نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى مەن مەكتەپتەرىن بيۋدجەتتەن نىسانالى قارجىلاندىرۋ جويىلادى

ەشقانداي اسىعىستىق بولعان جوق. پرەزيدەنت 2022 جىلى بيۋدجەت كودەكسىن ازىرلەۋ جونىندە تاپسىرما بەردى. ونى ازىرلەۋ پروتسەسى وسى ۋاقىتقا دەيىن سوزىلدى. وۇج-گە سايكەس ناقتى مەرزىمدەر بەلگىلەندى. قىركۇيەك – بيۋدجەت كودەكسىنىڭ جوباسى پارلامەنتكە ەنگىزىلگەن اي, ال جەلتوقسان-ونى قابىلداۋ ۋاقىتى. 27 جەلتوقساندا زاڭ جوباسىنىڭ تۇجىرىمدامالىق ەرەجەلەرىن تالقىلاي وتىرىپ, العاشقى وقىلىم ءوتتى. جوبانى قاراۋ اياقتالمادى, سالىستىرمالى كەستە قۇرىلدى, وعان ۇسىنىستار ءالى دە تۇسە بەرمەك. تۇزەتۋلەردىڭ ءبىرىنشى بلوگى جەلتوقسان ايىندا ۇكىمەتتىڭ قورىتىندىسىنا جىبەرىلدى, تۇزەتۋلەردىڭ ەكىنشى بلوگى دايىندالۋدا.

جاڭا بك جوباسى تۇتاستاي العاندا مەملەكەتتىك قارجىنى رەتتەۋگە باعىتتالعانىن ەسكەرە وتىرىپ, ونى قاراستىرۋ ساراپشىلاردىڭ كەڭ اۋقىمىمەن جانە بارلىق وڭىرلەردىڭ مىندەتتى تۇردە قاتىسۋىمەن كاسىبي تالقىلاۋ تۇرىندە وتەدى. جۇمىس توپتارىنىڭ وتىرىستارىن وتكىزۋ كەزىندە قاتىسۋشىلار سانى قارالاتىن ماسەلەلەرگە بايلانىستى جۇزدەن استام بولۋى مۇمكىن.

– ساراپشىلار جوبادا مەملەكەتتىك قارجىنى باسقارۋ تۇجىرىمداماسى مەن بك اراسىنداعى مۇددەلەر قاقتىعىسى ساقتالعانىن اتاپ كورسەتەدى. وسىلايشا, قاراجاتتىڭ ەداۋىر بولىگى جۇرتشىلىق پەن پارلامەنتتىڭ نازارىنان تىس قالادى. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا, قازىرگى ۋاقىتتا بۇقارا نازارىنان تىس قاراجاتتىڭ قانشا بولىگى جۇمسالادى? نەلىكتەن جاڭا جوبادا بيۋدجەتتەن تىس قورلاردىڭ, ۇلتتىق قوردىڭ جانە ولاردا جيناقتالعان سومالاردىڭ سانىن ەسكەرە وتىرىپ, بۇل ماسەلە قايتا قارالعان جوق? 

– مۇددەلەر قاقتىعىسى جوق. تۇجىرىمداما ءبىز ۇمتىلاتىن باعىت پەن ماقساتتاردى انىقتايدى, ال بيۋدجەت كودەكسى — ونى ىسكە اسىرۋ تەتىگى. قازىر تۇجىرىمدامامەن قويىلعان بارلىق مىندەتتەر كودەكس جوباسىندا ىسكە اسىرىلعان جوق. مۇنىڭ بىرنەشە وبەكتيۆتى سەبەپتەرى بار. سولاردىڭ ءبىرى — كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردىڭ اياقتالماعان رەفورماسى. وسى رەفورما اياقتالعاننان كەيىن بيۋدجەت كودەكسىنە بيۋدجەتتى شوعىرلاندىرۋعا بايلانىستى بىرقاتار نورمالار ەنگىزىلەتىن بولادى.

سونىمەن قاتار, بيۋدجەتتەن تىس قورلاردى شوعىرلاندىرۋ جونىندەگى ەرەجەلەر – بۇل ءبىرىنشى ءارى ماڭىزدى قادام. جوبا ءتورت بيۋدجەتتەن تىس قوردى قامتيدى. ارينە ونىڭ جەتكىلىكسىز ەكەنىن تۇسىنەمىز, بىراق بيۋدجەتتەن تىس قورلاردىڭ كىرىستەرى مەن شىعىستارىن قوسۋ ارقىلى مەملەكەتتىڭ اكتيۆتەرى مەن مىندەتتەمەلەرى تۋرالى وبەكتيۆتى اقپاراتقا قول جەتكىزە المايمىز. بايىپتى ادىسنامالىق جۇمىس جۇرگىزۋ قاجەت.

– ۇلتتىق قوردان تۇسكەن قاراجات پارلامەنتكە تالقىلاۋعا شىعارىلماي-اق ودان ءارى دە جۇمسالا بەرەتىن بولا ما?

