Oljas Bektenov elimizdegi quqyq buzýshylyqtyń aldyn alý sharalaryn saralady

Foto: primeminister.kz

Premer-Mınıstr Oljas Bektenov ishki ister mınıstriniń, oblystar men Astana, Almaty, Shymkent qalalary ákimderiniń, sondaı-aq Qarjy monıtorıngi, Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttikteri tóraǵalarynyń qatysýymen QR Úkimeti janyndaǵy Quqyq buzýshylyqtyń aldyn alý jónindegi vedomstvoaralyq komıssııanyń otyrysyn ótkizdi.

Jıynda ınternet-alaıaqtyqqa qarsy kúres jáne qarjy pıramıdalarynyń aldyn alý, qoǵamdyq quqyqtyq tártipti qamtamasyz etý jáne kámeletke tolmaǵandar arasyndaǵy quqyq buzýshylyqtardyń aldyn alý sharalary qaraldy.

Ishki ister mınıstri Erjan Sadenov alaıaqtyqqa qarsy is-qımyl sheńberinde «Kıberpol» arnaıy toptarymen 2,5 myńnan astam qylmys ashylǵanyn, nátıjesinde 962 mln teńge kólemindegi shyǵyn ótelgenin baıandady. 914 qylmysker ustaldy. Jalǵan nómirlerden túsken 58 mln qońyraý buǵattaldy. Elimizdiń 5 qalasynda 19 SIM-boks jáne 6 myńnan astam tirkelmegen SIM-kartalary anyqtaldy. «Antıfrod-ortalyq» jumysy aıasynda shetelge shyǵarý satysynda turǵan 400 mln teńge buǵattaldy. Sharalardy kúsheıtý úshin nesıe berýden erikti túrde bas tartý, sondaı-aq jábirlenýshiniń qatysýynsyz resimdelgen nesıelerdi esepten shyǵarý boıynsha birqatar zańnamalyq túzetý pysyqtalýda.

QMA málimetteri boıynsha, bıyl 43 qarjy pıramıdasy anyqtalyp, messendjerlerdegi 266 chat jabylǵan. Osylaısha, 2 mln-ǵa jýyq azamattyń qarjylyq shyǵynynyń aldyn aldy. «Kıberqadaǵalaý» júıesi 8 myńnan astam alaıaqtyq sıpattaǵy saıt buǵattady. Azamattarǵa kompanııalar men olardyń ınternet-resýrstarynda qarjylyq pıramıda belgilerin derbes tekserýge múmkindik beretin Telegram-bot iske qosyldy. Búgingi tańda 9 myńnan astam ótinish qaraldy.

Mádenıet jáne aqparat mınıstrligi arqyly ınternet-alaıaqtyq, onlaın-kazıno jáne qarjy pıramıdalaryn jarnamalaýdy anyqtaý turǵysynda aqparattyq alańǵa monıtorıng júrgizý barysynda jyl basynan beri zańsyz mazmundaǵy 12 myń materıal men siltemelerge qol jetkizýdi shektedi. Kıberqaýipsizdik mádenıetin damytý sharalary nátıjesinde halyqtyń qaýip-qater týraly habardar bolý deńgeıi 80,4%-ǵa deıin ósti.

Premer-Mınıstr Oljas Bektenov alaıaqtyq shemalar úzdiksiz damyp kele jatqanyn, barlyq qajetti derekterdi alýǵa múmkindik beretin zamanaýı hakerlik baǵdarlamalar qoldanylatynyn atap ótti. Osyǵan baılanysty birqatar baǵyt boıynsha jumysty kúsheıtý tapsyryldy. Máselen, osy sanattaǵy qylmystyq isterdi tirkeýdiń uzaqqa sozylýy máselesin sheshý úshin qarjy pıramıdalary belgilerin anyqtaýdyń naqty tetigin ázirleý jáne bekitý tapsyryldy.

