەيلى وزگەرىستەر قاجەت. بۇل وزگەرىستەردىڭ ورىن الاتىنى ءسوزسىز, ولار سانالى تۇردە بولا ما, الدە ستيحيالى بولا ما, ماسەلە سوندا عانا.
وزگەرىستەردى ودان ءارى كەشىكتىرۋ بەلارۋس پەن قىرعىزستاندا, ودان بۇرىن ۋكراينادا بولعانداي مەملەكەتتىلىك داعدارىسىنا اكەلۋى مۇمكىن…
ءتىپتى, مەگاپوليستەردىڭ وزىندە, وڭىرلەر مەن شاعىن قالالاردى ايتپاعاندا, ادەمى قاسبەتتەردىڭ ار جاعىندا كىر مەن قۋلىق, جەرلەستەرىمىزدىڭ كەدەيلىگى مەن جاستاردىڭ بولاشاعىنىڭ جوقتىعى جاسىرىلادى. حالقىمىزدىڭ سەنىمى مەن ابىرويىن قايتارۋ ءۇشىن وسىنىڭ بارلىعىن نەعۇرلىم جىلدام شەشۋ كەرەك» (https://akzhol.kz/kk/blog/aq-zhol-demokratiyalyq-partiyasynyng-toeraghasy-azat-perwashevting-xvi-quryltajda-partiyanyng-sajlawaldy-baghdarlamasy-bojynsha-soejlegen-soezi).» دەپ ايتتى ازات پەرۋاشەۆ.
