Назарбаев университеті мен мектептерін бюджеттен нысаналы қаржыландыру жойылады

Ешқандай асығыстық болған жоқ. Президент 2022 жылы Бюджет кодексін әзірлеу жөнінде тапсырма берді. Оны әзірлеу процесі осы уақытқа дейін созылды. ОҰЖ-ге сәйкес нақты мерзімдер белгіленді. Қыркүйек – Бюджет кодексінің жобасы Парламентке енгізілген ай, ал желтоқсан-оны қабылдау уақыты. 27 желтоқсанда заң жобасының тұжырымдамалық ережелерін талқылай отырып, алғашқы оқылым өтті. Жобаны қарау аяқталмады, салыстырмалы кесте құрылды, оған ұсыныстар әлі де түсе бермек. Түзетулердің бірінші блогы желтоқсан айында Үкіметтің қорытындысына жіберілді, түзетулердің екінші блогы дайындалуда.

Жаңа БК жобасы тұтастай алғанда мемлекеттік қаржыны реттеуге бағытталғанын ескере отырып, оны қарастыру сарапшылардың кең ауқымымен және барлық өңірлердің міндетті түрде қатысуымен Кәсіби талқылау түрінде өтеді. Жұмыс топтарының отырыстарын өткізу кезінде қатысушылар саны қаралатын мәселелерге байланысты жүзден астам болуы мүмкін.

– Сарапшылар жобада мемлекеттік қаржыны басқару тұжырымдамасы мен БК арасындағы мүдделер қақтығысы сақталғанын атап көрсетеді. Осылайша, қаражаттың едәуір бөлігі жұртшылық пен Парламенттің назарынан тыс қалады. Сіздің ойыңызша, қазіргі уақытта бұқара назарынан тыс қаражаттың қанша бөлігі жұмсалады? Неліктен жаңа жобада бюджеттен тыс қорлардың, Ұлттық қордың және оларда жинақталған сомалардың санын ескере отырып, бұл мәселе қайта қаралған жоқ? 

– Мүдделер қақтығысы жоқ. Тұжырымдама біз ұмтылатын бағыт пен мақсаттарды анықтайды, ал Бюджет кодексі — оны іске асыру тетігі. Қазір тұжырымдамамен қойылған барлық міндеттер кодекс жобасында іске асырылған жоқ. Мұның бірнеше объективті себептері бар. Солардың бірі — квазимемлекеттік сектордың аяқталмаған реформасы. Осы реформа аяқталғаннан кейін Бюджет кодексіне бюджетті шоғырландыруға байланысты бірқатар нормалар енгізілетін болады.

Сонымен қатар, бюджеттен тыс қорларды шоғырландыру жөніндегі ережелер – бұл бірінші әрі маңызды қадам. Жоба төрт бюджеттен тыс қорды қамтиды. Әрине оның жеткіліксіз екенін түсінеміз, бірақ бюджеттен тыс қорлардың кірістері мен шығыстарын қосу арқылы мемлекеттің активтері мен міндеттемелері туралы объективті ақпаратқа қол жеткізе алмаймыз. Байыпты әдіснамалық жұмыс жүргізу қажет.

– Ұлттық қордан түскен қаражат Парламентке талқылауға шығарылмай-ақ одан әрі де жұмсала беретін бола ма?

– Мәселенің екі жағы бар. Ұлттық қордан берілетін нысаналы трансферттің бағыттары республикалық бюджет жобасына енгізіледі және Парламентте міндетті талқылаудан өтеді. Бірақ мұнда депутаттарды мазалайтын «келіспеушіліктер» бар. Біз түзетулер енгізу мүмкіндігінен айырылдық, өйткені Парламентте бюджетті қарау кезінде Президенттің тиісті Жарлығына қол қойылып қойған. Бір жағынан, бұл дұрыс, өйткені Жарлық жобаларды бюджетке енгізуге негіз болады. Екінші жағынан, депутаттардың өкілеттіктері шектеулі. Сондықтан қазір Президенттің Ұлттық қордың қаражаты есебінен қаржыландырылатын жобаларды іріктеуге қойылатын талаптарды күшейту тапсырмасына қатысты елеулі пікірталас жүріп жатыр.

– Жаңа БК жобасында 3 трлн теңге шығынға жол берілген проблемалық кредиттер қоры туралы ештеңе айтылмаған, «Қазақстан халқына» қоры да сөз болмады. Яғни, бюджеттен тыс қорлардың саны мыналармен шектеледі: мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қоры, әлеуметтік медициналық сақтандыру қоры, жәбірленушілерге өтемақы қоры, білім беру инфрақұрылымын қолдау қоры. Осылайша, банктер құтқарылған және оларды құтқару үшін қаражат бөлінген жағдайда, бұл мәселелер Парламентке талқылауға салынбай ма?

– Проблемалық несиелер қорына келетін болсақ, ол дағдарыс кезеңінде құрылды, оның нақты мақсаттары болды. Үкімет Қордың одан әрі жұмыс істеу қажеттілігін пысықтауда. Осыған байланысты ПНҚ бойынша нормаларды Бюджет кодексіне енгізу қажеттілігі жоқ. Мәселенің екінші бөлігі банктерді құтқаруға қатысты. Қолданыстағы Бюджет кодексінде банктердің кредиттік портфельдерінің сапасын арттыру үшін нысаналы аудару тетігі жазылған, бірақ жаңа кодексте бұл норма тиісінше алынып, банктерді қолдау мүмкіндігі жойылды.

– Жаңа БК жобасында сот жүйесі қалай қаржыландырылатыны туралы деректер жоқ. Неліктен?

– Бюджет Кодексінің баптарының бірі сот жүйесін қаржыландыру үшін ерекше жағдайларды көздейді. Ерекше жағдай дегеніміз, Конституциялық заңға сәйкес, бұл шығын барлық мемлекеттік органдардың өз қызметін қамтамасыз етуге жұмсаған шығындарының жалпы сомасының 6,5%-ын құрайды.

– БК жобасында «мемлекеттік тапсырманы орындау Қазақстан Республикасының Мемлекеттік сатып алу туралы заңнамасында көзделген конкурстық рәсімдерді сақтамай жүзеге асырылады» деп көрсетіледі. Алайда, мемлекеттік тапсырмалар орындалмай, қаражаттың көп бөлігі игерілген жағдайда не болатыны жазылмаған.

– Мемлекеттік тапсырма қаржыландыру құралы ретінде ашық көрсетілмейді. Кодекстің жобасын талқылау барысында оны алып тастау туралы мәселе көтерілді, бірақ әзірге мұндай шешімді қабылдау мүмкін емес. Өз кезегінде, мемлекеттік тапсырмаларды орындау үшін жауапкершілік Кодексте, ал оларға қойылатын талаптар заңға тәуелді деңгейде жазылған. Депутаттар бұл талаптарды күшейту мәселесін көтеруде.