«Memleket basshysy ınternet-qylmystardy erte anyqtaý men jolyn kesý máselesine basa nazar aýdara otyryp, olarǵa qarsy is-qımyl sharalaryn kúsheıtýdi birneshe ret tapsyrdy. Onlaın-kredıtterdi resimdeýge, banktik jınaqtardy urlaýǵa baılanysty áreketterdiń kópshiligi shetelden otyryp jasalady. Urlanǵan aqsha «droperler» deıtinderdiń kómegimen qolma-qol aqshaǵa aınalady. Olar – negizinen jumyssyz azamattar, kóbinese «jeńil» aqshaǵa qunyqqan jastar. Qazir zańnamada «droperlerge» qatysty eshqandaı jaýapkershilik qaralmaǵan. Onyń ústine aqparattyq bazadaǵy málimetterdi jelige nemese alaıaqtarǵa berý boıynsha da jaýapkershilik joq. Sondyqtan múddeli memlekettik organdar bank shottaryn, kartalardy, jeke kýáliktegi derekterdi, telefon nómirleriniń bazalaryn bóten adamdarǵa qasaqana bergeni úshin jaýapkershilikti engizý máselesin pysyqtaýy qajet», — dep atap ótti Oljas Bektenov.

Sonymen qatar alaıaqtarǵa qaryz berýge jol bermeý maqsatynda onlaın-kredıtterdi resimdeý kezinde aqparattyq qaýipsizdik júıesin kúsheıtý jóninde sharalar qabyldaý qajet. Munda onlaın-kredıtti resimdeý kezinde jeke basyn sáıkestendirý rásimderin qaıta qaraý tapsyryldy. Sondaı-aq QNRDA onlaın-nesıelerdi alaıaqtyq shabýyldardan saqtandyrý máselesin qarastyrady.

***

Vedomstvoaralyq komıssııa qoǵamdyq tártipti qamtamasyz etý, onyń ishinde vandalızm men buzaqylyqqa qarsy is-qımyl máselelerin qarady. Jyl basynan beri elimiz boıynsha qylmystyq quqyq buzýshylyqtar sany 4%-ǵa, tonaý 14%-ǵa, bótenniń múlkin urlaý 18,5%-ǵa tómendegen. Búgingi tańda osyndaı 13,7 myńǵa jýyq qylmys ashyldy. «Múldem tózbeý» qaǵıdatyna sáıkes 9,4 mln-ǵa jýyq ákimshilik quqyq buzýshylyqtyń joly kesildi, bul ótken jylǵy kórsetkishterden 45%-ǵa joǵary. «Taza Qazaqstan» akııasy aıasynda 856 stıhııalyq qoqys orny anyqtaldy. Beınekameralar kómegimen 6,5 myń qylmys pen 435 myń ákimshilik quqyq buzýshylyq anyqtaldy. Jalpy, sońǵy 3 jylda qabyldanǵan sharalar nátıjesinde qylmystyq quqyq buzýshylyqtar sany 2 esege azaıdy.

Sonymen qatar kóshelerde jasalǵan qylmystyń kóbeıýi baıqalady. Úkimet basshysy birqatar óńirdiń ákimderin tyńdap, qaýipsizdikti qamtamasyz etý sharalaryn kúsheıtýdi tapsyrdy.

«Tájirıbe kórsetkendeı, qaýipsizdik kameralary bar jerlerde quqyq buzýshylyqtar az. Olar qoǵamdy tártipke úıretedi. Jol qaýipsizdigin qamtamasyz etý salasynda jańa tehnologııalardy qoldaný jaqsy nátıje kórsetip otyr. Endi bul jumysty qoǵamdyq tártip salasynda da damytý qajet. Beınebaqylaý kameralarynyń jelisin keńeıtip qana qoımaı, olardyń sapasyn kúsheıte otyryp, jeke basyn sáıkestendirý múmkindigimen ıfrlyq ıntellektýaldyq júıelerge kóshýdi júzege asyrý qajet. Osyǵan baılanysty, óńir ákimdikteri qoǵamdyq oryndarda, turǵyn úılerdiń aýlalarynda jáne azamattar jappaı jınalatyn oryndarynda beınebaqylaý kameralarynyń sanyn kóbeıtý boıynsha jumysty uıymdastyrsyn», — dep atap ótti Oljas Bektenov.