– ماسەلەنىڭ ەكى جاعى بار. ۇلتتىق قوردان بەرىلەتىن نىسانالى ترانسفەرتتىڭ باعىتتارى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت جوباسىنا ەنگىزىلەدى جانە پارلامەنتتە مىندەتتى تالقىلاۋدان وتەدى. بىراق مۇندا دەپۋتاتتاردى مازالايتىن «كەلىسپەۋشىلىكتەر» بار. ءبىز تۇزەتۋلەر ەنگىزۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرىلدىق, ويتكەنى پارلامەنتتە بيۋدجەتتى قاراۋ كەزىندە پرەزيدەنتتىڭ ءتيىستى جارلىعىنا قول قويىلىپ قويعان. ءبىر جاعىنان, بۇل دۇرىس, ويتكەنى جارلىق جوبالاردى بيۋدجەتكە ەنگىزۋگە نەگىز بولادى. ەكىنشى جاعىنان, دەپۋتاتتاردىڭ وكىلەتتىكتەرى شەكتەۋلى. سوندىقتان قازىر پرەزيدەنتتىڭ ۇلتتىق قوردىڭ قاراجاتى ەسەبىنەن قارجىلاندىرىلاتىن جوبالاردى ىرىكتەۋگە قويىلاتىن تالاپتاردى كۇشەيتۋ تاپسىرماسىنا قاتىستى ەلەۋلى پىكىرتالاس ءجۇرىپ جاتىر.

– جاڭا بك جوباسىندا 3 ترلن تەڭگە شىعىنعا جول بەرىلگەن پروبلەمالىق كرەديتتەر قورى تۋرالى ەشتەڭە ايتىلماعان, «قازاقستان حالقىنا» قورى دا ءسوز بولمادى. ياعني, بيۋدجەتتەن تىس قورلاردىڭ سانى مىنالارمەن شەكتەلەدى: مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ قورى, الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ قورى, جابىرلەنۋشىلەرگە وتەماقى قورى, ءبىلىم بەرۋ ينفراقۇرىلىمىن قولداۋ قورى. وسىلايشا, بانكتەر قۇتقارىلعان جانە ولاردى قۇتقارۋ ءۇشىن قاراجات بولىنگەن جاعدايدا, بۇل ماسەلەلەر پارلامەنتكە تالقىلاۋعا سالىنباي ما?

– پروبلەمالىق نەسيەلەر قورىنا كەلەتىن بولساق, ول داعدارىس كەزەڭىندە قۇرىلدى, ونىڭ ناقتى ماقساتتارى بولدى. ۇكىمەت قوردىڭ ودان ءارى جۇمىس ىستەۋ قاجەتتىلىگىن پىسىقتاۋدا. وسىعان بايلانىستى پنق بويىنشا نورمالاردى بيۋدجەت كودەكسىنە ەنگىزۋ قاجەتتىلىگى جوق. ماسەلەنىڭ ەكىنشى بولىگى بانكتەردى قۇتقارۋعا قاتىستى. قولدانىستاعى بيۋدجەت كودەكسىندە بانكتەردىڭ كرەديتتىك پورتفەلدەرىنىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ ءۇشىن نىسانالى اۋدارۋ تەتىگى جازىلعان, بىراق جاڭا كودەكستە بۇل نورما تيىسىنشە الىنىپ, بانكتەردى قولداۋ مۇمكىندىگى جويىلدى.

– جاڭا بك جوباسىندا سوت جۇيەسى قالاي قارجىلاندىرىلاتىنى تۋرالى دەرەكتەر جوق. نەلىكتەن?

– بيۋدجەت كودەكسىنىڭ باپتارىنىڭ ءبىرى سوت جۇيەسىن قارجىلاندىرۋ ءۇشىن ەرەكشە جاعدايلاردى كوزدەيدى. ەرەكشە جاعداي دەگەنىمىز, كونستيتۋتسيالىق زاڭعا سايكەس, بۇل شىعىن بارلىق مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ءوز قىزمەتىن قامتاماسىز ەتۋگە جۇمساعان شىعىندارىنىڭ جالپى سوماسىنىڭ 6,5%-ىن قۇرايدى.

– بك جوباسىندا «مەملەكەتتىك تاپسىرمانى ورىنداۋ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ تۋرالى زاڭناماسىندا كوزدەلگەن كونكۋرستىق راسىمدەردى ساقتاماي جۇزەگە اسىرىلادى» دەپ كورسەتىلەدى. الايدا, مەملەكەتتىك تاپسىرمالار ورىندالماي, قاراجاتتىڭ كوپ بولىگى يگەرىلگەن جاعدايدا نە بولاتىنى جازىلماعان.

– مەملەكەتتىك تاپسىرما قارجىلاندىرۋ قۇرالى رەتىندە اشىق كورسەتىلمەيدى. كودەكستىڭ جوباسىن تالقىلاۋ بارىسىندا ونى الىپ تاستاۋ تۋرالى ماسەلە كوتەرىلدى, بىراق ازىرگە مۇنداي شەشىمدى قابىلداۋ مۇمكىن ەمەس. ءوز كەزەگىندە, مەملەكەتتىك تاپسىرمالاردى ورىنداۋ ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك كودەكستە, ال ولارعا قويىلاتىن تالاپتار زاڭعا تاۋەلدى دەڭگەيدە جازىلعان. دەپۋتاتتار بۇل تالاپتاردى كۇشەيتۋ ماسەلەسىن كوتەرۋدە.