Nazarbaev ýnıversıteti men mektepterin bıýdjetten nysanaly qarjylandyrý joıylady

Eshqandaı asyǵystyq bolǵan joq. Prezıdent 2022 jyly Bıýdjet kodeksin ázirleý jóninde tapsyrma berdi. Ony ázirleý proesi osy ýaqytqa deıin sozyldy. OUJ-ge sáıkes naqty merzimder belgilendi. Qyrkúıek – Bıýdjet kodeksiniń jobasy Parlamentke engizilgen aı, al jeltoqsan-ony qabyldaý ýaqyty. 27 jeltoqsanda zań jobasynyń tujyrymdamalyq erejelerin talqylaı otyryp, alǵashqy oqylym ótti. Jobany qaraý aıaqtalmady, salystyrmaly keste quryldy, oǵan usynystar áli de túse bermek. Túzetýlerdiń birinshi blogy jeltoqsan aıynda Úkimettiń qorytyndysyna jiberildi, túzetýlerdiń ekinshi blogy daıyndalýda.

Jańa BK jobasy tutastaı alǵanda memlekettik qarjyny retteýge baǵyttalǵanyn eskere otyryp, ony qarastyrý sarapshylardyń keń aýqymymen jáne barlyq óńirlerdiń mindetti túrde qatysýymen Kásibı talqylaý túrinde ótedi. Jumys toptarynyń otyrystaryn ótkizý kezinde qatysýshylar sany qaralatyn máselelerge baılanysty júzden astam bolýy múmkin.

– Sarapshylar jobada memlekettik qarjyny basqarý tujyrymdamasy men BK arasyndaǵy múddeler qaqtyǵysy saqtalǵanyn atap kórsetedi. Osylaısha, qarajattyń edáýir bóligi jurtshylyq pen Parlamenttiń nazarynan tys qalady. Sizdiń oıyńyzsha, qazirgi ýaqytta buqara nazarynan tys qarajattyń qansha bóligi jumsalady? Nelikten jańa jobada bıýdjetten tys qorlardyń, Ulttyq qordyń jáne olarda jınaqtalǵan somalardyń sanyn eskere otyryp, bul másele qaıta qaralǵan joq? 

– Múddeler qaqtyǵysy joq. Tujyrymdama biz umtylatyn baǵyt pen maqsattardy anyqtaıdy, al Bıýdjet kodeksi — ony iske asyrý tetigi. Qazir tujyrymdamamen qoıylǵan barlyq mindetter kodeks jobasynda iske asyrylǵan joq. Munyń birneshe obektıvti sebepteri bar. Solardyń biri — kvazımemlekettik sektordyń aıaqtalmaǵan reformasy. Osy reforma aıaqtalǵannan keıin Bıýdjet kodeksine bıýdjetti shoǵyrlandyrýǵa baılanysty birqatar normalar engiziletin bolady.

Sonymen qatar, bıýdjetten tys qorlardy shoǵyrlandyrý jónindegi erejeler – bul birinshi ári mańyzdy qadam. Joba tórt bıýdjetten tys qordy qamtıdy. Árıne onyń jetkiliksiz ekenin túsinemiz, biraq bıýdjetten tys qorlardyń kiristeri men shyǵystaryn qosý arqyly memlekettiń aktıvteri men mindettemeleri týraly obektıvti aqparatqa qol jetkize almaımyz. Baıypty ádisnamalyq jumys júrgizý qajet.

– Ulttyq qordan túsken qarajat Parlamentke talqylaýǵa shyǵarylmaı-aq odan ári de jumsala beretin bola ma?

– Máseleniń eki jaǵy bar. Ulttyq qordan beriletin nysanaly transferttiń baǵyttary respýblıkalyq bıýdjet jobasyna engiziledi jáne Parlamentte mindetti talqylaýdan ótedi. Biraq munda depýtattardy mazalaıtyn «kelispeýshilikter» bar. Biz túzetýler engizý múmkindiginen aıyryldyq, óıtkeni Parlamentte bıýdjetti qaraý kezinde Prezıdenttiń tıisti Jarlyǵyna qol qoıylyp qoıǵan. Bir jaǵynan, bul durys, óıtkeni Jarlyq jobalardy bıýdjetke engizýge negiz bolady. Ekinshi jaǵynan, depýtattardyń ókilettikteri shekteýli. Sondyqtan qazir Prezıdenttiń Ulttyq qordyń qarajaty esebinen qarjylandyrylatyn jobalardy irikteýge qoıylatyn talaptardy kúsheıtý tapsyrmasyna qatysty eleýli pikirtalas júrip jatyr.

– Jańa BK jobasynda 3 trln teńge shyǵynǵa jol berilgen problemalyq kredıtter qory týraly eshteńe aıtylmaǵan, «Qazaqstan halqyna» qory da sóz bolmady. Iaǵnı, bıýdjetten tys qorlardyń sany mynalarmen shekteledi: memlekettik áleýmettik saqtandyrý qory, áleýmettik medıınalyq saqtandyrý qory, jábirlenýshilerge ótemaqy qory, bilim berý ınfraqurylymyn qoldaý qory. Osylaısha, bankter qutqarylǵan jáne olardy qutqarý úshin qarajat bólingen jaǵdaıda, bul máseleler Parlamentke talqylaýǵa salynbaı ma?

– Problemalyq nesıeler qoryna keletin bolsaq, ol daǵdarys kezeńinde quryldy, onyń naqty maqsattary boldy. Úkimet Qordyń odan ári jumys isteý qajettiligin pysyqtaýda. Osyǵan baılanysty PNQ boıynsha normalardy Bıýdjet kodeksine engizý qajettiligi joq. Máseleniń ekinshi bóligi bankterdi qutqarýǵa qatysty. Qoldanystaǵy Bıýdjet kodeksinde bankterdiń kredıttik portfelderiniń sapasyn arttyrý úshin nysanaly aýdarý tetigi jazylǵan, biraq jańa kodekste bul norma tıisinshe alynyp, bankterdi qoldaý múmkindigi joıyldy.

– Jańa BK jobasynda sot júıesi qalaı qarjylandyrylatyny týraly derekter joq. Nelikten?

– Bıýdjet Kodeksiniń baptarynyń biri sot júıesin qarjylandyrý úshin erekshe jaǵdaılardy kózdeıdi. Erekshe jaǵdaı degenimiz, Konstıtýııalyq zańǵa sáıkes, bul shyǵyn barlyq memlekettik organdardyń óz qyzmetin qamtamasyz etýge jumsaǵan shyǵyndarynyń jalpy somasynyń 6,5%-yn quraıdy.

– BK jobasynda «memlekettik tapsyrmany oryndaý Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik satyp alý týraly zańnamasynda kózdelgen konkýrstyq rásimderdi saqtamaı júzege asyrylady» dep kórsetiledi. Alaıda, memlekettik tapsyrmalar oryndalmaı, qarajattyń kóp bóligi ıgerilgen jaǵdaıda ne bolatyny jazylmaǵan.

– Memlekettik tapsyrma qarjylandyrý quraly retinde ashyq kórsetilmeıdi. Kodekstiń jobasyn talqylaý barysynda ony alyp tastaý týraly másele kóterildi, biraq ázirge mundaı sheshimdi qabyldaý múmkin emes. О́z kezeginde, memlekettik tapsyrmalardy oryndaý úshin jaýapkershilik Kodekste, al olarǵa qoıylatyn talaptar zańǵa táýeldi deńgeıde jazylǵan. Depýtattar bul talaptardy kúsheıtý máselesin kóterýde.