Úkimet basshysy otyrysqa qatysýshylardyń nazaryn Qyzylsýat aýylyna jaqyn mańda Astana qalasynyń aınalma jolynda oryn alǵan jaǵdaıǵa aýdardy. Buryn habarlanǵandaı, aýyr júk kóliginiń júrgizýshileri paıda tabý úshin avtokólikterdi avtomatty túrde ólsheý júıesin buzýǵa tyrysqan. Bul shara óz kezeginde joldardyń saqtalýyn qamtamasyz etýge jáne olardyń buzylýyn boldyrmaýǵa baǵyttalǵan. Kólik baqylaýynan ótýden bas tartý jáne jaýapkershilikten jaltarý faktilerin eskere otyryp, Kólik mınıstrligine Ishki ister, Mádenıet jáne aqparat mınıstrlikterimen birlesip tıisti túsindirý jumystaryn kúsheıtý jáne aýyr salmaqty kólik quraldarynyń júrýine sapaly baqylaýdy qamtamasyz etý júkteldi. Sondaı-aq abattandyrýǵa zııan keltirý, ruqsat etilmegen jerlerge qoqys tastaý sııaqty basqa da máseleler boıynsha jumysty kúsheıtý tapsyryldy.

«Jekelegen óńirlerde qaldyqtardy shyǵarý jáne saqtaý úshin ınfraqurylym men jaǵdaılar jasaýǵa jetkilikti kóńil bólinbeıdi. Bıyl Aqmola oblysynyń Qoıandy kentiniń mańynda jeke kásiporyndardyń turmystyq qaldyqtardy tógip, zańsyz polıgondardy salý faktileri tirkeldi. Biz qalaly jerlerde ýaqtyly shyǵarylmaǵan qoqystardyń avtomobıl joldarynyń boıynda jınalyp jatatynyn jıi kóremiz. Mundaı kórinis ásirese jeke turǵyn úıler ornalasqan aýdandarynda baıqalady. Buǵan jol berilmeıdi», — dep atap ótken Premer-Mınıstr Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrligine qaldyqtardy basqarý jáne qoqys shyǵaratyn uıymdardyń qyzmetin baqylaý tetikterin kúsheıtý jóninde birqatar tapsyrmalar berdi.

Máseleni qaraý qorytyndysy boıynsha Úkimet basshysy qaýipsizdikti qamtamasyz etý úshin eń usaq quqyq buzýshylyqtarǵa da ádistemelik reakııalar qajet ekenin atap ótti. Kóshelerdegi, qoǵamdyq oryndardaǵy jalpy tártip sheshýshi ról atqarady jáne qylmys pen quqyq buzýshylyqtyń jalpy deńgeıine áser etedi. Buzýshylyqtardyń barlyq túrine tózbeýshilik tanytýdy kózdeıtin «synǵan terezeler» teorııasyna sáıkes, tipti bolmashy quqyq buzýshylyqtarǵa jol berý qylmystyń, sonyń ishinde aýyr qylmystardyń kóbeıýine ákeledi. Premer-Mınıstr buzaqylyqqa qarsy is-qımylda ortalyq ról jergilikti atqarýshy organdarǵa berilip otyrǵanyn atap ótip, óńirlerdegi jumysty kúsheıtýdi tapsyrdy.

Kún tártibinde kámeletke tolmaǵandar arasyndaǵy quqyq buzýshylyqtyń aldyn alý máselesi qaraldy.

Kámeletke tolmaǵandardyń quqyǵy men zańdy múddelerin qamtamasyz etý maqsatynda zorlyq-zombylyq úshin jaýapkershilik zań júzinde qatańdatyldy. Atap aıtqanda, tatýlasý alynyp tastaldy, kámeletke tolmaǵandardy zorlaǵany úshin tek ómir boıyna bas bostandyǵynan aıyrý qarastyrylǵan (buryn – 20 jyl bas bostandyǵynan aıyrý). Jynystyq zorlyq-zombylyq jáne sýııdti nasıhattaý úshin qylmystyq jaýapkershilik engizildi. Kámeletke tolmaǵandar arasyndaǵy quqyq buzýshylyqtarǵa qarsy is-qımyl sheńberinde balalar arasynda qorqytýdyń jáne býllıngtiń aldyn alý jónindegi sharalar kúsheıtildi. Qorqytý, býllıng pen kıberbýllıngtiń qurbany bolǵan kámeletke tolmaǵandardy erte anyqtaý jáne olarǵa kómek kórsetý ádistemesi qabyldandy.

Bıylǵy oqý jylynda elimizdiń 110 mektebinde Zııatkerlik mekteptermen birlese otyryp, býllıngke qarsy Kiva pılottyq baǵdarlamalary, sondaı-aq 50 mektepte «DosbolLike» baǵdarlamasy iske qosyldy. Nátıjesi boıynsha baǵdarlamalardy basqa mektepterge engizý týraly sheshim qabyldanady. Bıyl bala tárbıesi boıynsha mindettemelerdi oryndamaǵany úshin 70 qylmystyq is qozǵalǵan. Balalardyń túngi ýaqytta úıden tys jerde bolǵany úshin 84 myńnan astam ata-ana jaýapqa tartyldy. Osyǵan baılanysty 6,5 myń mektepte ata-analarǵa pedagogıkalyq qoldaý kórsetý ortalyqtary ashyldy. Synyp jetekshileri róliniń mańyzdylyǵyn eskere otyryp, muǵalimge synyp jetekshiligi úshin tólenetin qosymsha aqy mólsherin arttyrý múmkindigi pysyqtalyp jatyr. Sonymen qatar qurdastaryna teris áser etetin 1700 zańsyz «kóshbasshy» anyqtalyp, baqylaýǵa alyndy. Jalpy, sońǵy 5 jylda jasóspirimder arasyndaǵy qylmys ótken jylmen salystyrǵanda 30%-ǵa, bıyl 5%-ǵa tómendedi.

Premer-Mınıstr Oljas Bektenov kámeletke tolmaǵandar arasyndaǵy qylmys deńgeıin odan ári tómendetý boıynsha qosymsha sharalar keshenin ázirleýdi tapsyrdy. Qajetti qoldaýǵa muqtaj otbasylardy anyqtaý sharalaryn kúsheıtý úshin otbasynyń ıfrlyq kartasynyń fýnkıonaldyǵyn keńeıtý tapsyryldy. Sondaı-aq balalarǵa qatysty zorlyq-zombylyq jáne sýııd kórinisterin anyqtaýdyń jańa tásilderin ázirleı otyryp, oqý oryndarynyń psıhologııalyq qyzmetiniń jumysyn kúsheıtý qajet. Qarjy mınıstrligine kámeletke tolmaǵandarǵa alkogol jáne temeki ónimderin satýǵa jol bermeý jónindegi jumysty jandandyrý tapsyryldy. Budan basqa, balanyń psıhologııalyq jáne fızıkalyq damýyna zııan keltiretin quqyqqa qarsy mazmunǵa qol jetkizýdi shekteýdi kózdeıtin qosymshany ázirleý máselesi pysyqtalatyn bolady.

Otyrysty qorytyndylaı kele, Oljas Bektenov Memleket basshysy Joldaýda azamattardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etýdi strategııalyq basymdyqpen aıqyndaǵanyn atap ótti. Úkimet qazaqstandyqtardyń jaıly ári qaýipsiz ómirin qamtamasyz etý úshin jumysty kúsheıtý maqsatynda barlyq sharalardy qabyldaıtyn bolady. Ishki ister mınıstrligine kúsh-jigerdi shoǵyrlandyrý boıynsha jańa tásilderdi iske asyrý jáne quqyq buzýshylyqtardyń aldyn alýdyń jańa ári tıimdi júıesin qurý tapsyryldy.